Manila Bulletin

Ang Bagani sa Mga Tagna

Nobela ni Anijun Mudan-udan

(Anib 35) Ang Pito ka Balay sa Gahom

LISOD ikyasan ang mga mata sa espiya sa Makasandig.

Apan milampos ang grupo ni Robert Makaindan sa paghimo niini. Pinaagi sa gahom ni Gagawen nga mitago sa ilang presensiya ug pinaagi sa gahom sa katingalahang mapa nga nabatonan ni Robert Makaindan, minglampos sila sa paghimo sa butang nga sukad masukad wala pay nakahimo. Mao kadto nga niadtong adlawa, kalit ra nga nahanaw sa panan-aw sa tanang maniktikay ang grupo sa ulitawo. Butang kadto nga mihatag og dakong kalibog sa mga agalon sa grupo sa paniktik sa Makasandig. Pag-abot sa gabii diin wala pa gihapon mahibaw-i kon hain na ang grupo ni Robert Makaindan, labaw na nga nagkagubot ang tanang grupo sa paniktik ilabi na ang mga grupo sa paniktik sa pito ka dagkong banay. Tungod kay giunsa mag ikyas sa upat ka tawo nga daghang mata ang kanunay nagsunodsunod?

“Dili mahimo ning kalakiha ni. Kinahanglan masayran ninyo kon hain na sila!” matod ni Mangkuliay nga agalon sa mga espiya sa banay Manhabayan.

Misurok ang dugo ni Mangkuliay. Tungod kay natahap ang iyang agalon nga si Dadatuen Lambago nga kadtong mga tawong ilang gipangita adunay kalambigitan ni Lawedlawed Manlidoay. Sumala sa taho nga ilang nadawat, si Lawedlawed Manlidoay mismo ang nangunayg pasakay sa karwahe sa maong mga tawo. Butang kadto nga gikatingala ni Dadatuen Lambago. Labaw na nga midako ang katahap sa agalon sa banay Manhabayan sa Makasandig sa dihang nasuta gikan sa mga opisyal sa pantalan nga gamay ra ang balor sa tanang produkto nga dala ni Lawedlawed Manlidoay.

“Imbestigari apil ang mga guwardiya sa daluwangan. Malagmit adunay kakonsabo sa mga guwardiya kadtong mga tawhana. Natahap ko nga adunay kalambigitan niini ang agalon sa mga guwardiya sa daluwangan. Kon wala ko masayop, usa siya kanhi ka Lawedlawed sa Balay Bulawan,” matod ni Dusu Manulahug nga maoy agalon sa paniktik sa banay Salagyaon.

Dako ang interes sa banay Salagyaon sa grupo ni Robert Makaindan tungod kay adunay taho nga malagmit adunay dalang dakong sapi ang maong grupo. Way kasayoran si Robert Makaindan nga nabaniog na sa tibuok Makasandig ang matod pa walay bahar-bahar nga paggasto sa mga sapian nga bisita sa Balay Hulabunga. Mao usab kini ang dakong hinungdan nganong interesado ang mga grupo sa paniktik sa mga banay Lumalagwas, Mangkabungkal ug Gumagang-aw.

Sa laing bahin, nagpakaaron ingnon si Laga Mambulalakaw nga interesado usab siya sa maong grupo. Gipangasab-an niya ang iyang mga espiya. Apan luyo sa iyang hunahuna, dako ang iyang kahibulong kon giunsa pag-ikyas sa grupo ni Robert Makaindan. Sa laing bahin, dako ang iyang pagpasalamat sa tataw nga paglampos sa grupo sa ulitawo.

“Aw, unsa pay atong mahimo karon nga nakaikyas sila? Kamo

man unta ang adunay dakong bentahe kay kitay una nga nasayod sa ilang mga lihok. Apan giusikan ra ninyo ang kahigayonan,” matod ni Laga Mambulalakaw. “Hala, bantayi ninyo ang lihok sa ubang mga banay. Itaho dayon kanako kon aduna moy mahibawan. Mamasin na lang ta nga pinaagi niini matultolan nato kon hain na kadtong grupoha.”

Sama sa mga binilanggo nga nakaikyas sa silot, nagdali dayon nga nanglakaw ang mga espiya sa banay Mambitoon diin nagatarbaho si Laga Mambulalakaw. Mibati siyag gamayng kaulaw tungod sa iyang pagpamakak apan wala na niya kadto hunahunaa. Ang mahinungdanon alang kaniya mao nga nakakita na siyag paglaom nga maluwas ang iyang igsoon.

