Kinaraang Pamalaye Ginasunod Gihapon Sa Bukid

(Kining maong artikulo napatik sa Bisaya sa hulad sa Mayo 2, 1951. Gituyo kini sa subling pagpatik aron kapamalandongan ang kinaraang tradisyon sa kaminyoon.)

ANG taga bukid nagsunod gihapon sa kinaraang paagi sa pamalaye. Kini ginasunod sa unang katigulangan apan mapanid-an nga kini gisunod gihapon karong panahona. Tam-is gihapon kining bansayon bisan sa paglabay sa panahon.

Paghikay Sa Pamalaye

MANGAMA ikawg dudagkong tawo aron pagdakop sa ilang pagtagad nga tinamod sa taga bukid kon mahitungas. Pasulata siyag sulat-pamalaye ( letter of marriage proposal). Kinahanglan nga maayo gayod ang pagkahanay kansang kahulogan magdalag unod sa paghigugma sa babayeng pangasaw-on, lakip sa mga ginikanan ug kabanayan. Ang sulat maayong pagasal-akag tinagidyot nga garay nga maoy ampay sa taga bukid.

Human ikasaysay ang tanang tuyo diha sa sulat, butangan dayon sa timaan sa tagsulat o nagbuhat sa sulat-pamalaye sa ubos nga dapit aron hiilhan sa ginikanan sa babaye ang namalaye sa lalaki. Isulod kining sulat sa sobre ug ayawg takpi, unya sulati ang bukubuko sa sobre sa tinuod nga ngalan ug bansagon sa ginikanan sa babaye nga padangatan. Mangama ka na upod og laing tawo nga tinagad kaayo kon mahitungas. Mao kana siyay piyali sa paghatod sa sulatpamalaye ngadto sa balay sa pamalayhan. Kinahanglan usab nga ang magahatod sa sulat maayong manulti, maayong mopasahe og mga sugilanon hangtod nga moabot ang iyang estorya ngadto sa iyang tuyo. Inighunat gayod og pauli, kinahanglan nga ang naghatod sa sulat manamilit ug magbilig mga pulong-panghinaot nga unta dili mahiagom sa dakong pagdumili ang iyang gihatod ngadto sa mga ginikanan.

Gikan dinhi, ikawng nanuyo, magpaabot na lamang sa kasayoran. Niining dapita, hiilhan dayon nimo kon dilion o wala kahimut-i ang tuyo nimo kay timan-an lang nga igong moabot ang naghatod sa sulat ngadto sa balay sa nangasawa, sundon dayog tawo nga sinugo usab sa mga ginikanan sa babaye pagpabalibad sa linaktoray nga pagkasulti, kon ihatod gani ang sulat-pamalaye nianang buntag, hibaloan usab nga dilion niana ra upong adlawa, sabton kana nga gibuot ang imong pagpangasawa.

Hiilhan usab dinhi kon pagastohon ba ikaw sa imong pagpadangat. Kon ang balos-pambuot ( response of marriage acceptance) madawat sa ginikanan sa lalaki nianang pagkabuntag gikan sa paghatod, kana nagpaila nga paatubangon ikaw nga walay dalang gasto. Apan kon dangtan og duha o tulo ka adlaw una ihatod ang sulatpangbuot, kana nagpasabot nga pagastohon inig-atubang.

Atubang O Sayod

DINHING tungora mapugos ikaw sa pag-ihaw sa imong baka, kanding, baboy, manok (bisan hain niana) alang sa atubang o sayod. Kini dili sabton nga adto hikaya sa balay sa gipangasaw-an, anha kini degamoha sa balay sa lalaki. Imong lutoon kining karne (kanang luto nga makapahimuot sa ginikanan sa babaye). Mag-andam ka nianang ilimnong tuba (kinaham sa bukid). Ang kalan-on kinahanglan daghan gayod.

Ang sud-an isulod nimog taro. Ang kalan-on hukaron gikan sa kulon ug isulod sa bangkat nga pagabayongan gihapon sa mga tawo. Ang tuba mao gihapong paagiha. Ang mga plato, kutrasa, tenedor, kutsilyo, ug luwag, ipadala sa mga dalaga nga maoy himoong silbidora inigpakaon.

