Ammuem Pay Dagitoy

Kadagita a kanito, maipagarup nga addan agdengdengngeg a kabusor kadagiti telepono iti Malakanyang. Gapu iti dayta, saanen a naaramat dagitoy.

Maysa nga agnagan iti Mr. Mussonelli manipud iti U.S. Embassy ti immawag ken ni Juan C. Tuvera, executive assistant, ti nagkuna a napeggad unayen ti kasasaad iti Malakanyang ket impatigmaanna a nasaysayaat no pumanawen ni Marcos. Insingasingna a nasken a mapan a dagus idanon ni Tuvera ti ballaag idiay Malakanyang. “Darasem. Saanka nga agtaktak agsipud ta agngangabit ti biag ti presidente,” kinuna ni Mussonelli.

Ngem saan a nakaawag ni Tuvera iti telepono ken saan a nakadanon iti Malakanyang iti daydi a kanito.

Sakbayna, iti aldaw ti Lunes, immawag ni Brig. General Theodore Allen manipud JUSMAG (Joint United States Military Advisory Group) ken ni Tommy Manotoc. Indiaya ni Allen ti pannakaaramat ti helikopter ken Navy boat a mangilugan kada Presidente Marcos ken dagiti gargaretda iti ipapanawda iti Malakanyang.

Iti sabali a bangir, agngatangata dagiti soldado a mangsipsiput iti tignay iti uneg ti Kampo Aguinaldo no ania ti rumbeng nga aramidenda. Matektekanda unayen a mangur-uray iti bilin manipud kadagiti heneral. Mapukpukawen ti reggetda a makirupak kadagiti kabusor. Kinapudnona, bisin ken waw ken kettang ti kangrunaanen a mangparparmek kadakuada. Tallo nga aldaw sakbayna, iti aldaw ti Sabado, rumagragut ti riknada a mangserrek iti Kampo ken mangparmek kadagiti kabusor wenno kadagiti buyot da Enrile ken Ramos.

Iti malem ti Martes, kasla saanen a soldado dagitoy no di ket imbilangdan ti bagida a kadawyan laengen a tao, a masiksikoran iti masakbayanda ken iti pamiliada. (Makatawen kalpasanna, adu dagiti soldado ti mangibagbaga nga uray iti aldaw ti Lunes, uray idi narugianen a nagtinnag ti bomba iti hardin ti Malakanyang, sirereggetda koma a nakirupak tapno masaluadan ti gobierno ti raraemenda unay a pangulo.)

Iti alas sais ti malem, impakaammo ni Tommy Manotoc

ken ni Mrs. Marcos ti indiaya ni General Allen. Iti ruar, dumakdakes ti kasasaad. Umad-adu dagiti tattao nga ab-abuyan dagiti agiwarwarnak manipud iti Amerika ken lokal, ken dagiti pasurot ni Corazon Aquino.

Idi imtuoden ni Mrs. Marcos ken ni Koronel Aruiza no ania ti kapanunotanna, kinuna ti koronel a saandan a mabalin a pangnamnamaan dagiti guardia iti Palasio malaksid no agaramat dagiti soldado iti paltog.

“Ipakaammom ti kasasaadtayo ken ni Presidente,” imbilin ni Mrs. Marcos.

Iti dayta a kanito, impakaammo ni Joaquin Venus, Jr., deputy executive assistant, nga impadamag ni Oscar Beltran, maysa a negosiante ken mangisaksakit iti presidente, a ranta ti kampo ni Enrile nga isikat ti biag ni Heneral Ver.

Nagtungpal ni Aruiza. Kadagiti napalpalabas, saan a makastrek nga agmaymaysa ni Aruiza iti kuarto ti presidente. Ngem iti daytoy a gundaway, nasken unay ti idanonna a pakaammo ken adda bilin manipud ken ni Mrs. Marcos.

Idi sumrek ni Koronel Aruiza, naimatanganna ti presidente a naidalutaytay iti hospital bed iti tengnga ti nalawa a kuarto. Adda iti sabali a bangir ti kama a pagturturogan ti presidente. Idiay, naaplagan iti adu a libro. Iti lamisaan, nabunton dagiti papeles.

Nakakidem ti presidente a bambantayan dagiti dua a napudno a doktorna, da Dr. Juanita Zagala ken Dr. Claver Ramos (awan pannakikabagianna ken ni Fidel Ramos), dagiti nurse a da Betty Bondoc, Evelyn Baylen, Fe Antonio, dagiti mangtartarabay a da Herminia Ranada ken Minerva Corpus. Nakatakder met iti maysa a bangir dagiti matalek a guardia a da Restituto Alipio, Ferdinand Bolibol, ken Benjamin Sarmiento. Malaksid ken ni Sarmiento, kimmuyog amin dagitoy iti presidente iti Hawaii.