“Segurado ba mo nga mingbiya na sila sa Balay Hulabunga?” pangutana ni Akup-akop sa iyang mga sakop nga espiya. Siya mao ang agalon sa mga maniktikay sa banay Diglapid.

“Agalon, ako ang drayber sa karwahe nga ilang gisakyan maong dili mahitabong masayop ko,” matod sa usa ka hamtong ug niwangon nga lalaki.

“Kon mao, hain sila mingpadulong? Kon walay nakakita kanila didto sa pantalan apan nakita sila nga mingsulod sa daluwangan, hain na man sila? Walay laing kalusotan ang daluwangan kondili ang pantalan. Hmmm, maorag aduna ugaling banay nga mitago kanila,” matod ni Akup-akop. “Banay Manhabayan? O banay Mambitoon?”

“Agalon, sumala sa impormasyon, kauban sila ni Lawedlawed Manlidoay. Busa malagmit banay Manhabayan ang adunay kalambigitan. Ngano mang natahap ka apil sa banay

Mambitoon?” pangutana sa hamtong ug niwangon nga lalaki.

“Dili ka kinahanglan mangutana. Himoa lang ang imong trabaho,” tubag ni Akup-akop. “Bantayi ang lihok sa banay Mambitoon.”

“Masunod, Agalon,” matod sa hamtong ug niwangon nga lalaki.

“Na, hala, panglakaw na mo. Buhata ninyo ang tanan aron kitay makaunag dakop sa maong grupo,” matod ni Akup-akop.

Nanglakaw dayon ang mga espiya sa banay Diglapid. Sa dihang nakalakaw na ang tanan, kalit nga mibutho ang usa ka lalaki nga nagmaskara ug nagsuot og kolor-itom. Lisod mabantayan ang presensiya sa maong tawo. Tataw nga hanas na kaayo sa pagkutlo og kinabuhi.

“Nasayod ka na kon unsay angay nimong buhaton,” matod pa ni Akup-akop.

“Matuman, Agalon,” tubag sa tawong nagmaskara dungan ang kalit nga pagkahanaw.

May mahinungdanong kasayoran nga gibungat si Laga Mambulalakaw nga gitiman-an ni Robert Makaindan…

“Banay Mambitoon. Hmmm, nalipat lang kog kadali napalit na ninyo ang usa sa akong espiya, ha. Apan demalas mo kay misipyat siya. Kon wala unta siya mangutana, dili unta nako mabantayan,” matod ni Akup-akop. Walay pagduhaduha nga gimando niya ang paglikidar sa hamtong ug niwangon nga lalaki nga drayber sa karwahe.

Walay kasayoran ang grupo ni Robert Makaindan nga nagkagubot ang tanang espiya sa tibuok Makasandig tungod sa ilang kalit nga pagkahanaw. Samtang ang grupo nga hinungdan sa maong kagubot, maayo kaayo ang pamati sa bag-o nila nga pinuy-anan. Gawas nga hamugaway ang karaang balay sa banay Mambulalakaw, layo ra kaayo kini sa mga silingan. Pinaagi sa sulat nga gibilin ni Laga Mambulalakaw sa pultahan sa dakong balay, nasayran na nila kon hain dapita sa dakong balay ang giandam nga akomodasyon alang kanila.

“Laga Saliyaw, segurado ka nga paigo kanato ang imong gipangompra nga konsumo, ha,” matod ni Robert Makaindan. Mao pay iyang pagkahuman og panihapon.

“Aw, basta dili lang mo magpadaghanayg kaon ni Gagawen, malagmit paigo na ni,” tubag ni Laga Pigsayu.

“Maayo kon mao,” matod ni Robert Makaindan dayong atubang kang Gagawen. “Gagawen, nadungog nimo, ha. Dili sa ta puyde magpadaghanayg kaon.”

“Amay Robert, katulgon na ko,” matod sa batang babaye nga maorag way nadungog. Nanglanghab dayon kini.

“Mayagnaw, palihog sa kog patulog aning bataa,” matod ni Robert Makaindan sa dihang nakita nga katulgon na gyod tinuod ang batang babaye.

Gikugos dayon ni Mayagnaw ang batang babaye ug gidala ngadto sa usa ka lawak. Samtang si Robert Makaindan gibukhad sa lamesa ang dakong mapa sa Sinibwalan nga gibilin ni Laga Mambulalakaw alang kaniya. Miduol dayon sa lamesa si Laga Pigsayu aron motan-aw usab kunohay sa mapa. Gikulbaan siya apan nakahukom na siya nga mangutana.

“Layok, wala ba ka magbasol nga gikuyog ko nimo ug si Gagawen?” kalit nga pangutana ni Laga Pigsayu. Nasayod siya nga ang ilang kahimtang karon nahitabo tungod sa pag-amping sa lalaki nga magpabiling sekreto ang tinuod nga pagka binuhat niya ug sa batang babaye.

