Bag-ong Tuig, Bag-ong Paglaom

DAKO na og kalahian kining pagsaulog nato karon sa Bag-ong Tuig kon atong itandi sa nakalabay nga pagsaulog. Sa milabayng tuig, daw urom ang tungang gabii ug daw gisabwag sa hangin ang dapaw sa kamatayon nga mora bag sanggot nga gihuyad ibabaw sa mabugnawng kaadlawon kansang suwab nagpaabot na lang nga mandoan sa kataposang hukom. Sa pagkakaron, may nakita na kitang kahayag sa tumoy sa tunnel nga mahimong tinguhaon tang padulngan, salamat sa Diyos. Gamay tuod kining maong kahayag apan madanihon ug makanunayong nagkamay kanato aron mopadayon sa pagdisog. Nagakamay kini, sama sa tawag sa awit sa mga diwata. Sa malaygayong mga adlaw nga naglawig sa miaging tuig, karon lang kining maong kahayag nagpatim-aw. Maong takos ang pagmaya ug pagsaulog. Ang maong gamayng kahayag igo na kaayo nga kakuhaan natog kalig-on ug kadasig, aron, pinaagi niini, mahimugso usab ang Bag-ong Paglaom. Kining paglaom ra gyod tingali ang numero unong rason nganong bisan taliwa sa kalisdanan nga atong nahiagoman, wala nato buhii ang pisi sa kinabuhi. Hangtod nga adunay paglaom, ang kinabuhi magpadayon bisan unsa pang mga bagad ug babag ang iatang sa atong agianan.

Segun sa inadlawng pag-ihap, nag-anam na pagkunhod ang mga numero sa inadlawng kaso sa mga nataptan sa COVID 19. Sukwahi kini sa nangaging buwan nga halos mapuno na ang mga ospital ug uban pang healthcare facilities aron kaalagaran ang mga nagkasakit. Dakong pasalamat sa Kahitas-an nga gisanong ang atong mga pangaliya. Labaw sa tanan,

inanay na nga nahibalik ang kapiskay sa ekonomiya nga tatawng naapektohan sa paghinay usab sa kalihokan sa patigayon tungod sa pagsunod sa health protocols nga gipatuman aron dili kaayo makakaylap ang bayrus.

Hinunoa, dili baya ingon kasayon bunloton ang tanan balik sa naandan. Ang ekonomiya daghan uyamot og hinungdan nganong kini molambo o mohinay. Ang ligid sa ekonomiya nabalhog gyod baya sa halawom nga libaong. Malisod ibalik ang kompiyansa sa mga magpapatigayon nga nakakaon og tagam sa nakuho nilang puhunan. Ug kita usab, nagkinahanglan og dakong hunat aron ang bag-ong paglaom mahimugso nunot sa pagsaulog sa Bag-ong Tuig. Apan mas maayo na lang nga ang ekonomiya nanikaysikay na. Mahimo na man kitang mogawas sa atong mga panimalay sa mas luag nga lebel sa pagmatngon. Sa ato nang gikaingon, adunay gamayng kahayag.

Sayon ra baya ikatawa. Apan unsa kaundanon ang atong mga bahakhak, kana lain na usab nga sugilanon. Mahimo man god nga mokatawa ta bisan taliwa sa kapildehan. Sa panultihon pa sa Iningles, we have to dig deep within ourselves. Sa mosugot tag sa dili, ang pagkasukamod sa atong paglaom atol sa kinapungkayan sa pag-atake sa bayrus walay gipili nga estado sa kinabuhi o rasa sa tawo. Kitang tanan apektado niini. Hungaw ang mga katawa. Kuwang sa kinabuhi ang atong mga ngislit.

Apan bisan pa sa giatang nga kalisdanan, ang tawo maningkamot man gayod pagtabok aron mahidangat sa iyang padulngan ug makalingkawas nga malaomon. Wala may laing gitanyag nga kapilian gawas sa pagpadayon. Mamapha sa kapildehan, ug puniton ang kaugalingon ubos sa panghinaot nga pinaagi sa mapupho nga pipila ka tipaka atong matukod pagbalik ang napusgay nga kalaoman. Ug niining maong mga binhing tipaka palipangon na usab ang mga butang nga maghatag kanatog tingusbawan. Ang mga damgo banhawon, ang mga tinguha dangilagan aron moaligato pagbalik ang liskohag sa kinabuhi. Pananglitan, ang pipila ka peso sa bolsa inegosyo og asin. Ug patuboon, palamboon. Pilay palad, sa ligid-ligid sa mga adlaw motindog pagbalik ang nasukarap nga sari-sari store. Sa laing pagkasulti, kon unsay mahikap, maoy palamboon ug padaghanon ubos sa makanunayong kakugi. Dili na angayng hilakan ang nayabo nga munggos. Kadtong mga nawad-an og trabaho mohunong na sa kaguol ug sugdan ang panikay-sikay. Susihon ang bakanteng mga luna sa nataran ug tamnan og kamatis. Pilay palad, sa pagpangalaksi sa bulan sa kalendaryo, ikalamas ang kamatis sa sinabawang bulinaw. Imbes magmika ug mabalaka, gamiton ang kamot ug kakugi ug diskarte aron dili higutman.

