Mayanchiu

NO adda bakuna a para iti tao tapno mailiklik iti sakit, adda met bakuna a para kadagiti bukel dagiti mula a kas kadagiti nateng. Maaw-awagan daytoy a bakuna iti inoculant. Sakbay a maibunubon wenno maitukit dagiti bukel, mairamas wenno maikalupkop daytoy a bakuna (inoculant) kadagiti bin-i. Daytoy ti agpaay a kalasag dagiti bukel kontra kadagiti sakit agingga nga agtubo ken agbaludbodda. Dati, iti panagaramid iti daytoy a bakuna, maaramat ti uring manipud kadagiti kayo a mailaok iti good bacteria (naimbag wenno natalged a bakteria) a maawagan iti Rhizobium. Ngem naduktalan dagiti agsuksukisok manipud iti Philippine Rice Research Institute (PhilRice) iti Muñoz, Nueva Ecija nga ad-adda a nasamsamay nga usaren ti uring ta maaddaan pay no kua dagiti mula iti nayon a sustansia nga imet ti uring ti taep. Magatang ti Rhizobium kadagiti paglakuan dagiti masapsapul iti panagtalon. Dua kadagitoy ti gagangay nga ar-aramaten dagiti mannalon: ti Rhizobium inoculant ken ti Vesicular Arbuscular Mycorhizae, wenno VAM. Inoculant No siguden nga ikkan iti inoculant dagiti bukel ti mais ken ania man a natnateng, nalalaing nga agkunnot dagiti mula kadagiti kasapulanda a sustansia ken danum iti daga, ken kas nakunan, agpaay pay daytoy a kalasagda kontra kadagiti sakit a mangkapkapet kadagiti mula. Agpaut ti biag ken kinasamay ti naimbag nga organismo a ramen ti inoculant kadagiti mula uray inton naapiten dagitoy. Agtalinaed dagitoy nga organismo kadagiti ramut uray nagangon dagiti paset dagiti mula. Kas nakunan, gagangay nga uring dagiti kayo ti maararamat a paglaok kadagiti komersial a mailaklako nga inoculant a kas paggapuan ti carbon a para iti bakteria a Rhizobium. Ngem kuna dagiti taga-PhilRice a ti panagaramat iti uring ti kayo, maysa met a pakaigapuan ti pannakadadael dagiti kabakiran. Daytoy ti gapuna nga ikamkampania ti PhilRice ti panagaramat iti napolbos nga uring ti taep a paggapuan ti carbon a kasapulan ti bakteria ti inoculant. Daytoy ti ilaok iti magatang a solo a Rhizobium. Solo, kunatayo ta adda pay magatang a komersial nga inoculant a nalaokanen iti uring. Nalaka laeng ti agaramid iti uring a taep babaen ti dram a pangpuoran kadagitoy. Guduaen ti landok a dram sa abutan ti aglawlaw iti sikiganna. Ikkan met iti kasla takiag ti kalukmegna a landok a tubo ket daytoy ti agpaay a simborio. Balinsueken ti dram ket ipuesto ti simborio iti tengnga ti akinngato a pasetna. Ikkan iti sumagmamano a nagango a kayo iti uneg ti dram sa silmutan. Inton rimmangrangen dagiti kayo, ibunton dagiti taep iti aglawlaw ti dram. Inton dumanonen ti apuy iti tuktok ti bunton, bisibisan daytoy iti danum tapno saan nga agdapo dagiti mapuoran a taep. Inoculant Agurnong kadagiti nagango ken natadtad a ramut dagiti nataengan a pinuon ti mais nga immuna a nakaaramatan ti inoculant idi panawen a pannakaitukit dagiti bukelda iti talon. Kas nadakamat itayen, agtalinaed a sibibiag ti bakteria wenno organismo kadagiti ramut uray nagangon dagiti paset dagiti mula. Mangisagana iti dakkel a siliasi sa kargaan iti umdas ti kaaduna a daga. Iluto ti daga iti unos ti 2-4 nga oras tapno matay dagiti namnamaen a makadadael a mikrobio a nagumok iti daytoy. No saan, mabalin lattan nga ibilag ti daga iti kumanagkag a lawag ti init iti 2 agingga’t 3 nga aldaw. Apaman a mabaawan ti naluto a daga ( sterilized soil), ikabil kadagiti nadalus ken namaga a masetera. Warakiwakan dagitoy kadagiti natadtad a ramut ti mais sa gaburan iti sangkabassit a daga. Mangitunek iti saggatlo agingga iti saglilima a bukel ti mais iti tunggal masetera. Nasaysayaat no bin- i ti native a mais ti imula kadagiti masetera. Bay-an nga agbiag