Manila Bulletin

Dear Doc

Da DR. GENERALDO D. MAYLEM ken DRA. LORNALYN C. COLOMA-MAYLEM

TULOY ti sungbat iti surat ni Manang Violy a maysa nga agtagtagilako iti maysa a merkado publiko iti Ilocos Norte. Damdamagenna no ania ti benepisio wenno pagsayaatan ti panagpabakuna para iti COVID-19, ken no kalpasan ti panagpabakuna, kayatna a maammuam no natalgeden a makipulapol.

Dinakamattayo kadagiti napalabas a bilang no asino dagiti agrisgo iti coronavirus, ania dagiti pannaripato wenno agas ti COVID-19, ken no apay a napateg ti bakuna, no kasano ti kinasamayna, no kasano a salakniban daytoy dagiti tattao ken ti komunidad, no natalged kadi daytoy, no kasano ti kabayag nga urayen sa maibilang a protektado ti nabakunaan, no natalged kadin ti makiummong manen kalpasan ti pannakabakuna.

Apay a masapul nga agsuotka latta iti face mask ken ipakat ti physical distancing iti publiko?

Segun iti CDC (Centers for Disease Control and Prevention), agingga a saan a nabakunaan ti kaaduan a paset ti populasion, uray no nabakunaankan, masapul latta nga agtungpalka kadagiti pagalagadan iti salun-at a para iti publiko, agraman ti physical distancing, panagaramat iti face mask, ken panangipaugali iti kinamanagdaldalus kadagiti ima (babaen ti panagbuggo iti sabon ken panagalkohol).

Saan pay unay a maawatan no ti bakuna, pengdanna ti nabakunaanen a makaurnong iti umdas a bayrus kadagiti agong ken ngiwatna a mabalin a mayakarna iti sabali. Agingga a saantayo a makasigurado iti daytoy nga aspekto, masapul nga ibilangtayo a posible a dagiti nabakunaanen, mabalin a mayakarda latta ti bayrus nga adda kadakuada.

Kasta pay nga uray no kompleton ti bakuna ti maysa a tao, panunotem nga adda latta posibilidadna a maalam ti bayrus ken agsakitka. Numona ta adda dagiti baro ken narungrungsot a variant (kita/klase) a lumtuad iti agduduma a paset ti lubong. Adda sumagmamano a rekord a mangiparparipirip a kabaelan dagiti bakuna ti mangprotektar kontra kadagitoy a baro a kita, ngem mabalin a saan kas iti kinaepektiboda iti immun-una a klase ti bayrus. Masapul ti ad-adu pay a panagadal tapno nalawlawag a maawatan no kasano ti kinaepektibo dagiti bakuna a manglaban kadagiti baro a bariant.

No nabakunaanakon, masapulko kadi pay laeng ti COVID test no addanak kadagiti sintoma?

Wen, a. Masapul latta ti COVID test agingga nga agraraira ti bayrus iti sadino man a paset ti lubong. Nupay napipintas dagiti resulta maipapan kadagiti bakuna a mangprotektar kadagiti tattap manipud iti grabe a sakit wenno ipapatay, saan dagitoy a makaipaay iti siento porsiento (100%) a pannalaknib wenno proteksion.

Sapay koma ta nakaibinglaykami iti sumagmamano a napateg nga impormasion maipapan iti bakuna iti COVID. Sapay koma ta mabakunaankayo metten iti kabiitan a panawen.--Doc Gener & Doc Lorna

Arman. No kilawen a kappukan koma ni Angkel Polding, ni met Arman, mani laeng!

Nadismaya ti sibubukel a YDC idi inistoriak ti napasamak. Ipagarupmi ngamin nga agduelo da Angkel Pedring ken Mang Paking a kas kadagiti mabuybuya iti TV a maipapan laeng ti maysa a balasang, agpipinnataydan.

Sayang, kunami, ngem naragsak ti kaaduan a nakaammo a naginnalamano da Mang Paking ken ni Angkel Pedring. Ita ket ngaruden, saanen a ni Mang Paking ti kasangsango ni Arman nga aginum no di ket ni Nestor.