“Laga, nganong mangutana pa man ka nga kabalo na man ka unsay akong tubag?” matod ni Robert Makaindan samtang padayon nga gitun-an ang mapa. “Hangtod karon, ba wala pa ka masayod kon unsang matanga ang akong pagka tawo?”

“He-he. Pasayloa ko, Layok,” matod ni Laga Pigsayu. “Sa pagkatinuod, gusto lang nako magpasalamat nga andam kang ubanan ako hangtod nga makasulod sa daluwangan padulong sa Digkaaldawan.”

“Tali kanatong duha, kinahanglan pa bang magpasalamat?” matod sa lalaki nga wala mohunong sa iyang pagtuon sa mapa.

Wala masayod ang babayeng iyakan kon unsay iyang itubag. Tungod kay niadtong tungora natandog gyod ang iyang kasingkasing. Buot ipasabot aduna usab siyay pagbati kanako? Mipaspas ang pitik sa iyang kasingkasing. Mitutok siya sa nawong sa lalaki nga seryosong nagtuon sa mapa. Mao kadto ang panagway nga mahunahuna niya sa kanunay.

“Pahulay na. Unya pa kog ako kay tun-an pa nako nig ayo,” matod ni Robert Makaindan.

“Hmmm,” matod ni Laga Pigsayu. Namula ang iyang aping sa dihang nahunahuna nga maora siyag buotan nga asawa.

“Hiay! Unsa kahay masulti sa akong mga apohan kon makapangasawa kog busaw?” matod ni Robert Makaindan sa iyang kaugalingon. Naglingo-lingo siya. Gipakli niya kadtong hunahunaa og mipadayon sa pagtuon sa mapa sa Sinibwalan. Mahinungdanon kini alang sa mga sunod niya nga mga lakang.

Duol nang magtungang gabii sa dihang nadungog niya ang hinay nga panuktok. Sa pagkatinuod, nabantayan na niya ganina nga adunay taliabot. Nasayod siya nga si Laga Mambulalakaw ang moabot. Nagsulti na kining daan sa iyang sulat nga moabot siya niadtong gabhiona.

“Maayong gabii,” timbaya ni Robert Makaindan.

“Maayong gabii sab,” tubag ni Laga Mambulalakaw. “Didto ta sa tugkaran.”

Misunod dayon ang ulitawo sa maanyag nga babaye. Nasayod siya nga dili buot sa babaye nga madunggan sa uban ang ilang panaghisgot. Nahunahuna niya nga tingali ingon niadto gyod ang mga anaa sa trabaho nga paniktik.

“Banggiitan! Wa koy masulti sa inyong pamaagi,” matod ni Laga Mambulalakaw sa dihang nakalingkod na sila sa kahoy nga lingkoranan. Hayag ang nagsinug-ang nga tulo ka Bulan niadtong tungora.

“Ha-ha. Gamayng dula ra sa lipat-lipat,” matod ni Robert Makaindan. “Unsay balita?”

“Aw, unsa pa di nagkagubot ang tanan,” tubag ni Laga Mambulalakaw. “Nakadungog ko nga miapil pa gani sa pagpangita ninyo ang mga sinaligan sa gipolon karon sa Makasandig. Apan bisan sila walay nahimo. Giunsa ninyog tago sa inyong presensiya? Bisan ako, kon wala ko masayod nga nia mo dinhi, dili gyod nako matultolan kon hain na mo. Bisan gani ganina nga naa na ko gawas sa pultahan, wala gyod koy namatikdan nga adunay tawo dinhi.”

“Ha-ha-ha. Laga, pasagdi na lang sa mi sa among mga sekreto,” matod ni Robert Makaindan. “Ang mahinungdanon, wala nay kaulangan ang atong pagtinabangay.”

“Hehe. Ayawg kabalaka. Buhaton nako ang tanan aron mahatag nimo ang tanang impormasyon nga imong gikinahanglan,” tubag ni Laga Mambulalakaw. “Tuod diay, komosta ang mapa nga akong gibilin?”

“Maayo ang mapa. Ang dugang nakong gikinahanglan mao ang mga hulagway sa kada banuwa. Labing maayo kon hulagway sa tin-aw nga mga timailhan nga didto ra makita sa kada banuwa. Kanang dali rang matiman-an. Labing maayo kon ang maong timailhan nahimutang sa lugar nga awaaw o kaha walay daghang tawo,” matod ni Robert Makaindan.

“Sige, paningkamotan nako na,” tubag ni Laga Mambulalakaw.

