Ti Lunod

(Maika-2 a Paset) Nkinapintas ni Rosita. Ket tunggal ipakitana ti ladawanda idi nagkasarda, kasla kunkunana, “Uray kastoy la ti langak, nakaasawaak iti napintas. Nurse pay!” Ngem kunkuna met ni Atoy (Fortunato), ti nasinged a ni Rosita. kenkuana, pamrayanna la ti agkatawa. Ni Atoy ti nangisalakan kenkuana idi nagrangasan a dinanog ti dua a pugot a padada a Navy. Pudno a nalaing dagiti pugot iti dinnanogan ngem kasla Paquiao ti kanigid a gemgem ni Atoy. sumangpetda nga agina iti Amerika. Napalalo a ragsakna. Dua a lawas ti dinawatna a bakasion iti serbisio. “Agikkatak iti serbisio no didak palubosan,” impangtana. anakna. Impadpadayawna ti kinapintas ni Rose ken ti kinaguapo ti anakna. “Immala kaniak iti langa,” kunkunana. “Hustoka, bro,” kuna met ni Atoy. “Agkalkalangakayo a talaga! Isu a maibagay la unay a diuniormo!” kunaen nga awanen ti mabalinna a kiddawen a bendision iti Dios a Namarsua, husto la unay. Ket idi mayanak ti maikadua a putotna, napalpalalo manen ti ragsakna. “Awan dumana kaniak!” kunkunana tunggal adda mangkamag-an iti ubing. Kabayatanna, nairuar ni Rosita ti NCLEX (National Council Licensure Examination). Ti NCLEX ti masapul a ragpaten dagiti nagturpos iti nursing tapno makuna a naan-anay a nurse ditoy Amerika. Nagtrabaho ni Rosita iti ospital iti laksid ti napalalo a “Aywanam lattan dagiti ubbing. Umdas ti sueldok a pagbiagtayo,” kinunana. Ngem nagkitakit ni Rosita. “Kasano a matulongan da tatang ken dagiti kakabsatko no diak agtrabaho?” indupagna. “Maysa pay, dakdakkel ti sueldok ngem sika. Sikan, a, ti agaw-awir kadagiti ubbing.” asawana. Nagtrabaho ni Rosita. Ditoy Hawaii, 12 nga oras ti panagtrabaho ti nurse ngem uppat la nga aldaw iti makalawas. napalalo a panagilem tunggal mapan daytoy iti trabaho. Napintas daytoy ket sigurado nga adda agayat kenkuana. Masansan a sisiimenna ti tignay ni Rosita. Sisiimenna uray iti pannaturog daytoy amangan laeng no adda mayesngawna a nagan. Ngem idi mayanak ti maikatlo nga anakda, kasla natalimpungaw idi ibaga ti nurse a komarida ken katrabahuan ni Rosita a kasla Barbi ti kaippasngay a maladaga. bayat ti panangitangguapna iti arak. “Apay a natirad ti agongna? Apay a napudaw? Apay, apay?” koma ket maragsakan ta saan nga isu ti nangalaan ti ubing iti langa! Kaasi met, babai pay met ngarud! Kadagidi a panawen, saan pay a nalatak ti DNA ( Deoxyribonucleic Acid) wenno pannakaamiris ti ania man a paset ti bagi ti dua a parsua no adda panagkabagian dagitoy wenno awan. “Adda ngata naginawan ni Rosita a puraw,” panangirason dagiti dadduma. ti langa ti ubing. “Adda la ketdi nangalaanna a sabali!” kunkunana iti panunotna. bukot ni Rosita a nagdissuan ti imbatona a dakkel a tasa. Ti pay nga ubing. umasideg iti asawana, agraman kadagiti ubbing, babaen ti TRO (temporary restraining order) nga inyetnag ti korte. Iti divorce decree a child support kadagiti ubbing. Maisingay ti child support iti sueldona. suportarak dayta diak putot!” kinunkunana. Ket tapno saanna a bayadan ti child support, nagikkat a Navy. “No awan sueldok, awan pakaalaan ti