Ikuyog gayod dinhi sa panon ang namalaye o ang naghimo sa sulat-pamalaye, ang nangasawa, mga

ginikanan sa lalaki, mga igsoon sa lalaki, ug mga apohan kon buhi pa kay ang mga ginikanan sa babaye mangita gayod niini nila aron sa hingpit nga kasayoran sa banay sa lalaki.

Ibutang ta nga nahiabot na ang panon sa kalakin-an diha sa tugkaran sa babaye sa takna nga takdo gayod sa ilang gitasal. Diha lang una kamo kutob. Ayaw kamo pagsakag largo kay tingalig hikasab-an kamong tanan. Magpailob kamo. Maghulat kon kanus-a padayona.

Ang ulo sa panon mao gayod ang mamalaye ug mao usab ang mangayo og katahoran. Kon agdahon na kamo sa pagpadayon, ang mamalaye maoy mounag saka nunot ang mga ginikanan sa lalaki, igsoon, apohan, ubp. Ang gasto dili una ipasaka lakip ang tagbantay. Hulaton ang senyas sa mamalaye.

Ang mangatubang og sulti mao ang ginganlag ‘pultador’ kun ang nangulo sa tuyo. Ang kababayen-an usab adunay piniyalang tawo nga ginganlag ‘sagang’ nga maoy mangatubang og sulti sa piniyalan sa lalaki. Ang sagang sa kababayen-an maoy magsaysay sa pangayoon sa ginikanan sa babaye.

Ang mounag sulti mao ang pultador. Humag sulti, tubagon usab sa sagang.

Dinhi, mahibaloan unsay pangayoon. Taslan kag pipila ka bulan una ang kasal. Humag asoy sa sagang sa tanang pangayoon sama sa salapi, yuta, kabaw, balay, makinang igtatahi sa sapot, alahas, biste sa kasal, salapi alang sa ipamisa, atabay sa tubig ug ang tasal sa kasal— tubagon na usab sa pultador. Kining iyang sulti maoy tubag sa pag-uyon sa tanang pangayoon. Bisan sa dakong kabug-at sa pangayo, ang pultador magpakita gayod sa iyang dakong pag-uyon uban o duyog ang ginikanan sa lalaki. Humag sulti sa tanang kasayoran, mag-ila-ila ang mga ginikanan lakip ang namalaye. Tapos sa pag-ila-ila, isunod na usab paghandos sa pultador ngadto sa sagang ang dalang gasto nga sarang pagasalo-salohan sa tanan.

Unahon pagpakaon ang tanang kababayen-an. Ayohon gayod pagdulot, tagaan sa tanang klase sa sud-an. Kon anaay paputos og sud-an nga magpasangil nga apohan siya sa babaye, pustan gayod og usa ka lamak. Paimnon ang tanang kababayen-an kutob sa ilang ginhawa. Magmatngon gayod nga dili sila hiyab-an og sabaw kay kuyaw kana; ngani, dili ka man kapasagad og pamunal sa iro nga manirok sa bukog kay tingali og ila kanang iro nga atong gibunalan.

Sa matapos na ang salo-salo, mao na usay buhaton sa pultador ang pagbilin sa nangasawa aron pagpaalagad sa tanang buluhaton diha sa balay sa iyang ugangan. Sa tapos, manamilit na ang panon sa kalalakin-an ngadto sa ginikanan sa babaye ug mamauli binilin ang nangasawa.

Pagpangagad

KINING dapita mailhan ang nangasawa kon kugihan ba, maantigo bang manguma, tininuod ba ang iyang pagpangasawa, buotan ba. Mao kiniy lagda nga labing makapoy. Imo ang pagpangahoy, imo ang pagpanugway sa baka, kabaw, kanding ug panlawog sa baboy, imo ang pagdaro sa baol sa imong uganganon, imo ang pagkuhag tubig, imo ang paggaling sa mais, hapit imo ang tanang buluhaton sa balay sa babaye.