“Awan maidanonko a napintas a damag. Ngem masapul a makasaritak ti presidente,” kinuna ni Aruiza iti nababa a timek.

Dimmawat iti pammalubos ken ni Dr. Zagala a makisarita iti presidente. Ngem inyarasaas ti doktora nga aggurigor ti presidente.

Nagmattider ni Aruiza. Pampanunotenna no ania ti sumaruno ken rumbeng nga aramidenna. Ngem mabalin a nangngeg ti presidente dagiti arasaas ken ti timek ti ayudantena. Nagmulagat. Impakaammo ni Dr. Zagala ti kaadda ni Aruiza. Dagus nga immasideg ni Aruiza ken impakaammona ti kasasaad iti ruar.

“No makastrek dagiti tattao ken

dagiti rebelde a soldado iti beddeng ti Palasio, makirangetkami agingga iti kabaelanmi a kalbiten ti paltogmi,” kinuna ti ayudante.

Saan a nagtimek ni Marcos. Inkarigatanna ti bimmangon. Idi nakatakder, binilinna da Alex Ganut, Jr., Jovencio Luga, and Ben Sarmiento, a mangipisok kadagiti lupotna, dagiti librona, ken dagiti papeles kadagiti maleta. Kalpasanna, binaonna ni Aruiza a mangtelepono ken ni Enrile.

Idi simmungbat ni Enrile iti presidente, pinaipusanna ti saona iti “Sir.” Daytoy ti mangipakita a saan pay a nagmawmaw ti singedda iti nasurok a duapulo a tawen. Inimtuod ni Marcos no tattao ni Enrile ti nangkabkabil ken nangbagkong ken ni Ernesto Manuel. Ni Manuel ti binaon ni Marcos a mangitunda iti Channel 13 ti video tape a naglaon iti panagsapata ni Marcos a kas presidente. Nagsubli ni Manuel iti Malakanyang a nadigos iti dara.

“Saan, sir. Ngem ammuekto ken ni Fidel dayta a pasamak,” kinuna ni Enrile. Dayta laeng ti nagsaritaanda. Imbaba ni Marcos ti telepono.

Kalpasan dayta, insingasing ni Aruiza a pumanawda a kas iti inaramidda idi Enero 1970. Ngem imbes nga iti Mansion House idiay Baguio, mapanda idiay Paoay, Ilocos Norte, a nakaipasdekan ti Malacañang of the North. Iti dayta a gundaway, simrek ni Tommy Manotoc ket indanonna ti indiaya ni Brig. Gen. Allen a helikopter ken Navy Boat.

(Adda dagiti helikopter ti presidente iti Palasio ngem awanen dagiti piloto. Dagitoy ti piloto a pinili ni Heneral Ver ken impaspasingkedna idi ti kinapudnoda iti presidente.)

Binilin ni Presidente Marcos ni Tommy Manotoc nga awaganna ni Brig. Gen. Ted Allen ti JUSMAG nga awatenna ti naidiaya a paglugananda a pumanaw iti Palasio.

Iti dayta nga insawang ti presidente ti mangipasimudaag a pumanawdan iti Malakanyang. Daras, naimaleta dagiti lupot ti presidente, dagiti libro ken papeles, ken dagiti sangabunton a kuarta a natda iti napalabas nga eleksion.

Napardas dagiti tignay ti tunggal maysa a nangummong kadagiti maipagarup a napateg a bambanag. Ngem maysa a parikut ti saan a pannakalukat ti presidente iti kaha de yero a nakaidulinan dagiti napapateg a nairegalo kenkuana, kas koma iti dua a naisangsangayan ken naidumduma a relo, ti balitok a Patek Phillippe ken ti nairanta, wenno naaramid a maipaay laeng kenkuana, a Rolex a nakaimalditan iti rupa ti relo ti mapa ti Filipinas ken Sabah, dagiti diamante manipud kadagiti pagarian iti Middle East, ken kadagiti personal a dokumento ken stock certificates wenno papeles a mangipakita iti pannanakipagtagikua kadagiti dadakkel a kompania.

