Manila Bulletin

Apay a Di Agbunga ti Mulam a Karabasa?

Adda dagiti panawen a manmano ti tumanor a bunga ti karabasa uray umno met ti pannakataming ti mula. Ammuenyo no apay.

Reynaldo E. Andres

NUPAY addada met tumpuar a sabong ti karabasa nga addaan iti busel, no dadduma, saan nga agtuloy a dumakkel dagitoy ta matayda a sikakapet iti lanut ti mula sakbay a matnag dagitoy iti daga.

Adda sumagmamano a rason a mapasamak daytoy.

Umuna, awan ti mapasamak a polinasion (pollination) wenno ti pannakaipan ti pollen ti lalaki a sabong iti babai a sabong. Ti pollen nga adda iti stigma ti lalaki a sabong ti mang-fertilize iti obario ti babai a sabong tapno saan nga agbalin a lupes ti timpuar a busel daytoy.

Iti panawen a panagbaludbod ti karabasa, umun-una a tumpuar dagiti lallaki a sabongna. Awanan iti obario dagitoy, wenno daytay busel a tumpuar iti baba ti sabong. Gagangay nga ad-adu nga amang wenno puro a lallaki amin ti parnuayen ti mula a sabongna iti unos ti 1-2 a lawas bayat ti panagbaludbodna. “Pangallukoy” ti mula a karabasa daytoy kadagiti kulibangbang ken uyokan tapno isaganana dagitoy nga umasideg ken maruam nga agdisso kadagiti sabongna tapno addanto mangfertilize kadagiti babbai a sabong a sumaruno a parnuayenna. Kas kadagiti babbai a sabong, naruay met ti nektar nga ikut ti lalaki a sabong nga isu ti kaay-ayo dagiti uyokan ken kulibangbang. Isu nga iti kanito a tumpuaren dagiti babbai a sabong, sigurado nga ammon dagiti kulibangbang ken uyokan ti lugar a pangalaanda iti taraonda.

Dagiti met lallaki a sabong ti gagangay a mapurpuros ken mailaok

iti dinengdeng wenno mailaklako iti tiendaan, a no dadduma, mapuros amin dagitoy. Ngem natakuatan a daytoy met ti maysa a rason nga awan ti mapasamak a polinasion kadagiti mabati a babbai a sabong.

Nupay adu dagiti insekto iti aglawlaw a mangannong iti akemda iti pertilisasion, awan metten ti pollen a yakarda manipud kadagiti lallaki a sabong kadagiti babbai a sabong.

Aggiddan nga agbukar ti babai ken lalaki a sabong iti parbangon ken aggiddan met a malaylay ken agrikep ti petaloda iti malem. Iti unos laeng iti agmalem nga awan ti mapasamak a polinasion, agrikep dagiti petaloda ket awanen ti maikadua a gundawayda a ma-fertilize.

Ngem adda dagiti gundaway a nupay adu ti tumpuar a babbai ken lallaki a sabong ti karabasa, manmano wenno awan met latta ti agbalin a bungana. No dadduma, pabasolentayo ti kinaawan dagiti kulibangbang ken uyokan iti aglawlaw. Nupay adda met dagiti dadduma nga insekto a makabael a mang-pollinate iti karabasa, ti kulibangbang ken uyokan dagiti kasamayan a pollinator kadagiti sabsabong ta saanda a dadaelen ken kanen dagiti mula. No saan, maigapu daytoy iti di agressat a panagaramat dagiti mannalon iti insektisidio nga isu ti mangabog kadagiti “naimbag nga insekto” nga umasideg kadagiti mula.

No kastoy ti situasion iti lugaryo, adda dagiti sumagmamano a pangtulong kadagiti mulayo nga agpatanor iti bunga. Isu daytoy ti manual a wagas-- ti hand pollination. Mangpuros iti sumagmamano a lallaki a sabong ket ipampag wenno lag-anen nga i-brush ti stamen-na iti babai a sabong, nangruna iti paset ti stigma. Mabalin met ti agaramat iti bassit a brush a pangkolektar iti pollen ti lalaki a sabong sa lag-anen nga i-brush iti babai a sabong.

Maikadua, napudot a panawen. Nupay kaay-ayo ti karabasa ti lawag ti init, dina met kayat ti sobra a pudot. Mautoyan ti mula ken dagiti buselna ket aglaylay ken matayda. Regular ngarud a sibugan dagiti mula iti panawen ti kalgaw ken ispreyan dagitoy iti abono a para bulong tapno sumalun-at ket tumibker ti resistensiada.

Maikatlo, sobra a dam-eg iti aglawlaw. Liklikan ketdi ti sobra a panagsibug nangruna no naimula daytoy iti talon a narigat a maes-esan. Pagangayanna, agay-ayaw lattan dagiti lanutna nga agparnuay iti adu nga uggot ken lallaki a sabong ket kasla malipatannan ti agparnuay iti babbai a sabong.

Maikapat ti nakaro a tikag ken sobra a nitroheno.

Gagangay a bassit ti parnuayen ti karabasa a babbai a sabong no natikag ti panawen ngem adu ketdi ti parnuayenna a lallaki a sabong.

Iti sabali a bangir, mabalin a narigat nga agbunga ti karabasa no sobra ti kaadu ti pinarnuayna a lanut ken bulong gapu iti sobra a sagsagrapenna a nitroheno a kas iti ganagan nga urea.

Nupay kasapulan ti karabasa daytoy a sustansia, nasken a saan a sobra ti pannakaited ti nitroheno nangruna no agkurkurang ti ramen ti daga a phosphorus nga isu ti direkta nga akin-akem iti panagparnuay ti mula iti sabong ken bungana.—O

Itoy A Bilang

tl

2021-06-16T07:00:00.0000000Z

2021-06-16T07:00:00.0000000Z

https://manilabulletin.pressreader.com/article/282162179174683

Manila Bulletin Publishing Corp