Awis ti Purosawi (Umuna a Paset)

Nobela ni CONSTANTE C. CASABAR

(Umuna a Paset)

UMAD-ADAYON ti lantsa iti bassit a pantalan ti maysa kadagiti naruay nga isla iti asideg ti Puro ti Babuyan. Manipud iti pannakakubierta ti lantsa, situtugaw ni Gaudencio Floriate, maysa nga agiwarwarnak, ket kitkitaenna ti mangin-inut nga ilelenned ti puro a naggapuanda, a kasla ig-igupen ti baybay. Itay rummuarda iti pantalan, napuskol ti pangen dagiti salsallapingaw ken tuldo a sinirokda, ket ita, kasla ngilaw laengen ti kadadakkel dagiti billit. Uray pay dagitoy, alun-onento idan ti tumangtangken nga asul ti tangatang.

Impababa ni Gaudencio Floriate ti panagkitana, iti agkubkubuar a danum iti malikudan ti lantsa. Napudaw ti barekbek a parnuayen ti makina, ngem uray pay daytoy, kimmandela a nangin-inut met a napanawan agingga iti nailaok manen iti masarsarutsot nga iraraut dagiti dalluyon. Immanges ni Gaudencio Floriate iti nauneg. Kasla lumawlawa ti barukongna. Kasla adda maysa a naisangsangayan a laok ti angin ti baybay a namsek ken namagsikar iti unegna— saan a kas iti panagkipet ti lubongna, ti pagangsanna, no adda kadagiti kalsada ti Manila.

Nagkidem ni Gaudencio Floriate idinto a sinayaatna a pinetpetan ti parasabit ti camera nga inyabadayna. Napintas ti panagkitana kadagiti dalluyon a kasla agkikinnarit wenno agdidinnayo a sumabat iti langit iti “teppang” ti baybay a pagsabatan ti tangatang ken danum. Ngem napimpintas ti panagkitana iti aglawlaw no agkidem, ta kayatna nga iti mugingna, iti nakemna, ti pakaipintaan ti kinamangliwengliweng ti taaw, ti kinapudaw dagiti ulep, ti parsiak dagiti dalluyon nga agbarsak iti bakrang ti lantsa. No nabaknangak la koma, kinuna ni Gaudencio Floriate iti nakemna, gumatangak iti lantsa, kas iti lantsa nga ar-aramaten ti Presidente, ket lawlawek ti Filipinas. No kayatko ti mapan agbanniit idiay Sulu, wenno idiay Palawan, wenno idiay Surigao, makapanak latta. Ket iti apagdarikmat, iti muging ni Gaudencio Floriate, nakitana ti bagina iti makatawen a panaglaylayagna, a kas kadagiti managlayag a milionario idiay Amerika nga agturong kadagiti puro iti Pasipiko tapno aglang-ayda iti sirok ti init ti tropiko, iti linong dagiti agar-arasaas a bulong dagiti palma.

Iti pannakalagipna iti daytoy nabayagen nga arapaapna, simken manen ti ladawan ni Trining, ti kaayan-ayatna a nurse nga agpapaay iti Manila

City Hospital. Saan a mabalin nga agdarepdep ni Gaudencio Floriate nga awan ni Trining a maibinggas iti arapaapna. Iti las-ud ti makatawenen a panagayanayatda, tinagtagibida ti nasged a tagtagainepda nga agsublidanto iti away, ta ammoda a nataltalingenngen

ken nalimlimbong ti biag iti away ngem iti siudad. Gapu itoy, adda nagsakupanda a libro ti banko ket tunggal umawatda iti sueldo, agpadpada dagiti gatad nga iserrekda iti libro. Apaman a makaurnongda iti sangkabassit, agasawadanton ket idatagda ti bukodda nga aplikasion nga agpaay iti homestead idiay Tanap ti Cagayan wenno idiay Mindanao. Saan a masapul a nalawa unay ti homestead ta mabalin a mangsakupdanto iti sabali pay a disso. Ngem nangruna ti kaaddana, ket umanayen dayta a pangipasdekanda iti masakbayan…

“Mr. Floriate,” pagam-ammuan ta nasinga ti naranga a panagar-arapaap ni Gaudencio ket idi timmaliaw, nakitana ti opisial ti lantsa nga agtaktakder iti abayna.

“Apay, lumnedtayon?” Nagkatawa ni Gaudencio Floriate.

“Kaasi ni Apo Dios, adayo dayta!” Nagkatawa met ti opisial. “Ngem malagipko ti imbilinmo itay agluastayo idiay Calayan… a kayatmo ti dumagas dita puro ti Dalupiri. Asidegtayon,” innayonna ket inturongna dagiti matana iti kanawan a masanguanan ti lantsa. “Makitan ti puro ti Dalupiri.”

Bimmaringkuas ni Gaudencio Floriate ket inturongna met dagiti matana iti Puro ti Dalupiri. Kasla gemgem pay laeng ti kadakkel ti Dalupiri iti labes ti taaw.

