Manila Bulletin

No Adda Sigsigloten, Adda Met Warwaren

Ni ANNA LIZA MADAYAG GASPAR, CPA

N(Maikadua iti 4 a Paset) O ti maysa a tao ket boluntario a kameng ti Social Security System (SSS), isuna no kua ti mangbayad iti binulan a kontribusion ti employer ken employee share iti SSS. No mano ti bayadan iti binulan, agbatay iti pilien ti boluntario a kameng (voluntary member) a monthly salary credit (MSC).

WISP

Ngem ita a tawen, malaksid iti 13 a porsiento ti MSC a bayadan ti maysa a kameng, mairamanen dagiti amin a boluntario a kameng, a kas kaniak, adda nainayon a mabayadan iti binulan. Daytoy ti maaw-awagan iti Workers’ Incentive and Savings Program (WISP). Daytoy ti Provident Fund para kadagiti kameng ti SSS. Ania daytoy kunada a Provident Fund? Maysa daytoy a klase ti retirement savings program. Protektado ti prinsipal wenno intinnag dagiti kameng. Kayatna a sawen, uray ania ti mapaspasamak iti daytoy a programa, maisubli a maisubli dayta nga intinnagmo.

Ti pagsayaatanna pay ti Provident Fund ket interestfree daytoy a savings program. Saan a kas iti banko. Ngamin, ti interes ti deposito iti banko, maksayan iti 20 a porsiento a withholding tax.

Kas pagarigan adda maysa a milion a depositom iti Universal Bank of Uno (UBU) ket aginteres daytoy iti ½ of 1% wenno kagudua ti maysa a porsiento iti kada tawen, di kadi iti las-ud ti maysa a quarter wenno kada tallo a bulan, adda met PhP1,250.00 (PhP 1,000,000.00 x ½ x 1% / 4) nga interest wenno anak ti indepositom. Ngem saan a daytoy ti mainayon iti libretam no di ketdi PhP1,000.00 laeng ta maikkatan daytoy iti 20 a porsiento a withholding tax wenno PhP250 (Php1,250.00 x 20%).

Iti daytoy WISP, no ti MSC ket nangatngato ngem PhP20,000.00, inkapilitan a mangitinnagka iti daytoy a savings program. Agbalor iti PhP265 agingga iti PhP850 ti mainayon a binulan nga itinnagmo. dadakkelko, ituloyko ti panagbasak. Part time-to laengen nga agtrabahoak.

Nabiit laeng ti panaglabas ti tawen no ti trabaho ti sanguem ken pampanunotem. Kunada man a daytoy ti biag iti Amerika: rat race. Agiinnuna, aggangganat, agdardaras ti tignay ti biag. Mabiit laeng a makaurnongka no nagagetka ken ammom ti agsalimetmet. Nupay bassit, a kas kunak, ti matgedak, diak naliwayan ti nagpawit iti binulan kadagiti dadakkelko. Apagsurok laeng a makatawenko, nakapangrugiakon a nagbayad iti ikitko iti ginasto daytoy iti yuumayko ditoy Hawaii.

Nupay ti sinangpetak a biag ditoy, saan a ti inararapaapko, masdaawak iti bagik ta diak nakarikna iti panagbabawi uray pay kadagiti panawen a kasla makariknaak iti nakaro a bannog. Siguro, gapu ta naawatak a ditoy, as-asideg ti pannakagun-odko iti rangay a kayatko a maipaay iti pamiliak. Kunkunak, awan met siguro ti dumana no napanak nagpatagabo iti sabali a pagilian.

Iti maysa a tumengnga ti rabii, adda naguni iti ridawmi. Idi mailukat ni Romeo ti ridaw, imbaga ti sangsangpet a maysa nga immigration officer. Gagangay ti aruatna. Ti laeng tsapana ti impakitana. Kayatna kano a kitaen ken paneknekan no agkabbalay ken naurnos met laeng ti panagdennami. “Kasapulanmi daytoy a routine inspection kadagiti nabiit pay a nagaassawa babaen ti fiancé visa,” kinunana. Awan ti nasaona iti nagsina a katre a pagturoganmi. Gagangayen ditoy nga aramiden dagiti agassawa ti panagsina ti pagiddaanda. Uray kadagiti hotel, agsina pay ti katre iti kuarto. Pagabayenda laeng no kasapulan.

Iti panaglabas ti bulan a panagdennami ken Romeo, awan a pulos ti nagsussusikanmi. Gapu ngata iti napalalo a bambannogmi kadagiti trabahomi. Wenno gapu ta nasingpet a kas kuna idi ni ikit. Mapalpaliiwko ketdi iti bagik nga adda kanito a sumken ti iliwko iti banag a diak mailawlawag ken maawatan. No dadduma a diak makaturog daras, matmatmatak ni Romeo a nakaidda. Kadagita a kanito nga agparparmataak, maipalagip kaniak ni Ador a kaayan-ayatko a pinanawak idiay Filipinas. Diak malipatan dagidi kanito a panagbukbukodmi, nasinged ken nalailo a panagpimpinnetpetmi iti dakulap. Aglalo daydi panangimalditna kadagiti bibigko ti umuna nga agek. Inkarik idi a subliakto ket agkallaysakami apaman a makapagsitisenak iti Amerika. Saluadak ti bagik para iti ayan-ayatta, inkarik. Patiek a naay-ayok ta sakbay a nagluasak nga immay ditoy Hawaii, nagpinnakadakami. Nagkinnarikami. Ngem kalpasan nga impakaammok kenkuana ti panagkasarmin ken Romeo, awanen ti damagko kenkuana.