child support,” payroll tapno awan pakakitaan a pamastrekanna. Kabayatanna, babaen ti Facebook, adda naam-ammona a Filipina, ni Gina, nga agtrabtrabaho idiay Vancouver, Canada. ti child support no addan iti Canada. Inkeddengna ti mapan iti Canada. iti border dagiti saanna a nabayadan a child support. “Saanka a makaruar iti Amerika no dimo mabayadan amin dagitoy,” kinuna ti opisial. Kinapudnona, iti napalabas a bulan, saanna a nai- renew ti lisensiana nga agmaneho gapu iti dayta met laeng a rason. iti anniniwanna, saan a sinaan ti obligasionna kadagiti annakna, agraman iti kunkunana a saanna a putot. A dakkel a biddutna ti panagim-imonna. Ken dakdakkel pay a biddutna ti pannakisinana. Nagyaman ketdi koma kadagiti parabur a naawatna iti Dios; dagiti parabur a mabalin a saan pay ketdi koma nga isu ti rumbeng a nakaitedanda.—O PUGTUAM man no ania ti kayat a sawen dagiti balikas a naugedan kadagitoy a parapo a naadaw manipud kadagiti sinurat a naipablaak iti magasintayo. Masarakan dagiti sungbat iti panid 61. 1. Nagkatawaak. “Asidegtan iti purok. Darasenta ta mapanak met sumarabo ken ni Tony. Wenno umay ketdi idiay balay.” Wen, umayna la ketdi sarungkaran ni Iday, intuloyko iti nakemko ket naripiripko a saan gayam a nairanrana ti isasangpet ni Tony. Ammo met ni ading ti ar-aramidenna, kinunak laengen ket intuloymin ti simrek iti kabalbalayan. (“Iniruban iti Sardam,” Sarita ni Leonardo Q. Belen, Enero 13, 1958 ken 2. Dumaranudor ti panagtapuak ti danum iti pasngaw ti dan-aw iti sirok ti rangtay, nakapegpegges ti panagpababa ti panglibegen a danum iti kali a naipatapat iti sakaanan ti salpad. (“Layus,” Ababa a 3. Agabono met iti 4.5 a sako nga urea ken 1.6 a sako a muriate of potash (0-0-60) kas pagsupusop nga abono a maipuruak iti puon dagiti mula, 30 agingga iti 35 nga aldaw kalpasan ti panagmula. (AKP). (“Padasem ti Dua Batog a Panagmula iti Mais,” 4. Apaman a limmaem ni Adoy, nadlawna ti panagkikinnissiim dagiti nadanonna, ket idi nakitana ni Martin iti maysa a suli, naimatanganna a nabarabadan ti ulo daytoy. (“Dagiti Mariing iti Parbangon,” Maika-23 a Paset, Nobela ni Constante C. Casabar, 5. Nagkatawa ni Lina. “Dimo pay gayam am-ammo ni tatang! No natinongnan a rumbeng ti maysa a banag, awan ti tao a makaawis kenkuana a mangbalbaliw iti pamanunotanna. (“Ipinget ti Kalintegan,” Sarita ni Juan B. Quimba, Mayo 14, 1956 ken Mayo 16 pamalpalatpatanna iti peggad nga agur-uray kadakuada. “Inkaso laeng... Ammom metten ti lubong a paggargarawantayo, dimo ammo no kaano a sumangbay ti riribuk.” “Precaution...” “Wen...” “Iti kadi likudyo ti paglandingak wenno iti bakante a solar iti abayyo?” dinamag ti piloto idi asidegdan iti balay ni Manong Dodong. Nagpanunot iti apagapaman ni Manong Dodong. No iti likud ti balayda, awan a pulos ti pangliklikanda. “Iti bakante a lote...” insungbatna. “Copy that, Manong Dodong.” Naganninek ti helikopter iti ngatuen ti bakante a lote iti abay ti pagtaengan da Manong Dodong. In-inut a nagpababa. Nasinga ni Manong Dodong iti panagkiriring ti selponna. Sinungbatanna a dagus