Addanto Pay Ngata Mangngeg a Dumve?

Daytoy a samiweng idi kalman, maysa laengen nga arasaas ta napigpigsan ti ayug ken musika ti moderno a panawen.

TAWEN 1999. Oktubre dos. Agkaradapen ti sipnget. Addakami nga agkakabsat iti nailet a salas ti pagtaenganmi nga agbambantay kadagiti naipinggan nga umras a nayurnos iti namantuan a papag a nagbugsotan ti lolangko a Justina Asis. Panagmakabulan ti ipupusayna ket kas kadawyan, nangisagana ti pamiliami iti baduya, busi, linapet, sinuman, pinais, ken pinitpit a maisapong.

Kabayatan ti panagtugtugawmi a mangbambantay iti atang, saggaysa a nagsangpet dagiti babbaket ken lallakay a kakaarruba ken kakabagianmi. Maikawalo nga aldaw idin ti nobena a maipaay iti kararua ti lolangko. Nasdaawak ta adda lallakay a naitallong idinto nga iti napalabas a pito nga aldaw, awan met nakitak uray maysa kadakuada.

“Ala, rugiantayon ti agdumve,” kinuna daydi Lola Puyang, manangen ti lolangko a pimmusay ken mangidadaulo iti panaglualo iti bariomi (San Simon, Bacarra, Ilocos Norte), idi makitana nga addada aminen.

Diak ammo idi no ania ti inyawis daydi Lola Puyang ta agrosario ken agnobenada laeng ti ammok a kas iti inar-aramidda iti napalpalabas nga aldaw. Pito pay laeng ti tawenko ngem ammok bassit idin ti taray ti panaglualo ta kanayon idi nga isursurotnak ti lolak a pimmusay no kasta a mapan makilualo.

Inrugida babaen ti panagkararagda iti Rosario. Pagam-ammuam, nangngegkon ti panagkantada iti pagsasao a diak pay nangnangngeg. Ngem kasla koro ti anghel dagiti timekda a kasla sinanay ti maysa a masirib a maestro ti musika. Nupay diak maawatan, sipapasnekak a nangdengngeg iti dandani dua nga oras nga agsinsinnublat a panaglualo ken panagkankantada ta idi laeng ngamin a makangngegak iti kasdiay a wagas ti panangikakaasi iti kararua ti maysa a pimmusay.

Ita ta adda nakemkon ken babaen ti panagsuksukisokko, maawatakon no ania ti inaramid dagidi kakaarruba ken kakabagianmi idi nagmakabulan ti lolangko.

Naglaok a Latin ken Espaniol a karkararag a pangikakaasi kadagiti kararua sadi purgatorio ti dumve. Isursuro ti nainKatolikuan a pammati a sakbay a makastrek ti kararua sadiay langit, kasapulan a madalusan daytoy iti purgatorio babaen ti panangikakaasi dagiti sibibiag kadakauada. Daytoy ti makaigapu nga adda maar-aramid a nobena a maipaay kadagiti kararua no kappatay ti pimmusay, agmakabulan, agpito a bulan para kadagiti lallaki ken agsiam a bulan para kadagiti babbai, ken no agmakatawen wenno no manglagip ti pamilia a napanawanna.

Naggapu ti termino a dumve iti paset daytoy a lualo a “Dum veneris judicare saeculum perignem.” Naipatarus dagitoy a balikas iti Ancora de Salvacion (Anchor of Salvation), maysa a debosionario a para kadagiti Katoliko, kas “Intono yaaymo panangukom iti lubong iti apuy.” Kadawyan a makankanta ti dumve no maaramid ti panagsapong (panagidaton/panagyatang) iti maikawalo nga aldaw ti nobena a panangikakaasi iti kararua ti pimmusay no agmakabulan ken agmakatawen.

Buklen ti dumve ti lima a responsorio a naadaw manipud iti Officium Defunctorum (Office of the Dead). Maysa daytoy a siklo dagiti kararag ti Iglesia Katolika a malulualo kadagiti oras kanonikal (naituding nga oras ti panagkararag iti tunggal aldaw) a maipaay iti kararua dagiti pimmusay. Naipagagangayen a maaramat dagitoy a kararag iti Nobiembre Dos, Aldaw dagiti Kararua.