“Tuod diay, tagai sab diay kog mapa sa Balabagan ug mga hulagway gihapon sa mga timailhan sa matag banuwa didto,” matod ni Robert Makaindan.

“Sige. Apan paabot lang, ha, kay ako ray makalihok niining mga butanga. Dili mahimong isalig nako ni sa uban,” matod ni Laga Mambulalakaw.

“Way problema na. Aduna pa kitay mga usa ka bulan,” matod ni Robert Makaindan. “Apan labing maayo kon makuha nako ning mga butanga sa labing dali nga panahon.”

“Aduna bay purohan nga dili na dangtan og usa ka bulan makalihok na mo?” pangutana ni Laga Mambulalakaw.

“Ngano man? Aduna bay problema?” pangutanag balik ni Robert Makaindan.

“Nabalaka lang ko. Nakadawat kog balita karong hapon nga misiaw na sab ang mga busaw sa Balabagan. Nahadlok ko nga basin adunay mahitabo sa akong manghod,” matod ni Laga Mambulalakaw.

“Hmmm, mao ba? Kon mao, kinahanglan mahatag nimo ang tanang impormasyon nga akong gikinahanglan. Apil sab ang mga impormasyon mahitungod sa pito ka dagkong banay ug sa ilang mga puwersa,” matod ni Robert Makaindan.

“Buot nimong ipasabot nga makalihok dayon mo kon mahatag nako ang tanang impormasyon?” pangutana sa babaye.

“Aw, kon tukma ug kompleto ang imong mga impormasyon, walay hinungdan nganong dili dayon mi makalihok. Sa pagkatinuod, kon daan pa ko adunay impormasyon, malagmit atua na kami sa banuwa sa Mayun-anlaw,” matod ni Robert Makaindan.

“Maayo. Ayawg kabalaka kay buhaton nako ang tanan aron mahatag kanimo ang tanang impormasyon sa labing dali nga panahon,” matod ni Laga Mambulalakaw. “Tuod diay, unsay akong mahimo alang sa inyong konsumo?”

“Aduna na miy dala nga daghang konsumo. Magsaba ra

unya ko kon gikinahanglan namo og dugang,” tubag sa ulitawo. “Lain pay ako, kadtong matod mo niining miagi nga kuta sa mga nagtukod kanhi sa Makasandig, hain man to dapita?”

“Didto to sa Intangkil. Ngano, interasado ka moadto?” pangutana sa babaye.

“Hmmm, interesado ko moadto. Sa gikaingon ko na, adunay kalambigitan kanako kadtong mga tawhana. Mao nga buot nako masubay ang ilang mga kabilin,” tubag sa ulitawo. Nahinumdom siya nga ang lugar nga ginganlag Intangkil nahimutang sa norte sa Makasandig ug kasikbit kini sa usa ka lasang nga ginganlag Lasang sa Anonang.

“Sa pagkatinuod, nakaadto na ko didto niadtong gibansay ako sa pagka baylan. Kuyaw nga lugar kay daghag mangtas nga mananap,” saysay ni Laga Mambulalakaw. “Apan didto mahingpit ang akong pagsabot sa pito ka balay sa gahom.”

“Pito ka balay sa gahom?” pangutana sa ulitawo. Siya adunay igong kasayoran bahin sa pagka baylan tungod kay siya kaliwat man sa mga baylan. Apan karon lang siya makadungog bahin sa pito ka balay sa gahom.

“Aw, kon gusto nimong masayran, akong isaysay,” matod ni Laga Mambulalakaw. “Kon makahukom ka nga magbaylan, magamit nimo ni. Apan ang masaysay lamang nako mao ang pisikal nga bahin sa lawas nga maoy matod pa balay sa gahom.

Dili nako masaysay ang tinagong mga pulong aron mapukaw ang maong gahom tungod kay sekreto kini sa among banay.”

Mao kadto nga gisaysay dayon sa babaye ang matod pa pito ka balay sa gahom. Kining pito kuno mao ang agtang, sunod ang kasingkasing, dayon ang atay, ang abaga, ang pusod, ang mga bukog ug ang kinatawo. Matod pa, pinaagi sa paglitok sa karaang mga pulong nga tinago, mapukaw ang gahom nga anaa sa gikaingon nga mga bahin sa lawas.

“Ang pito ka balay sa gahom aduna bay kalambigitan sa pito ka

gimokod?” pangutana ni Robert Makaindan.

“Nasayod ka sa pito ka gimokod?” dako ang kahibulong ni Laga Mambulalakaw. Tungod kay sa iyang nahibaw-an, mga baylan ray nasayod bahin sa maong butang.

