Ti Lunod a Kasingin ti Nangisit a Darat

Mabalin a legal ti panagminas iti nangisit a darat. Ngem panunoten koma ti gobierno ti dakes nga ibungana iti nakaparsuaan ken kadagiti agindeg iti igid ti baybay.

DAKDAKAMATEN dagiti historikal a rekord a dimmagas ni Juan de Salcedo iti Mission, sigud a bario ti Buguey, Cagayan ngem paset itan ti ili ti Santa Teresita, idi 1572.

Kadagidi a panawen, paset ti ili ti Buguey amin a teritorio iti amianan a daya ti Cagayan. Naiwaras dagiti barangay idi nabuangay dagiti ili ti Santa Teresita, Gonzaga, ken Santa Ana.

Manipud iti Manila, naglayag ni Salcedo iti taaw, dimmagas iti Vigan, Pamplona, Abulug, Aparri, ken Mission. Kalpasanna, nagpakanawan ti bunggoy iti Cabo Engaño a paset itan ti Santa Ana, Cagayan; dinaliasatna ti Taaw Pasipiko sa simmangad iti Lampon a paset itan ti probinsia ti Quezon.

Ni Salcedo ti nangipangulo iti maysa nga ekspedision iti Amianan a Luzon. Buklen ti bunggoy dagiti natibo ken Kastila iti siam a barko.

Ni Miguel Lopez de Legazpi ti nangdutok kadagiti nangkadua ken ni Salcedo agraman dagiti kasapulan a probision ken igam.

Apoko ni Legazpi ni Salcedo. Am-ammo pay iti birngas nga El Adelantado, ni Legazpi iti umuna a gobernador-heneral ti Indias Orientales (East Indies). Paset ti Indias Orientales dagiti isla ti Pasipiko a pakairaman ti Marianas ken Filipinas. Ti Filipinas ti nagpaay a kabesera ti Indias Orientales.

Barangay Caroan

Paset itan ti ili ti Gonzaga ti disso a dakdakamaten dagiti historiador a simmangladan ni Salcedo. Naipusing

manipud iti Barangay Mission ket maaw-awagan itan iti Caroan. Nagtalinaed a paset ti ili ti Santa Teresita ti Mission ngem awanen ti pasetna a baybay.

Iti mismo a barangay Caroan ti nakaipasngayan ni sigud a Senador Juan Ponce Enrile.

Mapaliiw ti asino man a dumap-aw iti Caroan ti rebba ti tangke ti danum ti sigud a barangay health center a nagbalin itan a paset ti baybay. Dakdakamaten dagiti lumugar a malaksid iti health center, adda pay paset ti lugar a sigud a nakaipatakderan ti agarup a sangagasut a balay a kinnan itan ti danum ti baybay.

Pabpabasolen ti sumagmamano a a lumugar a ti nalabes a pannakaminas ti black sand iti baybay ti nakaigapuan ti pannakalned ti sigud a nakaipatakderan dagiti balbalay. Supiaten met daytoy dagiti dadduma. Irasrasonda a ti kanayon a panagdawel ti baybay ken ti panamalbaliw ti paniempo ti kangrunaan a makaigapu iti pannakalned daytoy a paset ti barangay. Kasla ngamin rimmungsot ti baybay kadagitoy a panawen.

Malaksid iti Gonzaga, adda pay dagiti dadduma a disso iti aplaya ti Sanchez Mira, Pamplona, Abulug, Ballesteros, Aparri ken Buguey a makunkuna a nakaisaysayangkatan ti black sand mining. Iti agdama, maisaysayangkat pay laeng ti black sand mining iti Cagayan manipud iti Gonzaga agingga iti Sanchez Mira ngem saanen nga iti aplaya a mismo no di ket iti mismon a lansad ti baybay, di nakurkurang ngem 15 a kilometro manipud iti aplaya, kas impalubos ti gobierno nasional. Nupay kasta, adda met dagiti agkuna a mabalin a saan a matungtungpal daytoy; umasideg dagiti agminminas iti aplaya iti rabii.