Iti panagdumve, maikanta dagiti umuna nga uppat a resposorio. Magibusan ti tunggal maysa babaen ti panangikanta kadagiti sumaganad a kararag: Kyrie eleison, Christe eleison, Kyrie eleison (kayatna a sawen, Apo, kaasiannakami, Kristo, kaasiannakami, Apo, kaasiannakami), Pater Noster (Amami), ken Absolve (Pakawanem), maysa a kararag a mangdawdawat iti Dios a mapakawan koman dagiti amin a basol ti pimmusay ken madalusan koman ti karararuana tapno makaruk-aten iti Purgatorio.

Maikanta met laeng ti maikalima a responsorio. Kalpasanna, maisaruno met laeng ti pannakaikanta ti Kyrie eleison ken Pater Noster. Saan nga Absolve ti mangigibus iti daytoy a responsorio no di ket ti pannakaikanta ti Fidelium Deus, maysa met laeng a kararag tapno agunnoy iti Dios a mapakawan ti basol ti pimmusay.

Magibusan ti dumve iti pannakaikanta ti maysa nga Espaniol a kararag a pagdaydayaw iti Nasantuan a Trinidad ken iti Sagrada Pamilia – da Jesus, Maria, ken Jose.

Manmanon ti makaammo nga agdumve. Ditoy bariomi, pimmusay aminen dagidi nagdumve idi nagmakabulan ni lolangko. Adda met dagiti an-annaboda. Ngem awan ti nakasursuro kadakuada nga agdumve a pakairamanakon.

Kinapudnona, maymaysa laengen ti mangidadaulo iti dumve ditoy ili ti Bacarra, ni Ma’am Susan De Guzman Pascua, retirado a nurse, 63, taga-Brgy. 2, San Andres I. Adda pay maysa idi, ni Nana Nerie Yanos, retirado a komadrona (midwife), ngem saanen nga agdumdumve gapu iti kinabaketnan.

Iti pannakisarsaritak ken ni Ma’am Susan, kinunana a nasursurona ti agdumve idi agtawen laeng iti duapulo ket uppat iti babaen daydi inana a maysa met laeng idi nga agdumdumve.

Maibatay kenkuana, kinalikagumanna a sinursuro daytoy a lualo ta tarigagayanna unay ti makatulong kadagiti kararua a matutuok sadi purgatorio tapno makalungawdan sadiay a yuyeng a pagsagsagabaanda ket aginanadan sadi langit iti sidong ti Apo a Namarsua. Kasla nariknana a daytoy ti mision nga impaaywan ti Dios kenkuana ket naragsak a mangtungtungpal iti daytoy. Kinunana a sidadaan latta a mapan agdumve no adda mangayab kenkuana ken ti grupoda.

Retirado a mannursuro, retirado nga empleado ti gobierno, ken dadduma pay a manglulualo ti mangbukel iti grupoda. Limapulo agpangato ti tawenda. Gapu ta is-isuda ti makaammon iti daytoy a kararag, al-allukoyen ni Ma’am Susan dagiti addaan gagar nga agsursuro a sumurotda iti grupoda no mapanda agdumve. Patienna nga iti daytoy laeng a wagas a maipatawid daytoy a tradision kadagiti taga-Bacarra ta ngamin narigat a sursuruen ti liriko ti kanta ken ti ayugna no di makipaset a mismo ti agsursuro iti daytoy.

Tawen 2021 itan. Panawenen ti napardas a taray ti teknolohia. Patiek nga adu kadagiti kakailiak a taga-Bacarra ti di makaammo no ania ti dumve. Ngamin, daytoy a samiweng idi kalman, maysa laengen nga arasaas ta napigpigsan ti ayug ken musika ti moderno a panawen. Adda ngarud ita kadagiti ima ti agdama a kaputotan ni Bacarrenio, aglalo kadagiti Katoliko, no ipalubosna a maitabon metten iti lagip daytoy namaris ken ipagpampannakkel dagiti in-inauna ngem isuda a tradisionda.—O

(Mangisursuro ni AMA iti Bacarra National Comprehensive High School, Bacarra, Ilocos Norte. Nagturpos iti Bachelor in Secondary Education a kas Cum Laude iti MMSU idi 2012 ken Master of Arts in Education [Wika at Panitikan] idi 2018 iti isu met laeng nga unibersidad. –Editor)