Magmatngon gayod dinhing tungora kay tingalig maimpas ang tanang higot. Aron hibaloan mong daan, makasala gani ang nangasawa, ang gipangasawa dili makabayad sa tanang gasto kon mabugto; apan kon bugtoon ang mangasawa nga walay sala, ang ginikanan sa babaye magbayad sa tanang gasto sa lalaki. Mao kana ang balaod sa bukid niining pupangagad. Mao nga magmatngon gayod aron may kasegurohan ang imong tuyo.

Kon magtugway ikaw og kabaw o baka, unya makabuhi dala ang pisi, dako kana kaayong sala batok kanimo. Kon mangahoy ikaw, ayaw gayod intawon ipusdak ang binangan nga kahoy, kay nagpaila kana nga kontra-gusto ang imong paglihok. Kon magkalos ikaw og tubig, pagmatngon gayod nga dili maintik ang sag-ob kay kon mahitabo, sa maong gihapong hunahuna pasanginlan ikaw. Dili na ikaw maghinlakat, ug kon molakat man ugaling, mananghid sa uganganon.

Sa maghubad-hubad ang bulan, kinahanglan nga ang gipangayo atimanon. Kon atabay ang gipangayo, imo nang sugdan pagkalot. Kon balay, sugdan nimo pagbuhat hangtod nga mahuman nianang bulan nga gitasal. Kon salapi ang gipangayo, ihatod usab nianang bulan nga gitasal uban sa biste sa babaye ug alahas sa ulo, liog, bukton, ug kamot. Bantayi nga dili molapas sa ilang tasal aron dili gayod mabugto kanang nangasawa. Mga tulo ka adlaw una ang kasal, imo na usab ipahatod ang tanang gasto. Ang namalaye maoy mangulo niini. Ang baka, baboy, kanding, manok (pulos buhi), itlog, lamas, bugas, mga galamiton sa pagkaon— ihatod ngadto sa kaugalingon sa babaye.

Usa ka adlaw una ang kasal, ang mga ginikanan sa lalaki ug kabanayan kinahanglan nga anha na sa kaugalingon sa babaye aron pagpagikan kanila (kaslonon) ngadto sa lungsod.

Likod-Likod

NIANANG adlaw nga taligikan na ang kaslonon, ang kalalakinan maghikay og diyotayng salo-salohan. Hikay kini nga ginganlag likod-likod sa kasal. Ania dinhi magsugod ang kasadya, ang mga panghinaot nga dili unta mahikalimot sa Napulo Ka Sugo Sa Diyos aron sila makasal. Kuyog sa kaslonon ang piniling lalaki ug babaye sa duha ka ginikanan nga maoy magluhod o mosaksi sa ilang pagkasal.

Kasal

DINHI mananghid na usab ikaw sa ginikanan sa babaye nga ihawon mo na ang baka o baboy nga gastohon nga gipahatod mo nga tulo ka adlaw kanhi. Anha na ikaw magluto sa ilang kaugalingong abohan.

Sa dili pa moabot ang kinasal, aduna usab ing tawo (kukaraang tawo) nga maoy padawaton sa kinasal diha sa hagdanan.

Inig-abot sa kinasal sa hagdanan, yab-an dayon sa tubig ang duha ka ulo niini ug humag bubo husayon ang buhok sa kinasal sa sudlay. Dayon agakon sa modawat hangtod sa hawanan diin silang duha palingkoron sa duha ka bitang nga nagtupad ug pagamaymayan sa mga ginikanan bahin sa pangugalingon. Pahimangnoan nga dili mag-away-away, dili mamuak sa pinggan, kulon, kay madisgrasya ang ilang pamuyo. Human sa maymay, magsugod dayon ang pakaon ug kining bag-ong nagkahiusa pasaloon sa usa ka pahatanan ug tupad kanila ang duha ka nagluhod sa ilan ilang kasal. Humag pangaon… inom, bayle tibuok kalibotan!—

Human sa maymay, magsugod dayon ang pakaon ug kining bag- ong nagkahiusa pasaloon sa usa ka pahatanan ug tupad kanila ang duha ka nagluhod sa ilang kasal. Humag pangaon… inom, bayle tibuok kalibotan!