Wala na man tingaliy mas labaw pa sa pangindahay nga mahibalik sa normal ang tanan. Ug ang tanang tilimad-on mas mikiling man nga kitang wala malakip sa numero sa mingtaliwan makabaton og masanag nga pagsaulog sa Bag-ong Tuig. Bisan tingali maingon ta nga ang pagsugat sa 2022 gilamasan ra gihapon sa lusok sa kabalaka, makaingon ra man gihapon ta nga bentaha na lang gyod kini karon kaysa nanglabay nga mga bulan diin ang bantang sa kasubo ug kawalay kasegurohan nagyungyong sa atong mga balisbisan. Karon, kon mosuroy kita, dili na man kaayo nato mamatikdan ang baho sa kalisang, kamatayon, kasubo, kabalaka nga dulot sa malaglagong bayrus nga mikuyanap sa lainlaing kanasoran lakip na sa ato mismong nasod.

Tungod sa pagluag sa pagbiyahe, makaingon kita nga buhong ang atong mga lamesa sa media noche dili lang sa mga pagkaon kondili mismo sa mga kabanay nga nahiabot ug gihangop. Wala sa pagkaon, anaa kini sa mga mokaon— kana mao ang kahulogan sa pagsugat sa Bag-ong Tuig. Bisan unsa pa kaabunda sa atong mga lamesa, anaa man ang mga pagkaon nga pinasahi ug tinuyo alang sa okasyon, kon kini alirongan lamang sa kahilom, walay pulos ang mga pangandam kay maglutaw man sa hangin ang kanihit sa paglaom. Apan bisan pag yano ra tuod ang mga pagkaon apan hingpit sa mga karakter sa mga suod sa kinabuhi, kana, kana mao ang tinuod nga diwa sa pagsaulog sa Bag-ong Tuig.

Sa akong bahin, magluto ko og karne. Magluto ko nga may aso. Sa dapogan sa nataran. Paalisbohon ko ang mahumot nga karne nunot sa aso sa unang tiktak sa taknaan sa Bag-ong Tuig. Sa unang adlaw sa tuig, saulogon ko sa mahumot nga sinugbang karne ang bag-ong paglaom sa kinabuhi. Sa magkanuos nga sinugbang karne. Sa matambok nga karne. Saulogon ko ang Bag-ong Tuig sa kinaraan ng ritwal sa usa ka mangangayam nga nakaayam og hayop sa lasang. Isip pasalamat sa tanan. Sa kinabuhi. Sa paglaom. Labaw sa tanan, sa bag-ong kahigayonan nga mabuhi. —

(Ikaduha sa Upat ka Gula)

III. Ekspresyon Sa Nawong, Bayhon Sa Pangedaron Ubp.

DAGHANG kamaong modrowing apan dili tanan mahibalong modrowing og pangkomiks. Kay daghang kamaong modrowing apan maglisod og drowing og tawo. May mga kamaong modrowing og tawo apan maglisod og drowing sa nawong ( ang uban pod, cartoons ra kaayog drinowingan). Daghang kamaong modrowing og nawong apan dili makamaong mopadayag sa ekspresyon sa nawong ug sa bayhon agad sa pangedaron ug sa luhin kun kinatawhan ( gender) ug uban pa.

Dili sa pag- alsa sa bangko, apan maingon sa dili lisod alang kanako ang pagdrowing og tawo. Gani, taas ang akong kompiyansa modrowing og very close- up view kay kalipay ko man ang pagdibuho sa mga detalye sa lainlaing parte sa nawong. Tinuod, nahimo kong estudyante sa Fine Arts apan ang UP- Cebu, wala magtudlo og comics making. Hinunoa, kadtong sobra gatos kapin ka isyu sa akong mga komiks- nga- hilaw, igo nang nakapamanso kanako unsaon pagdibuho ang hitsura sa tawo lakip ang facial expression niini ingon man ang bayhon agad sa pangedaron ug luhin.

Unsa ba kaimportante kining ekspresyon sa nawong diha sa pagdrowing og komiks? Pananglitan, ang usa ka eskrip nagsangon sa dibuhista nga magdibuho og usa ka babaye nga malipayon. Di ba, usa ka dakong salikwaot kon ang dialogue nagkanayon: “he- he- he...” apan ang drowing sa nawong sa karakter daw nasuko o ba kaha nasubo o nahadlok? Bisan gani ang pahiyom lahi sa nagkatawa! Mahinumdom na lang ko sa poster sa uska bata nga gipapilit sa pultahan sa Health Center diin ang kapsiyon: SMILE apan ang dagway sa bata maorag naghilak. Ug usa pod kini sa laing bantayanan, nga bisan pa man sa nagkadaiya unyang ekspresyon sa nawong, mamentenar gayod gihapon ang detalye sa piho nga panagway sa karakter.