“Natayagka la ngamin ket!” Nagsakuntip ni Arman. Iti umuna a gundaway, saan a minanong ni Kapid Arman ni Nestor.

“Ni uliteg met,” inyisem ni Nestor. Ita laeng met a mangngegko nga awagan ni Nestor iti uliteg ni Arman. “Di met ngamin mabalakadan ti rikna.” Tinengngedna ti boteliana. Intangnguapna daytoy a kasla nakaim-imas la unay ti nakapapait a serbesa.

Nagsakuntip ni Arman. Intag-ayna met ti boteliana. Intik-olna iti iggem ni Nestor. “La, ammok a naabakak. Ngem didak aw-awagan ‘ti uliteg, a.” Inamlidna a kasla ubing ti ngiwngiwna. Nagkatawa ngem naipalkat ti pait ti ininumna a serbesa iti rupana.

Immisem ni Nestor. Timmakder. Inabayna ni Arman. Pinikpikna ti abaga ti ulitegna. Idi saanen a masbaalan ni Arman ti sakit ti nakemna, rinakepnan ni Nestor. Nakapapait ti saibbekna. Nadlawko, agkidiakidiap a kasla kulalanti kadagiti mata ni Nestor.

Ala, kasta a pudno ti biag. Naragsak ti makagasat, agsanuong ti maabak.

INUKARKAR ni Angkel Polding ti kawar ni Tyson. Naiputipot ngamin iti maysa nga adigi ti balay ti aso. Makasuron ni Angkel Polding. Inungtanna dagiti appokona. Kasta unay ngamin a taul ni Tyson. Nangngegko nga imbilinna a mapanda kitaen no ania ti pakaringgoran ti aso. Ngem mayat sa ti bubuyaanda iti basketball ket dida inkaskaso. Idi rummuar ni angkel, nakitana a kagat ni Menang ti maysa kadagiti adobo a saka ti manok a kanen ni Tyson. Kayat a kamaten ni Tyson ni Menang ket kasta unay pananggutadna iti kawarna. Daytoy met Menang, di met umadayo. Likawlikawenna ti balay ni Tyson. Kasla sursuronenna ti aso. Iti panagragut ni Tyson a mangrugma ken ni Menang, nasimbalud iti kawarna.

Binasibas ni Angkel Polding ni Menang. Nagngiaw daytoy ket natinnag ti kagatna a saka ti manok. Binasibas manen ni angkel. Timmaray. Sa nagsardeng. Sa tinaliawna ti nabatina a saka ti manok. Nagngiaw. Nagngirsi sa nagbang-es iti nakapigpigsa. Nakasuron la ket ngarud ni Angkel Polding. Nangala iti malo ket kinamatna ni Menang. Iti panangkamat ni angkel ken ni Menang, nalipatanna nga inukarkaranna ni Tyson. Daytan, kamkamaten ni angkel ni Menang, kamkamaten met ni Tyson ni angkel.

Kasla tangguyob ti sangakaarrubaan ti natibong a taul ni Tyson ket timmungraraw dagiti ulo kadagiti balbalay. Sumagmamano ti rimmuar ket agpapadakamin a mangbubuya iti panagkikinnamat dagiti tallo.

Gapu ta nakapuy a tumaray ni Angkel Polding, apagbiit a naabotan ni Tyson. Iti mismo a sango ti garreta ni inang, dinaleb ni Tyson ni angkel. Idi marikna met ngata ni Menang nga awanen ti kumamkamat kenkuana, nagsardeng sa timmaliaw. Nagngiaw idi makitana a kasla bangbangonen ni Tyson ni angkel. Immiggem ngamin ni angkel ken ni Tyson bayat ti itatakderna.

Dinardaras ni amang ti immasideg ken ni Angkel Polding. “Ne, apayen?” kinunana sa pinukkawanna ni Anti Laling.

Arintarayen ni Anti Laling nga immarayat. “Aysus, daytoy a tao, aya!” Makaunget a nangkita ken ni Tyson.