Ngem no matmatmatak ni Romeo ket malagipko ni Ador, maamirisko a kasapulak ti apros, dungngo ken pammateg. Ket ur-urayek nga agdaton manen ni Romeo kaniak, kas iti ninamnamak idi. Ngem diak nauray.

Kadagiti simmarsaruno nga aldaw simmarantaak. Kanayon nga isemak ken paludipak no addakami iti salas. Itemplaak pay iti kape ken idasarak iti merienda.

Iti kastoy nga ar-aramidek, dinak man la iseman. Pormal latta ti pannakisangona kaniak. Numona ta no agpormal, lalo nga agbalin a nasidunget ken ad-adda a lumakay ti panagruprupana.

Idi kuan, masemsemakon kenkuana. Daydi narugso nga essemko iti asawak, in-inut a nagbaaw ken narsaak. Ket awanen ti inur-urayko no di ti aldaw a panagbalinko a citizen iti Amerika. A dimtengen, ngem nasugnad ti bagik a pumanaw iti daytoy a balay.

Addaak pay laeng a nakatugaw iti salas idi sumangpet ni Romeo. Saan a nagtimtimek. Nagtarus iti banio. Ammona nga ita nga aldaw ti panageksamenko para iti citizenship-ko. Idi makasukat, immasideg iti yanko, sa nagtugaw iti kasumbangirko a sopa. Nagsabat dagiti matami, ngem inlisina met laeng dagiti matana. Nauneg ti pinasutna a sennaay. Sa nagtimek.

“Panawannakton… diak la maikari kenka? Idi pay la damok a makita ti ladawam, addan daytoy a rikna. Nupay kasta, ammok a lakayakon a para kenka isu a diak nagtagtagari. Ngem iti kapaut ti panagdennata, ad-adda a nagrangpaya dayta a rikna. Ipatpategka. Paypaysuenta la koman ti panagbalinta nga agassawa…” Naliday ken agtigtigerger dagiti bibigna. Kasla kakaasi a namagsisipol kadagiti balikasna.

Kellaat a rimmasuk ti riknak. Makapungtotak. Apay nga ita laeng a sawenna kaniak daytoy a banag? Diak mapagsusurot ti linaon ti panunotko. Ngem napigpigsa ti gutad ti pannakasimronko.

“Nalpasen ti amin kadata!” nagubsang ti timekko. “Masapul a lipatentan ti napalabas.”

“Ngem agassawatan iti sanguanan ti gimong. Nagkasartan iti nasagraduan a seremonia.”

“Laglagipem a nabayadankan iti daytoy pammarang a kallaysa. Nagastom payen ti imbayad ni ikit kenka. No pudno nga ayayatennak, saanmo koma nga inawat idi ti kuarta. Awan ti karbengam a mangtunton nga ituloy ken paypaysuenta ti panagdennata.

Agsinatan. Daytoyen ti maudi a pinnakada.”

Pimmanaw ni Romeo ket napan nagidda.

Nagbatiak iti salas. Nagbaaw met laeng ti riknak kalpasan a maisawangko ti nabunnong a rurod iti barukongko. Agararubos ketdi dagiti luak. Ita, matikawak. Diak masinunuo ti riknak ken ni Romeo. Maysa ketdi ti naamirisko. Saannak a pudpudno nga ay-ayaten ni Ador. No talaga nga ay-ayatennak, awatennak uray ania pay ti pagbanagak. Karurodko ta dinak man la inlaban. Karurodko ta dina man la inaramid dagiti namnamaek nga aramidenna para kaniak. Napia pay ni Romeo ta dinak ginundawayan.

Agluluaak laengen a nangiturong iti panagkitak iti kuartomi a simrekan ni Romeo.

DIAK nakita ni Romeo a bimmangon iti karabiyanna. Idi sumrekak iti kuartomi, nakataltalna a nakaidda a nakatallikud iti bukodna a kama. Agalumiimak a mangpaguni ket inyiddak lattan.

Nakariingak iti kabigatanna nga adda pay laeng a nakaidda. Intugawko ti nangbuya kenkuana ta bareng agballikid. Kayatko ti dumawat iti dispensar tapno nalawag met laeng ti panagsinami.

Ngem diak nauray a sumango kaniak. Bimmangonak. Immasidegak iti katrena. Impatayko ti imak iti barukongna. Saanen nga umang-anges! Babaen ti autopsia, atake iti puso ken nadaraan nga utek ti impatayna.

Diak ammo ngem nagsangsangitak iti napasamak ken ni Romeo.

Aglalo idi natakuatak ti kaadda ti libreta de bankona a ti umuna a depositona, duapulo ribu a doliar, sumagmamano nga aldaw laeng kalpasan ti panagkallaysami. Maysa laeng a gagangay nga empleado ti hotel ken di naurnos ti panagsursuratna ngem nalawag a nabasak iti papel a naipaipit iti libreto: “Kenka Flordeliza. Adda sakitko iti puso ket diak ammo no kaano nga alaennak ti Apo. Inton awanakon, agpaayto met laeng kenka daytoy a gatad ken interesna. Inkeddengko nga alaen ti indiaya ni ikitmo tapno iti panagbayadmo maamirismo ti rigat ti mangullo iti pirak ditoy. Ken immannugotak iti kayatna a sinsinan pannakiasawak kenka ta bareng makatulongak met kenka ken iti pamiliam babaen ti yuumaymo ditoy. Ammok a dinakto masursuro nga ayaten ta lakayakon, awan adalko ken awan langlangak a tao.”—O

Itoy A Bilang

tl

2021-06-16T07:00:00.0000000Z

2021-06-16T07:00:00.0000000Z

https://manilabulletin.pressreader.com/article/281582358589723

Manila Bulletin Publishing Corp