Manila Bulletin

Mayanchiu (11)

Virginia A. Duldulao

Ti Napalabas: Simmangpet ni Mayan iti lugarda. Impapasna ti iliwna iti baybay sa napan nakisarsarita ken ni Apong Huan. Ditoy, nalagipna ti panagbalinna a tourist guide bayat ti kaaddana iti hayskul. Nakaawat iti teks a nangipakaammo iti panangipasiarna iti Pamilia Villones. Iti panagpasiarda, natinnag ni Jun nga anak ni Dr. Villones iti feluwa ket inalaw da Mayan ken naamammoda ni Pierre. Nagpasiarda met iti balay da Mayan. Iti pannakakita ni Doktora Lily iti ama ni Mayan, adda rikna a simken kenkuana a dina mailawlawag. Agleppasen si klase ket iti panangitulnog ni Jess ken ni Mayan, kinarit ti baro ti balasang iti pinnustaan: a no nangatngato ti magun-odna a pammadayaw, ag-BFF-da. Nadakamat ni Mayan iti inana a kayatna a takuaten no adda pannakikabagian ti amana ken ni Doktora Lily. Kabigatanna, pinasiarna ni Apong Huan. Naammuanna iti lakay nga anak ti negosiante nga Intsik ni Nana Lucia. Imbagana daytoy ken ni Nana Lucia ket dinamag ti inana no nadakamat ni Apong Huan ni Black Eye.

(Maika-11 a Paset)

“NAGPATINGGA laeng ken ni Mei Ling ti inistoria ni apong, inang,” insungbat ni Mayan. “Kaano ngarud a mapanta tapno maam-ammom met ni Black Eye?”

“Inton bigat koma ngem kayatko a kaduaen ni amang idiay pagal-alaanna ti nataba nga ikan.”

“Katangriban idiay, amangan no masugatka,” insallin ni Tata Daniel.

“No dikanto pay masugat, amang, siakto la ketdin.” “Sabali daytoy, anakko, ta natitirad dagiti bato. Saan a kas iti danum nga adayo iti igid nga awan ti madaldalapusmo.”

“Ala, ket tallotayton a mapan,” kinuna met ni Nana Lucia. “Nabayagen a diak nagpabaybay.” “Agan-annadtayto, a, ngarud,” inggibus ni Tata Daniel. Naragsakan ni Mayan ta damo daytoy nga agkukuyogda a tallo a mapan agkalap. Nalaing a mangngalap ti amana. Isu ti mangsupsuplay iti ikan

kadagiti karinderia iti isla. Dagitoy ikan a makalkalapanna dagiti paggugusto a sidaen dagiti turista. Kinapudnona, nagaget dagiti nagannak kenkuana ket saan a masdaaw a nakapundarda iti balay. Uray saggabassit, makaurnong latta met ti sueldo ni inangna. Al-allukoyenda pay ketdi a tumaray a konsehal ngem kanayon met nga ibaga daytoy a saan pay a nakasagana. No am-amirisen ni Mayan, agpada nga adda iti maudi nga agpang ti sekundaria dagiti nagannak kenkuana idi nagkuros ti dalanda. Ken madlawna nga agpada dagitoy a nauneg ti panagpampanunotda.

Napan ni Mayan iti kuartona. Idi rummuar, iggemnan ti dua a mapa nga intedda a libre idi napan nagatendar ti maysa a kombension dagiti agtutubo.

“Ammom, inang, no sadino iti Umabagatan a China ti naggapuan ni Lola Mei Ling? Sarakentayo man…” Impaigid ni Mayan dagiti natakkaban a makan. Inyaplagna ti mapa ti Filipinas iti lamisaan. “Addatay’ ditoy, ne…” Intudona ti Sabtang iti mapa. “Kasla uluanan ti pagilian ‘toy lugartayo.” Pinaguyasna ti tammudona agingga iti Luzon. Sinarakna ti Ilocos Norte, sa ti Bacarra. “Ditoy ti naggapuan ni amang…”

Immasideg met ti amana ket tallodan a mangkitkita iti mapa.

