Kastoy Gayam ti Paracelis

NANGNANGNGEGYO kadi metten ti ili a Paracelis? Nalabit a kaaduan kadakayo ti di pay makaammo iti daytoy a lugar wenno ili. Bambantay-turturod ti kangrunaan a masaripatpatan ditoy a kaaduan a mais ti mula kadagiti bantay. Agkillokillo a pasang-at-pasalog ti kalsada nga umuneg ken rummuar ditoy a lugar. Saanka met a mapaay a pumasiar ta makabsog iti mata ti masaripatpatan a sukog dagiti kabambantayan a naipalawlaw ken makapabang-ar met ti siplag ti pul-oy. Ti Paracelis ti kadayaan nga ili ti Mountain Province. Iti amiananenna a paset, masarakan ti Tabuk City (Kalinga) ken ti ili ti Tanudan (Apayao). Masarakan iti abagatan ti Alfonso Lista (Ifugao). Iti amianan a daya ti pakasarakan ti Quezon (Isabela), iti met daya a paset dagiti ili a Mallig ken Roxas (agpada nga Isabela). Ket laudenna met ti Natonin (Mountain Province). Naipatengnga ti Paracelis kadagitoy nga ili. Saan met a pakadanagan ti dalan ta adda pagserkan ken pagruaran iti Roxas, Alfonso Lista, Natonin, ken Tabuk City. Dagiti Ga’dang (Gaddang) a naggapu iti Cagayan Valley ti immuna nga immay nagnaed ditoy nga ili. Addaan met ti ili iti tallo a pagsasao: Balangaw, Ga’dang (maisupadi iti Gaddang a pagsasao iti Nueva Vizcaya, Isabela ken Aurora Province), ken Majukayong. Ngem tapno agkikinnaawatan dagiti amin nga agnaed ditoy, inadaptarda ti pagsasao nga Ilokano a kas komun a lengguaheda. Addaan met iti 9 a barangay ti Paracelis: Anonat, Bacarri, Bananao, Bantay, Butigue, Bunot, Buringal, Palitod, ken Poblacion. Iti agdama, adda 12 a tribu nga agnanaed iti Paracelis: Ga’dang, Majukayong, Ayangan/Tuwali, Balangao, Kalinga, Bago, Ha’ki, Licoy, Kadaclan, Kalanguya/Ibaloi/Karao, Kankanaey/ Applai/Bontok, ken Changyasan/Fialigha. Ngem tapno awanen ti maidumduma kadakuada, maymaysan ti mayaw-awag kadagitoy Isu nga iti naangay a Maika-61 a Founding Anniversary ti Paracelis idi Hunio itoy napan a tawen, narambakan met ti Festival. Nasukatan idi 2020 ti “Panagdadapon Festival” ta impasurotda daytoy iti Ga’dang a balikas a sawen, “holding hands together”) iti panangyuna ni Paracelis Mayor Marcos Gacayon Ayangwa, MD. Ala, Wen, Umulikayo Man Ditoy! Umulikayo, kunak, ta nangatngato la ketdi ti nagsaadan ti Paracelis ngem ti iliyo. Kas itay nakunakon, agkillokillo ti dalan nga agsang-at-agsalog ti sumrekan ditoy a pakakitaam met iti ipagpampannakkel ti ili a Simmacbot Hills a daydaywen dagiti pada a sidingan ti dapanda. Iti kalgaw, kaarig ti Simmacbot Hills ti Chocolate Hills ti Bohol. Kadagiti bulan a panawen ti lamiis (Disiembre agingga iti Pebrero), agpennekka met a mangbuya ken agpaagep ditoy iti “sea of clouds” iti nariwet pay nga agsapa. Dagitoy pay ti mabalinmo a pagpasiaran: Mabaro’bot Naususo Mound Formation. Ti Simmacbot ti masansan a mapaspasiarko ta isut’ madalanan no pumasiarkami iti Caliguian a naggapuak. Wen, aya? Apay nga addaak iti daytoy a lugar? Ditoy ngamin ti nakaikamangak sipud pay idi 2020 a kakaro ti pandemia a COVID-19. Tuboak iti Caliguian, Burgos, Isabela a masarakan iti abagatan a daya ti Roxas a kaabay ti Paracelis. No kayatmo ti umay iti Paracelis, inaldaw nga adda agbiahe a bus ken dyip nga aggapu iti Santiago City. Agingga laeng iti alas nuebe iti bigat ti dyip, nasapsapa met ti bus a mapan iti Ifugao proper. Iti met malem ti biahe a mapan iti Baguio ken Bontoc. Iti met poblasion ti yan ti terminalda ta isu ti sentro ti Paracelis. Iti poblasion ti yan ti munisipio, police station, ospital, banko, panganan, hotel, ken dagiti nadumaduma nga opisina dagiti ahensia ti gobierno. Nabaknang ti daga a nagtugawan ti Paracelis. No nasalukagka, agbiagka. Daytoy siguro ti gapuna a di met maatiw ti Paracelis kadagiti dadduma nga ili iti pagilian. Maibilang ngamin a second class nga ili daytoy nga addaan iti populasion a nasurok a 30,000. Adu met dagiti agtawen iti 100 ken agpangato ditoy, mabalin a gapu iti kinasadiwa ti angin ken kadagiti makmakan. Naayat met dagiti tattao ditoy nga agkape ken agmomma (agmama). Isu a dikay dumdumlaw no adut’ makitayo a pumanugsit iti nalabaga. Babbai, lallaki. Nataengan man ken saan. Idi dinamagko no apay a pagaayatda la unay ti agmomma, kunada a natuladda kano kadagiti Intsik ken Hapones ditoy Cordillera. Ken mabangaran kano ti riknada no agngalngalda iti bua. Nakaramankayo kadi metten iti etag? Nasabor ti masida a malaokan ti etag. Ti etag ket karne a naradradan iti adu nga asin. Kas iti tuyo. Masapul nga ibilag daytoy iti init wenno ipayangyang iti ruar a di magaw-at ti aso wenno pusa. Awan met aglanding a ngilaw ditoy ta siguro kagurada ti apgadna. Mabalinmo met ti mangilap no masapulmo ti paglaok iti nateng. Adda met daytoy sinuoban. Kas iti etag, mabalinmo ti mangilap iti sinuoban nga ilaokmo iti abrawem. Nagnanam man ti digo ti inabraw no kua. Ditoy met Paracelis a natakuatak no kasano ti kinapateg ti panagtitipon (reunion). Ditoy a mapairut ti panagkakabagian. Dagiti ubbing, mayam-ammoda kadagiti kakabagianda a naggapu iti nadumaduma a lugar. Kadagiti met kakastoy a panagtitipon a pakairamananen ti kasar a maaramid ti pattong. Iti pattong, addada gangsa a gagangay a saklotenda sa pampampagenda babaen dagiti imada. Makapalagtit ti tokarda ket mapan met no kuan agsasala dagiti timmabuno iti ragragsak. Awan ketdi ti pinnilitan isu a diak pay napadpadasan. Naammuak a nagduduma dagiti parparnuayenda a tokar a kas met laeng iti tokar dagiti musiko iti patad. Adda lugar a napigsa ken napartak ti pannakapatit ti gangsa. Adda met nabuntog ket nalaklaka a masurotan ti tokarna no ikayabkayabmo met dagiti imam ken ilag-olag-oymo met dagiti sakam.—O