“Aw, ingnon na lang nato nga aduna koy gamayng nahibawan,” tubag sa ulitawo. “Usbon ko, aduna bay kalambigitan ang pito ka gimokod sa pito ka balay sa gahom?”

Miyango si Laga Mambulalakaw. Nakuratan siya sa iyang nasuta. Misamot og kamisteryoso alang kaniya ang pagka tawo sa tawong nagpaila isip si Layok Digpanabiya. Tataw man unta nga usa ka bagani ang lalaki. Apan nganong nasayod man siya sa usa sa mga tinagong kaalam sa mga baylan?

“Sa inyong linya sa pagka baylan, nagtuo ba usab kamo nga ang tawo adunay pito ka gimokod, usa ka mulin-ulin ug usa ka

dengan?” pangutana ni Robert Makaindan. Buot niyang masuta kon aduna bay kalainan ang pagka baylan sa Libungan sa pagka baylan sa kalibotan nga iyang gigikanan.

“Oo. Mao kanay among pagtuo,” tubag ni Laga

Mambulalakaw nga mikunot ang agtang. “Kaniadto, abi kog ako ray nahabilin nga adunay kahibalo mahitungod sa pagka baylan. Mahimo bang mahibaw-an nako kon diin ang tinubdan sa imong nahibaw-an?”

“Dili sa ta maghisgot bahin niana karon. Tingali sa umaabot nga mga adlaw,” tubag ni Robert Makaindan. “Tuod diay, aduna ka bay natiman-an nga lugar nga inlalaw didto sa Intangkil?” “Unsay inlalaw?” pangutana ni Laga Mambulalakaw.

“Kanang lugar nga balaan ug ginadili ang pagduol,” matod ni Robert Makaindan. Kulang na lang ingnon niya nga kadtong lugar nga adunay bangkasu.

“Karon nga imo nang gisulti, nakahinumdom ko nga aduna lagi tuod diay lugar didto nga gidili ang pagduol sa tawo. Matod pa sa misagop kanamo, dili gyod kuno moduol sa maong lugar kay masuko ang lantung sa bangkasu. Ambot unsay lantung kay wala man to niya tin-awa,” saysay ni Laga Mambulalakaw.

Walay kasayoran ang babaye nga sa dihang gisaysay niya kadto, maorag mitangkag ang mga dunggan sa ulitawo. Sukad nga nasaysay ni Laga Mambulalakaw ang mahitungod sa kuta nga gisulong sa mga busaw, natahap na si Robert Makaindan nga didto gikan ang nadungog ni Layok Pagalad. Ug karon sa gisaysay sa babaye, nakaseguro na ang ulitawo nga ang nadungog ni Layok Pagalad didto gikan sa Intangkil.

Human ang pipila pa ka pangutana, giduka na ang babaye mao nga nananghid na kini nga mopahulay. Nahabilin si Robert Makaindan nga naghangad-hangad sa nagsinug-ang nga mga Bulan. Nalipay siya sa dugang nga mga butang nga iyang nasayran. Wala masayod si Laga Mambulalakaw kon unsay lantung apan tataw sa ulitawo nga ang lantung mao kadtong tigbantay sa bangkasu. Tingali adunay dakong hinungdan nganong napadpad siya sa Libungan? Mao kadtoy misantop sa hunahuna sa ulitawo.

“Layok, sultihi ko sa tinuod. Nasayod ka ba nganong napadpad ko dinhi sa Libungan?” pangutana ni Robert Makaindan sa talabusaw nga si Layok Pagalad.

“Agalon, adunay mga butang nga dili nako mahimong isulti. Kini tungod kay ako magtuman ra man kon unsay gikatakda alang kanako nga akong buhaton,” tubag ni Layok Pagalad. Nahilom dayon siya human kadto. Nahadlok siya nga kon aduna siyay masulti, basin silotan siya sa gamhanang diwata nga maoy mimando kaniya nga ubanan si Robert Makaindan.

“Kon mao, aduna gyod diay hinungdan nganong napadpad ko dinhi,” matod ni Robert Makaindan sa iyang kaugalingon. “Apan unsay hinungdan?”

Niadtong tungora, nahinumdom siya sa tingog nga nanawag kaniadto kaniya sa wala pa siya mopanaw.

“Bagani Makaindan! Bagani Makaindan!” maorag milanog kadto sa iyang hunahuna.

(PADAYONON)

Gumalaysay

tl-ph

2023-05-01T07:00:00.0000000Z

2023-05-01T07:00:00.0000000Z

https://manilabulletin.pressreader.com/article/281771338540438

Manila Bulletin Publishing Corp