“Kastoy ti kaadayotayo iti lugar ni amang.” Inulit ni Mayan nga inyuged ti tammudona manipud iti Batanes agingga iti Bacarra sa nakaserserioso a nagkuna, “Ngem madanontayto daytoy iti saan a mabayag.” Nagkinnita da Tata Daniel ken Nana Lucia. Sinarak met ni Mayan ti Antipolo City. “Ditoy ti yan dagiti ag-Villones. Ad-adayo pay. Ngem adda met eroplano, isu nga awanen ti adayo kadagitoy a tiempo.” Ginuyodna ti mapa ti lubong. “Sarakentayo man ti naggapuan da Mei Ling ken Apong Huan…”

Inyaplag met ni Mayan ti mapa iti lamisaan. Sinarakna ti China. “Daytoy ti China… Kasla higante ti kadakkelna. Matmaturog a higante ti awagda idi iti daytoy a pagilian. Ita, nakariingen. Maysan nga ‘agngerngernger a leon’ a kayatnan a sakupen amin a teritorio iti asidegna. Itay tawen a napalabas, impakitana ti kinabilegna babaen ti saan a makita ken mangngeg a kanalbuong.” Adda intudona iti mapa. “Daytoy ti Wuhan nga am-ammo iti sangalubongan a naggapuan ti sakit a nakaigapuan ti pandemia.” Pinalikawkawanna ti China babaen ti tammudona.

Immanges iti nauneg.

“Saan nga ammo no ania iti patien… no inaramatna ti COVID a pangparmek iti sangalubongan wenno pakpakauna pay laeng daytoy. ‘Imbag ta saantayo a naakaran. Daytoy ti pagsayaatan ti isla ta narigat a serken ti epidemia. Ken ‘imbag la ketdin, inang, ta saankan nga Intsik ta di ket koma kagurguranaka ‘ti sangalubongan nangruna ta ibagbagada a dandanin peke amin a lako dagiti Intsik. Nalalaka dagitoy ngem alisto met a madadael.”

Awan arimekmek ni Nana Lucia ta apagisu met ti sasawen ti anakna. Mismo nga isuna, kabusorna dagiti Intsik ta adun dagiti nagatangna a peke a ‘Made in China.’ Adda pay sangabalkot a sotanghon a ginatangna. Tinumtumekna ta ipakanna koma kadagiti manok ngem pinengdan ni lakayna ta amangan kano no mapeste dagiti tarakenda. Impanna lattan iti pagbasuraan bareng no agrupsa nga agbalin nga abono.

“Sa ita, ag-agawendan dagiti isla ti Filipinas. Asidegtayo iti China…” Intudo ni Mayan ti baybay a nagbaetan ti abagatan a paset ti China ken ti amianan a paset ti Filipinas. “Asidegtayo kadakuada. Amangan no iti saan a mabayag, mapnonto metten iti Intsik daytoy lugartayo sa agipatakderda iti pagsusugalan.”

“’Imbag laengen ta sinukatan ni Amang Huan ti naganko,” nayesngaw ni Nana Lucia.

“Wen, awan a pulos ti pakailasinan nga adda daram nga Intsik ta pati kudilmo, pinagbalin ti danum-baybay a kayumanggi,” kinuna ni Tata Daniel. “Ngem apay a kagurayo amin dagiti Intsik no didakayo met ananuen? No diyo kayat ti kunkunayo a fake, saankayo a gumatgatang,” panangsutilna kadagiti aginana.

Nagkatawa ni Mayan a nakasirok iti angaw ti amana. Intudona ti baybay a nagbaetan ti Filipinas ken China. “Daytoy ti abagatan a paset ti China. Ammom, inang, no ania a probinsia wenno suidad ti naggapuan ni Lola Mei Ling?”

Minatmatmatan ti lakay ti mapa a kasla amamirisenna ngem awan met timtimekna. Kasta met ni Nana Lucia, nakapaspasnek a mangmirmira ken mangtingigtingig iti mapa ngem awan met masaona.

“Damagentayonto laengen ken ni Apong Huan,” nakuna laengen ni Mayan idi awan latta ti agtimek kadagiti nagannak kenkuana. Kinupinna dagiti mapa sa inserrek iti kuartona. Apagisu met a nagtanuttot ti selponna.

Ni Jess ti nagteks. Ita man pay, nakuna ni Mayan iti nakemna. Ipalagipna ngata ti pustami?

“Hello, Mayan, simmangpet ti kasinsinko a kaanakan ni mama a taga-Manila. Agserserbi a nars idiay UK. Mabalin ti pumasiar dita yanyo inton bigat?”

Wen, ibagak kada parents-ko, insungbatna.