Malaksid iti Cagayan, adda met panagminas iti black sand iti Ilokos, Bikol, Zambales, Leyte, ken dadduma pay a lugar iti Filipinas.

Ania ti Black Sand?

Gapu ta nangisit daytoy a darat, maaw-awagan daytoy iti black sand. Kangrunaan nga imet daytoy ti magnetite isu a gagangay a maaw-awagan ti black sand iti magnetite. Nupay kasta, imet pay ti black sand dagiti dadduma a mineral a kas iti garnet, zircon, ken rutile ken saggabassit a kantidad a quartz, sphene, pyroxenes, sillimanite, feldspars, biotite, haematite, tourmaline, chromite, niobian-rutile and pyrrhotite.

Adda dua a klase ti iron ore, mineral a paggapuan ti maaramid a landok: ti magnetite ken ti hematite. Ngem gapu ta agkurkurangen ti suplay ti hematite, dakkel ita ti panagkasapulan iti magnetite. Kangrunaan nga aggatgatang iti magnetite dagiti pagilian ti China, Taiwan, India, Japan, South Korea, ken ti Amerika.

Malaksid iti pannakaaramid a landok ti magnetite (black sand wenno nangisit a darat), maaramat pay daytoy a pangpalagda iti kongkreto a pundasion dagiti dadakkel a patakder. Maaramat pay ti black sand iti pannakaaramid ti tinta, papel, alahas ken kosmetiko.

Iti pannakaminas ti black sand, makarus ti akinrabaw a paset ti aplaya wenno saan, makurob ti nasao a darat iti lansad ti baybay. Gapu met iti daytoy, maawan ti naananay a saripda dagiti dalluyon iti panangdupirda iti aplaya a pakaigapuan met ti iruruka ti aplaya ken daga iti asideg

daytoy. Mangipaneknek iti daytoy ti panagirig dagiti patakder kadagiti lugar a dati a natalingngenngen ti pundasion ti daga. Wenno saan, agbalin a salado ti danum kadagiti talon iti asideg ti baybay nga idi ununana, saan met a mapaspasamak ti kastoy.

Malaksid iti daytoy, iti pannakakarus ti black sand, masinga wenno madadael met ti biodibersidad ti baybay. Paspasingkedan dagiti mangad-adal iti daytoy nga apektaran ti black sand mining ti panaganges ken wagas ti potosintesis dagiti nagduduma a nabiag iti baybay. Malaksid iti daytoy, madadael pay dagiti korales nga apon dagiti ikan. Ngarud, bumassit ti makalapan gapu iti pannakaminas ti black sand.

Saan ketdi nga illegal ti panagminas iti black sand no la ketdi dagiti agminas, maikkanda iti pammalubos manipud iti gobierno nasional. Nupay kasta, gapu kadagiti adu a peggad nga ited ti black sand mining a kas iti pannakaikabassit ti makalapan, panagruka ti daga ken nakaro a layus a sagabaen dagiti agindeg kadagiti masakupan ti panagminas, indatag ni Sen. Leila de Lima itoy a tawen ti Senate Bill 960 nga agpanggep a mangiparit a namimpinsan iti panagminas iti black sand.

Imballaagna a no agtultuloy ti kastoy nga aramid, nangruna iti Cagayan, mabalin a namimpinsanton a kanen ti baybay dagiti ili iti asideg ti baybay ti Cagayan 30 agingga iti 70 a tawen manipud ita.

Iti sabali a bangir, idi pay 2016 nga adda atap a dagiti darat a makurkurob kadagiti nadumaduma a paset ti Filipinas, maigabgabur kadagiti isla iti West Philippine Sea. Mismo a ni agpapaay idi a Foreign Affairs Secretary Perfecto Yasay, Jr. ti nangipeksa iti daytoy nga atap a mabalin a ti kurkuroben ti China a black sand iti Filipinas, ar-aramatenna iti panagaramidna kadagiti artipisial nga isla iti West Philippine Sea. Nupay kasta, agingga kadagitoy a panawen, awan pay kongkreto a pammaneknek a kastoy ti maar-aramid.—O