dagiti mais iti tallo a bulan iti gagangay a kondision ti aglawlaw. Kanayon latta a sarungkaran dagiti naimasetera a mais tapno mataming a nasayaat. Kalpasan ti tallo a bulan, pungsayen ti nagbaetan ti puon ken ramut sa bay-an a magango ti paset ti mula a nabati iti daga. Inton namagan a nalaing ti daga, paruten dagiti ramut dagiti mais sa in-inayaden nga ikkaten dagiti kimpet a daga kadagiti ramut. Tadtaden dagitoy iti napino. Ikkaten dagiti daga kadagiti masetera sa rumeken met iti napino. Kalpasanna, paglaoken dagiti natadtad a ramut ken dagiti daga kadagiti masetera. Addan aramatem a soil inoculant.— O (Pudno unay ‘tay maysa a pagsasao dagiti Intsik a ti kakukusnawan a tinta, nasinsin-aw ngem ‘tay kabubuddakan a lagip. Gapu met iti daytoy, adadda a mamatitayo iti ania man a naimaldit a kas pammaneknek ngem iti daytay naisawsawang laeng. Pudno unay dayta, kas mapaneknekantayo iti daytoy sumaganad a sinurat.—Dagiti Editor) Kas iti orihinal a pannakaipablaakna iti Enero 6, 1947 a bilang, panid 9 ti artikulo (manipud iti Editor) a napauluan iti “Madusada Coma” (agpapaay idi ni Apo Benjamin Gray ti Ilocos Sur nga Editor): ITI nasilmutanen a susic maipapan cadagiti MP, adtoy a maipablaac dagiti dua a surat ti dua a sargento ti 35th MPC (PA) idiay Laoag, Ilocos Norte, ket saan a masapul nga ilawlawag ti cayatda a sawen agsipud ta nalaca a maawatan ti caipapananda. Diciembre 11, 1946: “Cas maysa a cameng dagiti MP, masair ken nasugat ‘toy pusoc iti salaysay a nacasaritaan ti kinatangsit ken saan a rumbeng nga aramid dagiti padac nga MP. “Cablaawanca, Apo Editor, iti bileg ti plumam, rumbeng ken tumutop unay a pagwadan dagiti masecnan. Ta saan met a mangdadael ken mangracrac iti urnos ken talna ti pagilian ti nacabuangayan daytoy a benneg ti Milicia. Dagiti MP isuda coma ti mangidadaulo iti kinatalna ti ili. Ti policia military nabangon a cas salacnib ti pannacaracrac ti talinaay ti pagilian ken mangisakit iti calintegan dagiti maidadanes a saan ket a mangted iti riribuc ken mangidadanes iti calintegan. Ti nangato a turay saanna nga abuloyan dagiti saan a rumbeng ken maicaniwas nga aramid. Dusaenna nga awanan asi dagiti macalabsing iti paglinteganna. Maipatay coma ngaruden ti carbenganna a dusa. “Agcaduata, Apo Editor, ket diac isakit dagiti cacabsatco a dakes ti aramidna nga agtangsit gapu iti bassit a pagsaadanda a naipacumit cadakuada.” Daytoy met sumaganad ti surat ni Sargento Flor P. Alviedo, a nafechaan iti Diciembre 10, 1946: “Tungpa a nadagsen a nagdisso iti rupac, cas maysa a cameng ti MP, ken casta met ken ni General Castañeda a pangulomi ti salaysaymo, Apo Editor, maipanggep iti tinatangsit nga aramid dagiti capadac nga adda iti benneg ti MP. “Ngem pagyamanac, Apo Editor, ket magustuac ti salaysaymo ta di met naicalintegan ken saan a tumutop dagiti aramidda a cas linaon ti salaysaymo. Ti MP saan a nabuangay a mangted iti riribuc ken mangidadanes iti calintegan dagiti umili. Ti MP nabuangay a mangted ken cumita iti talna ti pagilian, mangisakit iti calintegan dagiti maidadanes. “Sunotanyo pay coma ti salaysaymo tapno adda pagwadan dagiti secnanna.” Maipapan iti daytoy a susic, naidatagen iti imatang ni Secretario Jose C. Zulueta ti Interior, Prevoste General Mariano Castañeda, ken dadduma pay nga agtuturay, ti umno nga asug a panglinteg iti dakes nga aramid dagiti MP, ket incari dagiti agtuturay ti nadaras a pannacausig daytoy a banag, casta met a naicari ti pannacadusa dagiti maductalan a nacabasol.