Inruar ni Gaudencio Floriate ti notebook iti bolsana sa binasana dagiti naisurat kadagiti panidna. Idi labasanda ti Puro ti Dalupiri idi agpaamiananda nga agturong idiay Babuyan, kinunana idi nga itinto laengen panagsublida idiay Aparri ti idadagasda iti Dalupiri tapno agala pay iti ladawan.

“Nasaysayaat sa no agtarustayon idiay Camiguin… idiay Puerto San Pio Quinto,” kinuna ni Gaundencio Floriate idinto nga inukradna ti kasla lamisaan ti kadakkelna a papel a mapa ti Filipinas.

“No kasta, saantayon a dumagas dita Dalupiri?” inimtuod ti opisial ti lantsa.

“Saanen. Adunto ti alaek a retratro idiay San Pio Quinto ken idiay Nagtapulan… satayto agala manen idiay Fuga.” Intudo ni Gaudencio ti puro iti mapa iti Amianan a Luzon. “Sabali ketdi ti malagipko… kitaem man daytoy mapa,” ket impaitana ti mapa iti opisial ti lantsa. “Awan kadi ti puro a babassit ditoy… ditoy Babuyan Channel?”

“Adda, ngem awan ti ammok a nasken a puro,” insungbat ti opisial. “Ngem agurayka ta bilinek pay ti manimon ta baliwanna ti turongen….” Pimmanaw daytoy, nagturong iti mangig-iggem iti timon. Kalpasanna, nagsubli iti yan ni Gaudencio Floriate. “Adu ti puro a babassit a naipattopattok iti igid ti baybay ti Cagayan,” kinunana. “Manipud iti Cape Engaño, taraigidem ti likkaong ti Cagayan agingga idiay Batbatquen Point, adu ti babassit a puro a di nailanad iti mapa. Apay kadi?”

Immisem ni Gaudencio Floriate. “Kadagita a babassit a puro, adda kadi agindeg?”

Nagkuretret ti muging ti opisial. “Kayatmo a sawen, saggaysaentayo a sarungkaran dagiti puro tapno agalaka pay iti ladawan?”

“Saan.” Nagkatawa ni Gaudencio Floriate ta naripiripna nga agkedked ti opisial gapu ta maysa a lawasdan iti baybay nanipud nagluasda idiay Aparri idinto a tallo laeng nga aldaw ti naikari a panangaramat ni Gaudencio iti lantsa. “No makaalatayon iti retrato idiay Puro ti Fuga kalpasan ti panggaputayo idiay San Pio Quinto, agsublitayonton idiay Aparri. Ngem napanunotko man no mabalin ti agindeg kadagita a puro… amangan no umayakto met agindeg ditoy…”

“Sika? Umay agindeg iti puro?” Nagkatawa ti opisial. “Saan a ti la mapampanunotmo, pari. Saan a puro ti Hawaii dagiti puro ditoy. Nadawel ti baybay. Pudno a nalasag dagiti daga, ngem—”

“Nataba dagiti daga? Apay ngarud nga awan ti mapan mangdappat kadagita a puro?”

“Adda met. Ngem nagugoranda iti bagyo… pimmanaw ti dadduma, nagsublida idiay Cagayan.”

“No kasta, adda dagiti puro nga awan ti agtagikua itan?” inunton laeng ti agiwarwarnak.

“Adda. Panggepmo kadi nga agpayso ti agindeg iti maysa a puro?”

Saan a nagtimtimek ni Gaudencio Floriate idinto a kinautna ti portamonedana ket linukatanna sa impasarangna ti ladawan ni Trining.

“Nabayagen a darepdepmi ti maaddaan iti homestead,” kinuna ni Gaudencio Floriate. “Agur-urnongkami iti pamunganayanmi sa agkallaysakami.”

“Kayatmo a sawen, panawanyo ti trabahoyo idiay siudad ket umaykayo iti probinsia?”

“Wen,” insungbat ti agiwarwarnak. “Ket no adda magustuak kadagiti puro ditoy, umayak agdappat ditoy.”

“Namnamaem ngata ti yaannugotna?” inimtuod laeng ti opisial.

“Saan a ngata,” immisem ni Gaundecio Floriate. Kinupinna ti portamoneda sa imbolsana. “Isu pay ketdi, a, ti akinnakem iti ipapanawmi iti siudad apaman a makapagkallaysakami.” Tinaliaw ni Gaundencio Floriate ti pagturongan ti lantsa. “Uray pay ita, makitkitakon ti idadakkel dagiti annakko iti maysa a puro,” kinunana. “Pangngaasim ta sarungkarantayo dagiti puro nga ammom nga awanen ti agindeg, ta kitaek ida…”

NAGSARDENG dagiti agkakamakam a kanalteek dagiti makinilia idi sumrek ni Gaudencio Floriate iti nalawa nga opisina ti pagiwarnak a pagpaayanna. Sangsangkamaysa ti pannakaiturong ti mata dagiti padana nga agiwarwarnak kenkuana.

“Hoy, kasta unay metten ti pugotmo!” kinuna ti maysa idinto nga inasitganna ti sangsangpet. “Ngem ti dakes, amangan no dinakanto malasinen ‘tay bumaket!”

“Napanunotko man, no mabalin ti agindeg kadagita a puro… amangan no umayakto met agindeg ditoy…”