Nagtugaw met ni Tyson a kasla adda nakemna. Ngem timmakder met laeng daras idi agwagis ni Anti Laling. Nagdisnudo a nagawid ti aso. Apagisu met a rummuar ni Richard. Sinabatna ni Tyson. Pinukkawan ni Richard ni Nestor. Inatibay ni Nestor ti apona a lakay. Awan met tagtagari ni Angkel Polding. Kumanakteel ketdi ti kusilapna a nakaturong ken ni Menang. No di ket sutil met daytoy a pusa, sinurotna pay laeng ni Angkel Polding a kasla ibagbagana, gunggonam a lakay!

APAGISU nga iparadak ti motorko idi umay gumatang ni Manong Ador. Siertok a manteka ti gatangenna ta adda iggemna a botelia ti lapad. Gagangay a kastoy ti iggem dagiti umay gumatang iti manteka. Maiparit ngaminen ti plastik ditoy. Sigud a suksukaten ni inang ti manteka sa ikabilna iti plastik a supot a para yelo.

Nakasamsam-it ti isem da Anti Soledad, Kapitana Mering ken Nana Susan a nakapasungad ken ni Manong Ador.

Nasirokkon ti talaga a ranta ni Manong Ador no umay gumatang iti naladaw a malem. Umayna yawid ni Anti Soledad. Alas sais pasadon iti malem ngem addada pay laeng iti sango ti garreta ni inang. Urayenda manen ti panagrikep ni inang sa pumanawda.

No nasapsapaak uray sangapulo a minuto laeng, naabotak ni Anti Laling. Imbaga ngamin ni Nana Susan a di pay nabaawan ti nagtugawan ni Anti Laling itay damagek no apay a nakurangda ita.

“Narigat ngamin ti adda aw-awirna,” impurngiit ni Nana Susan. Ni Angkel Polding ti kayat a sawen ni Nana Susan nga aw-awir ni Anti Laling.

Nagkatawaak.

Kitaem daytoy a baket no agsao, kasla awan ti aw-awirna a lakay idinto nga adda iti balayna ti Hawayano a ngannganin agkubbo. Sabagay, kas naipalapayag kaniak, nagaget ti Hawayano ni Nana Susan. Isu kano pay ti mangtartaripato ita kadagiti mula iti arubayanda.

“Ay, ni Idad, isu ti aw-awirenda,” inkatawa met ni inang. Simgarak pay iti kinuna ni inang. Nagkorni. Naalas la unay a pudno no dagiti kimbeten ti agsasarita maipapan kadagiti kakastoy a bambanag.

“La, uray ta addanto met pekpekkelenna.” Sinipat ni Nana Susan ti abaga ni Anti Soledad.

Kasla balasang met a damona ti maarem ni Anti Soledad. Inapput pay daytoy ti ngiwatna a nangkita ken ni Manong Ador a nangawat ti nakabotelia a manteka.

Immisem iti bangbangir ni Manong Ador. Dinamagna no makikuyogen nga agawid ni Anti Soledad.

Nagwingiwing ti baket. ”Makigiddanakton ken ni Kapitana Mering,” kinunana. Agpadaya ti kapitana ta agpapantar met laeng.

“La, dika madanagan ta aywananmi daytoy balasangyo,” inkidday ni Kapitana Mering ken ni Manong Ador.

“Ket kitaenyo, a, ta amangan no dita amianan ti mapanna umianan,” bangbangir ti isem ni Manong Ador. Iti yan da Angkel Iniong ti kayatna a sawen.

“Ay, awan dakesna ta narigat no baybayagenda pay,” insungbat ni Kapitana Mering. Innayonna a di agkapuykapuy da Anti Soledad ken Angkel Iniong no kayatda pay ti makananam iti diro.

Simgar manen ti dutdotko. Diak ammo no agkatawaak wenno agtabbaawak.

Dinardarasko ti immuneg iti balaymi. Dinardaras met ni Manong Ador ti nagpusipos. Ket nagawiden.

(Maituloyto)

Itoy A Bilang

tl

2021-06-16T07:00:00.0000000Z

2021-06-16T07:00:00.0000000Z

https://manilabulletin.pressreader.com/article/281878711333147

Manila Bulletin Publishing Corp