Maikatlo…”

SINIPUTAN ni Renato ti panagpigerger dagiti namantsaan iti tabako a bibig ti ikitna a baak idi seggaanna ti sungbat ti saludsodna no ammo ti ikitna ti aramid ni tatangna. “Uray ket dakkelka metten, barok,” pinangpasia ti baket iti amakna. “Wen, naammuak. Isu man met a managsubangda nga agassawa idi.” “Kataebko ngata dayta a lalaki, ikit? ‘Adino ti ilida?” “In-inaunaka iti maysa a tawen. Taga-San Martin ti inana.” “Ammom ti naganna, ikit?” “Opring ti birngasna. Onofren sa.” “Wen, isu dayta. Nakitayon?” “Naminsan wenno namindua. Idi agtawen ngata iti sangapulo.” “Inaramatna pay ti apeliedomi, ikit.” “Di man nagbain ni inana? Ket impalubos met ni amam? Kunak daytoy, barok, ngem dimo idandanon ken ni amam. Ni amam ti nangpaadal kenkuana iti kas iti inadalmo. Nairamraman pay ti apit dagiti talon ‘di nanangmo a pinagpaadalna kenkuana. “Sal-it, mapan daydi atapko.” Nagmuregreg ni Renato. “Ala, nalpas ti nalpasen, barok.” “Pudno, ikit. Ngem kas man naragsak ni tatang iti inaramidna. Ti panagriknak, dayta nga Opring ti pudpudno nga ag-Batilo, ket siak ti lubuag ti daga. Ta no makitayo ti langa dayta a tao ita, diyo patien a siak ti anak ti amak.” “Ala, barok, lipatemon dayta.” “Isu ngarud a napanunotko ti umadayo, ikit. Idiay koma Amerika ti papanak bareng maisaldak ti sumagmamano a talon daydi nanang. Uray ta no adda gasat, masaka a daras.” “Ngem, di met bastante ti pirak ni amam, barok?” “Ad-adda a dayta a tao ti naglak-am, no kunak, dakes met. Naimbag laengen ta nakaadalak a kas kenkuana, ikit.” Iti unos ti maysa a lawas, nasarungkaran ni Renato ken ti ikitna dagiti kabangibang nga ili. Ngem saan a nagteng dagiti agpanggep a mangsalda kadagiti talon ti binalabala ni Renato a pateg ti pangibbetanna kadagiti daga. Kinaagpaysona, idi naimatanganna dagiti talon a napattopattokan kadagiti palibtok wenno nalames nga alog, agarup agbabawi a mangisalda. Saan a nagballigi ni Renato iti panggepna ta isu met laeng ti nagsanud. Ngem dina imbilang a pukawna ti panagsursorda ta adda met dagiti nagpaagas kenkuana. “Nabannogkan, barok?” sinaludsod ni ikitna idi agbanios iti rabii. “Kunam, ikit, ket mapanunotko ti umay agyan ditoy,” kinuna ni Renato. “Masapul gayam ti doktor ditoy.” Nabayag man ngaminen a diak narikna ti kastoy a pannakabang-ar, nupay nabannogak; malinglingayan ti agnaed iti away, kinuna ni Renato iti bagina a nagtugaw iti abay ti maysa a tawa. Siniputanna ti panagampayag ti maysa a kulibangbang ti rabii. Di nagbayag, nangngegna ti nagapo, ket adda nagmattider a nangsullat iti ridaw a dandani ti madanon ti kuridemdem a lawag ti kingki. “Telegrama a para kenka, doktor.” Inyawat ti nagmattider ti nakupin a papel, nagpapirma, ket nagpakada. “Ne, ikit! Natay ni tatang!” Kas man winagwag ti angin ti papel nga inyawat ni Renato iti ikitna. Naganug-og ti baket. Simken ti rikna ni Renato a kawaw ti unegna; ngem namaga dagiti matana. Ania ngata ti impatay ni tatang? Di met impalgak ni gayyemna a Teroy iti telegramana. “Ala, agawidka ngarud, barok. Ket no umay agparang dayta nga Opring…” “Adda naalingget a dumteng kenkuana no kua, ikit.” “Saan a kasta, barok. Dimo malibak nga agtartaray ti dara ni amam iti bagina. Awan basbasolna kenka. Agkabsatkayo pay laeng.” “Ammok kadi no di isu ti nakaigapuan ti ipapatay ni tatang?” IDI adda ni Renato iti taksi a mangipan kenkuana iti puneraria, nagbabawi a nangisawang ken ni ikitna iti atapna a ni Onofre ti nakaigapuan ti ipapatay ni tatangna. Impalawag ni Teroy nga immawag kano kenkuana ti ama ni Renato. Ni Teroy ti nangipan iti lakay idiay ospital a pagtrabahuanda. Nasarakanna kano dagiti naruay a nagawangan a botelia ti agkakangina nga arak iti taengda. Naammuan pay ni Teroy nga inawagan ti lakay ni Onofre. Immirut ti panaganges ni Renato idi simmigab kenkuana ti panunot a di ngata ketdi isu—a saan a ni Onofre—ti nakaigapuan ti ipapatay ni tatangna? Sinaligemgem. Ngem nupay naammuanen ni Teroy ti palimed ni tatangna, inkari ni Renato a dina ipalubos nga uray umassibay laeng ni Onofre. Nagturong ni Renato iti yan ti lungon. Sumagmamano a kinaturposanna ti nagkuna, “Dios ti mangliwliwa kenka, Renato,” ken nakidinnakulap kenkuana. Mingmingminganna ti kas man nailibay laeng a dakkelna idi immasideg kenkuana ti maysa a baro. Ni Onofre. Simgar ti dutdot ni Renato, ngem saan a nagtimek. “Pakawanendak koma. Diak naibturan ti di umay. Ammom metten ti kabibiagko…” Nagdumog ni Onofre. Nakita ni Renato dagiti gimmilap kadagiti mata ni Onofre. Tinaliawna ni tatangna a kas man pauman. Nasdaaw ta nangngegna ketdi a kasla nayarasaas ti imballaag ni ikitna: “Awan basbasolna kenka. Agkabsatkayo pay laeng.” Immasideg kadakuada ti lakay a doktor nga akinkukua iti ospital. “Dios ti mangliwliwa kenka, Renato,” kinuna ti lakay. Nadlaw ni Renato a nagkurenren ti muging ti lakay a doktor a nangimatang ken ni Onofre. Kasta met a nadlawna nga itan ta saan a nakatimek, saan a makaibales iti tatangna, immingpis sa nagpukaw ti pananggurana iti daytoy a baro. Idi saan laeng nga inyadayo ti lakay a doktor dagiti matana ken ni Onofre, kinuna ni Renato: “Doktor, kabsatko daytoy. Ni Doktor Onofre.” Gayam ti pananggurak iti amak, ni Onofre ti nagbettakanna, inannugot ni Renato iti unegna. Ket idi nagdinnakulap da Onofre ken ti lakay a doktor, sinallabay ni Renato ti kabsatna.—O