ti awag. “Hello,” kinunana a saanna payen a kinita no asino ti umaw-awag. “What the hell are you doing?” makaunget ti timek. Naitimkan a dagus ni Manong Dodong ti kidnapper. “You land that bird at your backyard, that’s an order. Do we understand each other,” imbilin ti kidnapper. “Nailet unay... saan nga umanay ti helikopter,” inrason ni Manong Dodong. “Saannak nga allilawen! Imbagan kaniak ti asawam a kanayon nga iti likud ti balayyo ti pagdisdissuan dayta a helikopter! Ulitek, dita likud ti balayyo ti pagdissuanyo ta no saan, adda dakes a mapasamak iti maysa iti pamiliam!” Umumriak ti lalaki iti bangir ti linia. Immanges iti nauneg ni Manong Dodong sa kinunana iti piloto: “Captain, nagbaliw ti panunotko... iti met laeng likud ti balaymi ti pagdissuanta.” Nagtanabutob ti piloto, ngem saan a naawatan ni Manong Dodong. Nagpangato ti helikopter sa nagdisso iti mismo a likud ti balay ti lakay. Sinaltar a dagus ni Manong Dodong ti seatbelt- na sa linukatanna ti ridaw. Naminsan pay nga inarikapna ti putan ti paltog nga insalikadna iti likudna. Liningayna ti balayda. Awan man laeng ti rimmuar kadagiti annakna wenno ti asawana. Nakarikep amin dagiti kortina a dati met a nakawakwak. Awan ti uray rupa la koma a makitana kadagiti tawa. Liningayna ti piloto. Kayatna a siguraduen nga awan a pulos ti panagatap daytoy kadagiti mapaspasamak. “Captain, huwag mo na lang patayin ang makina... Sandali lang ako,” imbilinna. “Opo, manong...” insungbat ti piloto. Dimsaag ni Manong Dodong iti helikopter. Nagarudok tapno maliklikanna ti paligpalig ti helikopter. Nagturong iti ridaw. Pinadasna a pinuligos ti seradura ngem naka- lock. Inruarna ti tulbek. Siaannad a nangyusong iti tutulbekan sa pinuligosna. Masiguradona nga adda mangpaspasungad kenkuana iti ridaw ket kellaat nga induronna ti bulong ti ridaw. Ngem awan sipsiparna a nailukat. Naipasabat iti imatangna ti maysa a lalaki a nakaiggem iti paltog. Naklaat ti lalaki ket sakbay a nakapaggunay, nagdisson ti napigsa a danogna iti rupa daytoy. Pinasarunuanna pay. Pinagdadaraddanna agingga iti nabitog ti lalaki iti datar. Inwagsakna ti imana iti sakit ti gemgemna. Saanna a nadlaw ti yaasideg ti maysa a puraw kenkuana. Naiparabaw ti dakkel a dakulap daytoy iti abagana. Nagpusipos a simmango ket naipasabat ti dakkel a gemgem iti rupana. Nagkulalanti ti panagkitana. Kasla naburak ti ulona iti panagriknana. Naitublak a dagus. Ngem saan a napukaw ti puotna. Naggunay ti imana. Sipapardas a nangasut iti paltogna ngem sakbay a maingatona ti takiagna tapno ipaturongna ti paltogna, nagdisson ti nakadakdakkel a sapatos iti pungopunguanna. Nairidis ti sapatos ket uray la a kasla nauksot ti angesna iti saem ti nairidirid a takiagna iti datar. “’Nam!” inngaremngemna. Nagkusipet dagiti mata ni Sammy. “What did you say?” Agngarngariet ni Manong Dodong a nangulit iti imbagana. Maysa pay a lalaki ti immasideg. Ilawlawag daytoy ti imbaga ni Manong Dodong. Kinita met ni Manong Dodong ti immasideg. Aglanglanga a Filipino. Immisem ni Sammy. “Nakarit uray lakayen, Rico,” kinunana. “Ken adda