Manila Bulletin

Simple a Wagas a Panangpurga Kadagiti Kalding

Adda dagitay kemikal a pagpatay iti ariet dagiti kalding. Ngem padasem man dagiti mula nga adda iti aglawlawmo.

Reynaldo E. Andres

ITI panawen ti tudtudo a gagangay a maaddaan iti ariet dagiti taraken a kalding. Madlaw a kinapet ti ariet ti ayup no nakersang ti dutdotna, umbal ti pangana, agmukat iti nabasa ken amarilio a likido, agbabasa ti takkina, di makaidna, ken lumag-an ti timbangna.

Magustuan ti parasitiko (ariet) ti agumok iti nababa a paset ti ruot ken uray pay kadagiti babassit nga insekto ken bisukol nga agkarkarayam iti daga. Babassit ti itlog dagitoy isu a saanda a makita kadagiti amin a paset ti ruot. Maala ti kalding dagiti itlog ti ariet no nababa unay ti panagarabna kadagiti babassit a ruot a kinapet dagiti itlog ti parasitiko, agraman dagiti agkarayam a babassit nga insekto ken bisukol.

Uray dagiti nakapupok a kalding a marasionan iti namaga a ruot, saanda

latta a makaliklik iti impeksion ti ariet nangruna no napuon unay ti pannakagapas dagiti irasion a ruot.

Tapno Maliklikan ti Ariet

Adu kadagiti agtartaraken iti kalding ti agipupok kadagiti dingoda ken dida iwayway wenno ipastor dagitoy kadagiti bangkag ken talon iti panawen ti tudtudo; ketdi rasionanda dagitoy iti namaga a bulbulong.

No met kapilitan nga ipastorda dagiti kalding, saan nga iti nasapa a bigat no di ket urayenda a makapagtangkayag ti init tapno mamagaan dagiti ruot.

Nupay kasta, saan a masigurado a saan nga agariet dagiti kalding iti panawen nga agbaliw ti klima— manipud iti kalgaw sa mapan iti tudtudo.

Tapno mapaksiat ti ariet ti kalding, mabalin ti agaramat iti kemikal a pagpurga (dewormer). Adda magatang a dewormer kadagiti lisensiado nga aglaklako iti agas dagiti ayup wenno kadagiti lisensiado a beterinario.

Saan ketdi a praktikal ti panagaramat iti dewormer no pinullo wenno ginasut ti taraken nga ayup ta malaksid iti dakkel a gastos iti agas ken serbisio ti beterinario, narigat pay a saggaysaen a patomaren dagiti ayup.

Adda ketdi nariingan a wagas a mabalin nga aramiden tapno mailiklik ti ayup iti panagarietna. Isu ti panagaramat kadagiti mula a gagangay a masarakan iti aglawlaw. Adda ramen dagitoy a pangpaksiat iti ariet ken napaneknekan kadagiti naisayangkat a panagsukisok nga epektibo dagitoy no masurot ti umno a pannakaaramatda.

Pagarigan, mabalin nga usaren ti kaal-ala a bulong ti anonang, katkuati, damortis (kamantiris), anangka, kumpitis ken ‘tay ruot a managan iti sonchus.

Gagangay nga agtubtubo ti sonchus kadagiti namaga a taltalon ta naadur daytoy iti tikag. Nakersang ti berde a bulongna ken adda babassit a siit iti igid daytoy. Tadtaden dagiti bulong ti sonchus ket ipakan nga awan sardayna kadagiti ayup iti unos ti makalawas a kakuykuyog dagiti bulong wenno dagiti ruot a gagangay a taraonda. Malaksid iti bulongna, mabalin pay nga usaren ti puon ti sonchus ngem nasken nga ipaburek daytoy iti danum sa usaren ti nagangran nga inumen dagiti ayup. Umdasen ti maminsan iti kada aldaw a panangpainum kadagiti kalding iti nagangran iti sonchus.

No met solo nga usaren ti bulong ti anangka a kas pagpurga, nayonan daytoy iti naanger a bulong ti kayo a kas inumen ti kalding iti unos ti makalawas.

No met kumpitis, mabalin a solo nga ipakan ti bulongna iti unos ti agmalem sa ti naganus a bungana iti sumaruno nga aldaw. Kasta a kasta ti aramiden iti unos ti makalawas.

Napaneknekan dagiti mannalon nga agtartaraken iti kalding a pumada ti kinasamay dagitoy a bulbulong kadagiti komersial ken kemikal a dewormer a kas iti albendazole, fenbendazole, ivermectin, levamisole, ken moxidectrin.

Naduktalan pay kadagiti naisayangkat a panagadal a saan a kayat dagiti nataengan nga ariet ti agyan ken agitlog kadagiti nadamakat a mula gapu iti ikut dagitoy nga elemento a pagpatay iti ariet.

Bayat ti panawen a panangpurga kadagiti ayup, baliwbaliwan ti lugar a pagalaan iti irasion kadagitoy a ruruot. Mabalin ti agala kadagiti lugar a pagpaspastoran iti nuang, baka wenno kabalio. Ngamin, saan nga agpada ti klase ti parasitiko a mangkapkapet kadagiti babassit ken dadakkel nga ayup.

No rasionan dagiti nakapupok nga ayup iti kanenda, agala kadagiti bulbulong a nangatngato ngem innem a pulgada manipud iti daga. Kaaduan ngamin a maala ti kalding ti itlog dagiti parasitiko iti paset ti puon ti ruot a dumna iti daga.

Di met agal-ala iti irasion a ruot manipud kadagiti bangkag a di inararaban ti ania man nga ayup iti unos ti 6 agingga iti 12 a bulan. Dakkel ti gundaway nga adun ti nagumok a parasitiko kadagitoy a lugar gapu iti saanda a pannakasinga iti naunday a panawen.

Kangrunaanna, kanayon nga ikkan dagiti ayup iti bitamina ken pangsupusop a sustansia a pangpaandur iti resistensiada.—O

News

ilo-ph

2023-03-16T07:00:00.0000000Z

2023-03-16T07:00:00.0000000Z

https://manilabulletin.pressreader.com/article/281616719579057

Manila Bulletin Publishing Corp