Saan a malagip ti presidente ti kombinasion a numero ti kaha. Tinunawen ti adu nga agas ken puyat ti sigud a laingna a manglagip kadagiti adu a banag, kas koma kadagiti petsa ken numero dagiti Presidential Decree nga inyetnagna nasuroken a 10 a tawen ti napalabas, ti nagan dagiti papagayamna a dina nakitkita iti 30 wenno 40 a tawen, ti panid iti libro dagiti adu a paglintegan, kdp. Ngem ita, dua laeng a numero ti kasapulan a lagipenna ngem saan a pulos umapiring

iti panunotna.

Kalpasan ti namin-adu a panangpadas ti presidente kadagiti numero, intuloknan ti kaha de yero, ngem binitbitna ketdi ti maysa a maletin a Samsonite, sa inyawatna iti maysa kadagiti matalekna a bayabay, sa imbilinna a saluadanna daytoy, a saan a maisina kenkuana ken saan a malukatan. (Idiay Honolulu, idi nadagem unayen ti kasasaad ti presidente iti ospital, inkeddeng da Mrs. Marcos ken ti ubing a Ferdinand a lukatan ti Samsonite ta pagarupenda nga adda dita dagiti napapateg a dokumento. Ngem idi malukatan ti maletin, napalalo ti siddaawda a nakakita a maysa laeng a nakupin a bandera ti Filipinas ti linaon ti Samsonite. Idi naimassayag ti presidente, nayaplag dayta a bandera iti rabaw ti lungonna.)

(Maipanggep iti saan a nalukatan a kaha de yero, naagapad daytoy a banag iti bista iti Federal court idiay Manhattan, New York a nagtestiguan ni Dr. Angelita T. Reyes iti darum a Racketeer Influenced and Corrupt Organizations [RICO] maibusor ken ni Mrs. Marcos.)

Daytoy ti linaon ti testimonia ni Dr. Reyes: Kinaadalan ni Corazon Aquino ni Dr. Reyes ken isu ti maysa kadagiti immuna a simrek iti pagturturogan a kuarto ni Presidente Marcos idi sardam ti Pebrero 25, 1986. Napan ni Reyes iti Palasio tapno kitaenna no adda wenno awan dialysis machine.

Naiturong ti imatangna kadagiti adu a papeles ken dokumento, ken liblibro iti Study Room ni Marcos. Inummong ni Dr. Reyes dagitoy ket inkabilna iti agarup 30 maleta ken karton, sa inyawidna iti pagtaenganna.

Inagapad ni Dr. Reyes a maysa kadagiti immuna a nakastrek iti kuarto ti presidente ket ti maysa a security officer ti U.S. Embassy iti Manila, ni Jim Burke, tapno kitaenna no adda nailemmeng a bomba a bumtak iti ania man a kanito. Kinunana pay a linukatan ni Burke ti kaha de yero babaen ti maysa a naisangsangayan nga instrumento. Ngem saanna a maibaga no asino ti nangala iti linaon ti kaha.

Sabali pay a testigo, ni Ponciano A. Roque, assistant ni Joker Arroyo, ti insaang ti prosecutor/piskal iti kaso a naagapad iti ngato.

Napan ni Roque iti Palasio idi agarup tengnga ti rabii idi Pebrero 25, 1986, kaduana ni Joker Arroyo. Idi simrek iti kuarto ni Presidente Marcos, nakitana dagiti adu a papeles mainaig iti Swiss bank accounts a nakawara iti datar. Nakitana pay ti sumagmamano a supot a plastik a naglaon iti adu a diamante.

Idi maamad kenkuana no sadino ti nakakitaanna kadagitoy, kinunana nga iti kaha de yero. Kinunana a nalukatanna daytoy gapu ta naipigket iti bakrang ti kaha ti numero daytoy. Idi maimtuod no nakaipanan dagiti diamante, kinunana nga intedna ti walo wenno sangapulo a supot ti diamante ken ni Mrs. Corazon Aquino.

Kalpasan ti atiddog a bista, naabsuelto wenno naukas ti kaso ni Mrs. Marcos kadagiti tallo a darum maibusor kenkuana idiay Federal court ti New York. Kinuna ti korte nga awan ti naan-anay a pammaneknek ti gobierno ni Aquino a nagtakaw ni Mrs. Imelda Marcos iti kuarta wenno sanikua ti gobierno ti Filipinas bayat ti panagtakem a presidente ti kaingungotna, ni Ferdinand E. Marcos.

(Iti sumaruno a bilang: ti ipapanaw ni Marcos iti Malakanyang iti daydi rabii ti Pebrero 25, 1986.)