met kabaelanna. Nagkummog a nangala iti paltog ti lakay sa rinuk-atanna ti pinaddakanna a takiag daytoy. “Dati nga Scout Ranger... Ngem lakayen isu a naginaden.” Nagkatawa ti naawagan iti Rico. Timmakder ti lalaki a dinanog itay ni Manong Dodong sa nagdardaras nga immasideg iti lakay. Danogenna koma ti lakay ngem nagunget ni Sammy. Makaluksaw ti lalaki nga immadayo. Timmakder ni Manong Dodong. Dinarupna ni Sammy, ngem iniggeman ni Rico. “Yan ti pamiliak?” imbir-ak ti lakay ken ni Sammy. “Dika agdanag, natalgedda iti yanda...” “Kayatko a makita ida.” Nagwingiwing ni Sammy. “Pasiensiakan... ngem makitamto laeng ida inton malpas ti misionmi... inton a makastrekkamin iti mansion...” Nagngirsi ti lakay. “Saankayo a tulongan a makastrek iti mansion no saanko a makita ti pamiliak.” “No kasta, patayenkayo ngarud amin a sangapamilia...” Ad-addan ti ngirsi ti lakay. “Sige, patayennak... patayem ti pamiliak. Lipatem metten ti misionyo a kunkunam... ta siak laeng ti tulbekyo a makastrek iti mansion.” Nagtanabutob ni Sammy. Inrakus ni Rico ti takiagna iti tengnged ti lakay. Inet-etanna agingga a nagtulakak daytoy. “Isu ti kayatmo, Mang Dodong? Kayatmo ti matay?” Ket adadda pay nga inet-etanna ti tengnged ti lakay. Naggulagol ni Manong Dodong. Kayatna ti rumuk-at. Inkarigatanna nga akkalen ti takiag ni Rico a nanget-et iti tengngedna ngem nairut. Marigatanen nga umanges. Agbukiladen dagiti matana iti kaawan ti angin a sumrek iti utekna. Ngem kellaat a rinuk-atan ni Rico. “Dayta ti kayatmo, Mr. Santiago?” Nakangirsi pay laeng ni Sammy. “Patayennak latta! No dimo met laeng ipakita no sibibiag pay laeng ti pamiliak...” Immanges iti nauneg ni Sammy. Makasuron. Tinengnged manen ni Rico ti lakay. “Stop it!” indil-ag ni Sammy ken ni Rico. “Saan... patayennak latta!” inkarit ti lakay. Nagtanabutob manen ni Sammy. “Yegyo ditoy ti pamiliana!” imbilinna iti maysa kadagiti taona. Nagtungpal ti nabilin. Simrek iti maysa a kuarto ket madamdama laeng, rimmuar ti asawa ken ti dua nga annak ni Manong Dodong. Nakaparaut dagiti imada a naipalikud. Naka- tape dagiti ngiwatda. Nagrasaw ti lakay. “Apay a kasta ti namay-anyo kadakuada?” imber-akna ken ni Sammy sa timmaray a nagsabat iti pamiliana. Umarakup koma ngem sinangga ti maysa kadagiti tao ni Sammy. “What did he say again?” inamad ni Sammy ken ni Rico. Imbaga ni Rico. Naparasaw met ni Sammy. “Because they scream so much! Now, take them back to the room,” imbilinna. Agpilpilit pay laeng ni Manong Dodong a mangarakup ken makisarita iti pamiliana ngem linapdan dagiti tao ni Sammy. Kayat ti asawana ken dagiti annakna ti agsao ngem naka- tape met dagiti ngiwatda. Agar-arubos lattan dagiti luada. Ken uray no kasano a panagkitakit ti lakay, inserrekdan iti maysa a kuarto dagiti agiinana. Nabati a kasla naidarekdek nga alad. “Ita, ammomon a sibibiagda, intayon... Kas inkarik kenka, saanmi a sagiden ida no la ketdi maiserreknakami iti mansion. Nalawag?” Ngem saan pay a nakasungbat ni Manong Dodong, nasingada iti pagam-ammuan la a pannakatoktok ti ridaw iti nakapigpigsa. (Maituloyto)