—O iti Pasig. No addada kadagiti ospital iti Manila, idiay Ermita ti pagturoganda; no kadagiti dadduma nga ospital a pagtrabahuanda ti pagobraanda, idiay Pasig ti papananda. Idiay balayda iti Beverly Hills, Antipolo ti yanda iti Sabado ken Domingo. Uray no adda obrada kadagitoy nga aldaw, agawidda nga agawid idiay balayda. Iti likud ti tugaw ni Doktora Lily no kasta nga agawiddan. Alas diesen iti rabii. Adda ni lakayna iti abay ti drayber. Matmaturog pay ketdin ta agtalek iti kinaannad nga agmaneho ti drayberda a ni Jimmy. Kastoy ti inaldaw a biagda. Nairuam metten ni Jun nga anakda iti kastoy a kasasaadda. Ngem no iti pungto ti lawas, awan ti sabali nga asikasuenda no saan a ti anakda. ‘ Imbag la ketdin ta adda ni Stella a mangay-aywan iti anakda manipud pay naipasngay daytoy. Kasla isu pay ketdin ti pannakaina ni Jun. Nagraduar daytoy iti kinamaestra. Inruarna iti bag- na ti email ni Mayan nga imprintana itay sakbay nga agawidda. Kasla makitkitana ti naisem ken nalaing a balasang a nangisursor kadakuada idiay Batanes. Ken kasla makitkitana ti bagina idi kasdiay ti tawenna. Binasana ti surat. Dumawdawat ni Mayan iti tulong. Inulitna a binasa ti binatog a mangibagbaga a mapanda nga agina idiay Taiwan. Apay ngata? Nasaludsod ti doktora iti bagina. Kinupinna ti surat sa insublina met laeng iti bag- na. Dina napupuotan ti nairidep bayat ti panagpampanunotna. Addadan iti garahe ti condo idi makapuotda nga agassawa. Iruruar ni Jimmy dagiti kargada tapno yulina dagitoy. Sintagari, insalapayda nga agassawa iti abagada dagiti unipormeda iti ospital ken binagkatda dagiti dadduma pay a gamigamda. Sinurotda ni Jimmy. Isu payen ti nangilukat ti ridaw ti condo ta adda bukodna a tulbek. “Salamat, Jimmy… sa uulitin,” kinuna ni Doktora Lily. Imbaltogna ti bagina iti sofa apaman a naidissona dagiti kargana. Isu met nga agkiriring ti iPadna. Ni Jun! Linukatanna ti laptop- na ket duadan nga agassawa a naki- video call iti anakda. Kasta unay a ragsak ti ubing idi ibaga ti inana nga umay ni Mayan iti balayda. Kalpasan a makasaritada ni Jun, intemplaan ti doktora iti kape ti lakayna a nangsango a dagus iti laptop- na. Agisagsagana daytoy iti papelna a mapanna ipresentar idiay Mongolia. Maragsakan ta awan ti ipresentarna ita. Addanto iti tallaong nga agdengngeg. Ngem no kasta nga ibagianda ti pagilian iti sangalubongan a komperensia, yam-ammo ti lakayna a timmulong a nagisagana iti papelna isu a mabalin met a sumungbat kadagiti saludsod. Agpadada ngamin nga espesialista iti nuclear medicine. “Ania ti kunam itay, umay ni Mayan ditoy?” sinaludsod ti doktor a nangisardeng pay laeng iti obrana. “Agpatpatulong… Ti gayam ama ni inana, komersiante a tagaNetherlands.” Ket inistoria ti doktora ti kababagas ti surat ni Mayan. “Indepdeposituan daytoy ni Ha Shien wenno ni Lucia a nanang ni Mayan iti maysa a banko idiay Taiwan. Iggem ita ni Nana Lucia ti libreta.” “Ket itan?” “Kayatdan nga iruar. Ngem, piman, dida met kano ammo ti ar-aramidenda. Malagipmo nga imbagak idi ken ni Mayan a no makasapul iti tulong, aguni latta? Isu daytoyen.” “Ket uray data, saanta met nga ammo ti proseso,” nakuna ti doktor. “Ti ketdi kasayaatan, kontakenta ni Dr. Li… ni Sam, ti gayyemta a taga-Taiwan. Malagipmo pay?” “Wen, a. Ken malagipko a kunana idi nga abogado ti kakaisuna a kabsatna.” “Bareng no malagipnata pay.” “Ket no adda impatulodna a card December.” Napagnumuanda a kontakenda ni Dr. Li. “Bareng makasarak iti makatulong kadakuada manipud rugi agingga a malpasda...” Immigup iti kape ti doktor. “Thanks, babe. Let’s see how we can help Mayan. Napigsa ti panagriknak a ti amangna, isu ‘ di kasinsin ni papa a nagtalapuagaw. Small world a talaga.” itay “MAINTERBIUAKTO inton Huebes, mabalin nga addakanto para iti moral support?” kinuna ni Jess ken ni Mayan. Mangmangandan iti pangrabii. Saan