Ti Eden iti Biagda

Immuna a naipablaak iti Bannawag iti Hunio 17, 1968 a bilang.

“HI, GUAPO, agpapukiska? Sumrekka… Ha! Ha! Kaska met la naidarekdek ditan. Bay-am man dagita agdadama. Kastada no kastoy nga awan ti parokiano… Umaykan, gayyem. Salapi laeng…”

“Nalaingka met laeng?”

“Ania a pukis? Flat top? Alpunsino? Beatles… Twiggy, wenno ania? Aha, ammok ti maibagay iti naamo a rupam, gayyem.”

“Kayatko a napintas ti pukisko. Daytay tumilmon dagitay babblasang dita uneg. Nangruna daytay nars a natagtagapulotan ti isemna, a makitkita ti muldotan a luppona no agtugaw. Ken daytay babai a kaabayko idiay winding.”

“Ha! Ha! Kabaelak amin a kayat ti asino man, gayyem. Ania ti naganmo?”

“Hilario. Sika?”

“Banong. Ne, saan a dita, gayyem. Puesto daydiay ludingas a barbasan a butiog a kasla Buddha a nagsikkawil dayta. Ditoy… Kasta. Ammom, gayyem, sika pay laeng ti katarakian a kinagayan daytoy puraw a kagayko…”

“Agbiddut dagiti agkunkuna a bulambulanenka.”

“Saanda a nagbiddut… uray sika. Ha! Ha! ‘Mom, gayyem, ti biag, agtatapaw iti angin.” “Nabayagkan ditoy?” “Makatawenen… Kumurang a duapulo a tawen metten a mamukpukisak.” “Ilokanoka?”

“No addaak idiay ilimi, wen. Ngem Tagalogak ditoy. No sadino ti pakaidakdakak, kasdiayak…

Ha! Ha! Baliodong, kuna dagiti bumabatok idiay Mindanao, Samar, Palawan… Aha, atiddog nga istoria ti padpadasko. Amangan no dinak patien.”

“Kayatmo a maisurat ti kabibiagmo?”

“Kabibiagko? Ha! Ha! Awan ti agmauyong a mannurat a mangisurat. Ha! Ha! Nasaysayaat ti agbiag nga awan ti pampanunotenna.”

“Karkarnaka, kunak koma, ngem awan ti tao a nakakaskasdaaw no ammona nga amirisen ti kasasaadna.”

“Sika ketdi, a.”

“Apay?”

“Nagartistaka koma. Wenno nagadalka. Dayta a langam… saanka a maikari iti pabrika a pagtrabtrabahuam.”

“Ibagam laengen a nayaw-awanak… Ngem awan ti trabaho a di mainumo iti asino man a mayat nga agbiag. Kas kenka. Saludsodem iti bagim no apay nga agtalinaedka a barbero idinto a makastrekka koma met iti sabali.”

“Nasaysayaat daytoy ngem dagitay agak-akup iti kuarta iti rabii. Adda naitani iti tunggal maysa. Maag dagiti agarapaap iti dida kabaelan.”

“Dimo mababalaw ida. Bay-am nga agarapaapda no isut’ pagpatinggaan ti kabaelanda. No awan arapaapmo, awan met masakbayam.”

“Awan ti tao nga awan ti masakbayanna. Sika… aniaka?”

“Tao a managarapaap… Propeta a salawasaw… Agmauyong a nataer… Bayanggudaw a nalaad. Ken mangit a di aglua… Ngem naragsakak…”

“Ha! Ha! No adu ti kuarta, wen. Dagiti babbai… Ah, kitaem man dagidiay. Kunam lan’ matnag ti patongda. Ken, asus! Makitkita ti kagudua ti luppoda. Diak la ammon no sadino ti pappapananda iti rabii.”

“Iti trabahoda sadino pay? Kayatko nga aggayyemta. Sadino ti dagusmo?”

“Dita la igid ti ayus. Dita amianan. Daydiay balay a kasiping ti duogan nga algarruba…” “Nalpasen?”

“Wen. Urayennak dita ruar, no kayatmo ti umay…” “Sige ngarud. Ne, kuamon ‘ta suplina.”

“Oy, guapo… Nabayagkan a rimmuar? Nagsueldokan?” “Nakapapukisak payen… Inggawidnakan sa ni ludingas?”

“Pila ngamin. Sueldo la ngaruden, narigat pay nga alaen. Talaga nga… Ehem… dinak man a kitkitaen ket marunawak kadagita matam. Dinak iseman ket alunosennak dagita bibigmo!”

“Asino dayta, Hil?”

“A, Banong. Isu ti kunak a kaabayko idiay winding, ni Lily. ‘Su ti gayyemko a barbero, Lily.”

“Ha, nabayagen a makakitkitaak iti baboy … He! He! Tsk. Tsk. Uray sadino ti pangkitaak kenka, guapoka latta, Hil! No kayatmo ti agpasiar, urayenka idiay balay. Okay, boy?”

“Nataniadan daytoy crush-mo, baby. Itinto laengen sabali a gundaway… Babay!”

“DAYTOY man ti lubongko, Hil. Dispensarem laengen. Naladawak a nakariing. Dayta, agkaraiwara ti alikamek. Awan agidalimanek.” “Apay a dika mangala iti kaduam?” “Nasayaat ti agwaywayas. Kapatpatangko laengen dagita pocket book. Isudat’ pagsangpetak. Diak pay agdaldalusen no dadduma. Nairuam metten ti agongko iti angot dayta ubong ti baboy— dayta adda dita abay ti ridaw. Baboyak met. Ha! Ha! Diak agdigdigos no kua ta manmano nga adda danum.”