Mao pod sa bayhon sa pangedaron. Pananglitan, ang maong babaye maoy usa ka dalaga; apan sa dibuho maora siya tan- awon og tigulang na ( hinuon, basin tigulangdalaga, he- he!) o ba kaha bata ra kaayo, di ba pagkadakoa gihapong simang? Sa laing bahin, importante upod kaayo gihapon ang kinatawhan kun kasarian sa Tinagalog. Kinahanglan nga kon ang karakter babaye, nan, babaye gyod siyang tan- awon. Dili maorag lalaki o ba kaha bayot. Ug kon ang kapsiyon nag- ingon nga siya usa ka maanyag nga dalaga, puwes, guwapa gayod siyang sud- ongon ug dili maot.

IV. Ang Nawong Ug Ang Mga Parte Niini

NIINING puntoha, atong hisgotan ang lainlaing parte sa nawong sama sa mata, ilong, baba, dalunggan ug ingon man ang korte ( shape) sa aping apil ang suwang. Kinahanglan nga kining mga butanga, maayong pagkahiluna aron nindot ang dagway sa tawo nga gidibuho— ilabi na kon kini bida ug ambongan o maanyag

nga karakter ( hinuon, duna man poy bida nga dili guwapo o guwapa, depende sa estorya). Gamayng sipyat sa balanse sa bisan hain niining mga parteha, maghimong maot sa panagway sa karakter.

Kining mga mosunod, maoy kinaugalingon ko lamang nahibaw- an sumala sa akong nakat- onan— mahimong lahi ang estrok sa ubang mga dibuhista. Apan ako sayod nga dako kinig ikatabang ilabi na sa mga mahiligon modrowing ug buot nga magkat- on pa.

Ang Mata

KON maghisgot og mata kalakip gayod niini ang kilay, pilok, kalimutaw, etc. Sa gihapon kining maong mga komponente kinahanglan nga maayo gayod gihapong pagkahiluna.

Ang Ilong

KON front view, mas maayo nga dili continuous ang mga linya ( lines) sa bridge o dorsum sa ilong. Sa laing bahin, kon half side view o full side view, mas maayo ang continuous line. Kinahanglan upod nga igo- igo lang ang gidak- on sa duha ka lungag.

Ang Baba

ARON angayan nga tan- awon ang baba, angay nga ang ngabil sa itaas nga bahin, mas nipis kaysa ngabil sa ubos. Kon side view, angay nga mas una ang dulong sa itaas nga ngabil kaysa ilawom. Aron ambong ug anyag sud- ongon, mas maayo nga kini maingon sa gitawag sa iningles nga kissable lips.

Ang Dulunggan

ANG dunggan, bisan tuod atua lang sa masigkadaplin,

Ug usa pod kini sa laing bantayanan, nga bisan pa man sa nagkadaiya unyang ekspresyon sa nawong, mamentenar gayod gihapon ang detalye sa piho nga panagway sa karakter.

naghatag gihapon og epekto sa hitsura. Kinahanglan nga makuha ang hustong gidak- on niini agad sa proporsiyon sa nawong. Kon sobra ra kadako, mamorag ilaga o ba kaha kuneho tan- awon ang hitsura. Ang itaas nga bahin sa dalunggan, angay usab molebel sa kilay. Ang lisod drowingon sa dunggan, bisan morag simple lang tan- awon, mao ang tunga- tunga ug sulod nga bahin— kinamao ang pagwiris niini.

Ang Aping ug Suwang

ANG korte sa aping maoy usa sa labing mahinungdanon sa pagdrowing og nawong. Ang maayong pagkamontar nga mga mata, ilong, baba ug dunggan, mamahimong kawang kon maot ang pagkatabas sa aping ug suwang. Ang guwapo o guwapa nga aping mao ang linginon ug medyo manggahon nga korte. Kon sobra ra kalingin, ang nawong mamahimong daw tambok sud- ongon; ug kon nipis ra, niwang o piyahok pod tan- awon. Importante kaayo ang gilay- on niini gikan sa masigkamata. Mao pod ang suwang gikan sa ubos nga ngabil.

Far- Off Shot

ANG gihisgotan sa itaas maoy alang sa close- up shot lamang sa panagway. Lahi ang estrok sa pagdrowing sa nawong kon ang karakter atua sa halayo. Pananglitan sa mata: di na kinahanglan pa ang pilok ilabi na kon lalaki ang karakter. Ang pagbutang og sobrang pilok maghimo sa lalaking karakter nga daw babaye o ba kaha bayot nga tan- awon. Ang ilong mahimong kadto na lang sa ilawom nga bahin ( dapit sa lungag) ang drowingon ug mahimong di na butangan og dorsum. Di na upod angay magporma pa og lungag— makapalisngag lang kini tan- awon. Ang baba, simpleng duha ka badlis na lang ang ibutang ( medyo gamay o mubo ang ubos nga linya ikompara sa itaas).

(PADAYONON)