NAIPAUGALIN ken ni Tata Daniel a no saan nga agpabaybay iti mumalmalem, adda latta nga agkuditkudit iti arubayanda. Iti dayta a kanito, ti pagpaitlogan kadagiti kamanokan a tarakenda ti tartarimaanenna. Nakita ni Mayan ti amana ken napanna dinanon daytoy.

“Agpadakay ken apong nga agtartaraken iti kamanokan, amang,” impasungad ni Mayan.

“Naandur ngamin dagitoy iti peste ken kanenda uray no ania dita nga ipuruak kadakuada. Ken saan met a mabalin ti agtaraken kadagitay puraw ditoy ta awan ti igatang ‘ti komersial a pagpakan. Maysa pay, nasussustansia dagitoy, di ngamin? Kita’m la dagiti itlogdan… nalablabagada ngem dagitay adu a lako

Ita pay laeng a maukir ti nabayagnan nga intalimeng iti unegna a napalabasna a no mabalin, dinan kayat a lagipen…

‘ta tiendaan. Tumiliwta ketdi ta addanto pangrabiitayo.”

“Agtartarakenkay met ‘ti kamanokan idi ubingkayo, amang?”

“Ay, ket wen, a. Siak ti para yapon kadagiti pipiekan. Tiliwek nga umuna ti upa, ipisokko iti baki, sa maysamaysa nga ipisokko dagiti piek. Sumsumgar dagiti dutdotko idi ta agsippit dagiti upa,” inkatawa ni Tata Daniel. “Ngem magusgustuak ti itlog nga ipabalon ni nanang idi nagbasaak idiay trade school idiay Laoag. Ipanna dagitoy iti lata.”

Naragsakan ni Mayan ta nairuginan ti mangammo iti panagubing ti amana.

“Apay, amang, awan ti high school idiay lugaryo? Apay nga inkay pay la agbasat’ Laoag ket adayo pay idiay lugaryo?”

“Addakami iti nagbedngan ti Laoag ken Bacarra. Umuna a barangay ti Bacarra no aggapuka iti abagatan. Ditoy ngamin ti yan dagiti dagdaga ti apomi a lakay a taltalonen amin nga annakna. Sabasabali a disso ti naited a gamuluen ti tunggal maysa. Ngem ti amak, nalaing a karpintero isu a saan unay a nagtaltalon. Ti inami ti manguguggor kadakami nga agkakabsat a mapan iti taltalon… Ne, umaykan ta tulongannak a mangtiliw ‘ta upa ita ta naipasuli.”

Riniputda ti manok. Ni Tata Daniel ti nanggammat iti daytoy.

“Yawatmo kaniak ‘ta pangreppetta a plastik ta ipapasta man ti agsarsarita. Mariknak ket agpayson sa ketdi a panawannakamin ken inangmo…”

“No palubosandak a mapan agbasa.” “Apay ketdin a saan tapno sika ti mangitungpal iti arapaapmi a natungday? Ditata ruar tapno makastrek dagiti manok.” Gimmuyod ni Tata Daniel iti pungdol a pagtugawanda sa napanna inyawat ti tiniliwda a manok ken ni baketna. Kalpasanna, nagsubli iti yan ti anakna.

“Ti tao ti mangaramid iti bukodna a gasat, saan kadi, amang?” kinuna ni Mayan apaman a makatugaw ti amana. “Kas kenka, kasano a nakadanonka ditoy a dimo pay ammo idi no sadino daytoy a lugar?”

“Saanmi a ranta ti agpakastoy idi. Idiay isla ti Calayan ti kayatmi a mapan paglakuan kadagidi baka nga ibiahemi.”

Yaman pay, Apo, kinuna ni Mayan iti unegna, ta agistorian ti amana maipapan iti biagna. Ket inurayna dagiti sumaruno nga ibaga daytoy.

Immanges ni Tata Daniel iti nauneg. Adayo ti turong dagiti matana. Apagapaman a nagkuretret ti mugingna a kasla dina maikeddeng no ilatakna itan ti napalabasna.

Nadanagan met ni Mayan ta amangan no saan nga ituloy ti amana ti nairugina. Dina met ngarud kayat a darundonen amangan no agkaem dagiti bibig daytoy ket saanna la ket ngaruden a maammuan ti nabayagen a

News

ilo-ph

2023-03-16T07:00:00.0000000Z

2023-03-16T07:00:00.0000000Z

https://manilabulletin.pressreader.com/article/281788518270897

Manila Bulletin Publishing Corp