“Agbasbasaka gayam iti libro.”

“Dagiti la makalinglingay ken makapadakkel iti ulo. Dagitay gapuanan da Hemingway, Tolstoi, Melville, ken dadduma pay a nalalaing a nobelista.”

“Kunak man no kunam itay a salawasaw dagiti mannurat? Nagadalka?”

“Agpagrugik iti kolehio. Nagsardengak idi awan kuartakon. Bassit ti mapukpukisak… Kinaykayatko nga ituloy ti trabahok ngem ti agsapul iti sabali. Nadalus ngamin. Ken isun sa ti nakaikariak. Nagadalka met?”

“Maikadua a tawenko iti kolehio. Nagsardengak ta didak mapagtuloy da tatang. Napadasak ti nagdalus iti kasilia ti restauran. Idi kuan, nagtuberoak. Sa nagtarimaanak iti silaw. Ngem awan ti dur-asan kadagitoy. Pinadasko ti nagsursurat. Di pay umanay a pangsilpok iti angesko ti ibayadda kadagiti gapuanak. Napanunotko ti simrek dita pabrika. Ngem awan met gayam ti dur-asan dita. Mayan-anusko koman ngem kayatko a pagadalen dagiti addik. Mom, Banong, adda kaayan-ayatko a maestra— iti kabangibangmi a probinsia. Mannurat met. Adda arapaapna ket makatubengak no saanak nga agsalukag.”

“Husto ‘tay panangipapanko— mannuratka. Ti kaayanayatmo… napudnokayo iti tunggal maysa?”

“Ti la panawen ti makaibaga iti dayta a banag.” “Awan dadakkelko, awan kakabsatko, awan kaayanayatko, awan kakabagyak… awan mangipatpateg kaniak— awan ti isagsaganaak. Ngem naragsakak latta, Hil. ‘Mom, adda idi kinaluobko, babai nga impateg ken inayatko. Adda anakmi… maysa. Ngem nasangpetak a natay iti maysa a malem— diak ammo no pinatay ni Lita. Awan metten ni Lita… simmurot iti sabali a lalaki. Ngem… ha! ha! Bay-amon ti napalabas. Bay-amon dagiti dadduma a saludsod.”

“Kasimronko ti agdama a trabahok, Banong. Pagnaak a pagna. Agsakit ti barukongko, nangruna no agkarapugsat dagiti sinulid. Kakaasiak a mangkamkamat iti orasko. Natangsit dagiti dadduma a kakaduak. Kasta unay ti rigatda ngem masangoda pay la ti agkukubalsing. Mapnekdan san. Dagidiay la ngarud dandani sangapulo a tawenen nga adda dita. Dayawek ti anusda. Kabutengda ti strike. Kabutengda daydiay Hudio a ludingas.”

“Adut’ kakaarrubak a nadekket iti dayta a Hudio, Hil. Ngem kayatko nga agragsakta ita a rabii. Adda ammok a nasayaat a pagpasiaranto. Saggatlo a pisos laeng. Uray agpatpatnagta, di maibus ti sueldom. Adut’ napukisak ita.”

“Diak kayat dayta.”

“Sika latta. Adda sabali a papananta. Ngem mangrabiita pay ditoy. Naimas ti sidsidak. No saan a laki, sardinas. No saan a sardinas, uray anian a delata. Nasaysayaat dagitoy ta ti laengen innapuy ti lutuek. Nasadutak, Hil. Nasadutak. Ha! Ha!”

“Dumagastanto pay ngarud idiay dagusko.”

“DITOY ti kunak, Hil.” “Awan gidiat iti yan dagiti saggatlo, a.” “Ha! Ha! Masapul a padasem amin a kita ti panagbiag, Hil.”

“Oy, Hil… nayaw-awanka?”

“Ernesto, Lito… Lino… Jim!”

“Ha! Ha! Ditoy ti paraiso, Hil. Mamindua laeng iti makabulan… A, Banong, kinaduam?”

“Kayatko a pabuniagan, Lino. Ha! Ha!”

“A, sumrektayon, a, Lito, Lino, Ernest. Sangailientay bassit ni Hil.”

“Agur-uray dagiti serbesa idiay lamisaan, Hil… Banong, umayakayon.”

“Aguraykayo ta adda papanak.” “Agdardaraska, a, Lito. Itugotmon dagitay langit.” “Ha! Ha! Nabara latta ti daram, ha, Ernest?” “Masapul a lipatek sagpaminsan ni Mila, Banong.” “Apay nga agwingwingiwingka, Hil?” “Malagipko dagiti dua nga annak ni Ernesto, Jim. Mano nga adaw ti sinueldom itay, Ernesto?”

“Sangapulo ket dua… Ngem apay a dayta ti panunotem? Tapno saanka a lumakay a dagus, masapul nga aginanaka… Adda ditoy ti langit, Hil. Bay-am man dagidiay agur-uray.”

“Kasta unay ti rigattay idiay pagablan sa maungaw iti maysa laeng a rabii ti nagrigrigantantayo iti mano nga aldaw?”

“Ha! Ha! Ha! Dimo ipadlaw a kaippasngayka, Hil.

Naragsak ti tunggal biag, uray napno iti rigat, no ammom a paragsaken.