Manila Bulletin

Kastoy, Kapid, Ditoy Hawaii

Ric Agnes

(Maudi a Paset)

SAAN a naiturturog ni Sergio ti kinuna ti maysa a panglakayen nga uray isuna, kinaykayatna met ti napan nangged iti sabali a pagilian. Iti panangamirisna, kasla intarayanna met ti biag iti talon. Ket ita, pilawenna dagitoy kakailianna a napan met nagbirok iti paginamayanda, ken ti pamiliada, iti ballasiw-taaw.

Nalagip ni Sergio nga idi isu ti agtutubo, adu dagiti kasadarna ti napan nangged idiay Canlubang Sugar Estate wenno Taggat Sawmills no panawen ti duppo. No sumangpet dagitoy, aramatenda dagiti nateggedanda a panglagda iti pagtaenganda. Kayat koma ni Sergio ti mapan met makitegged idi ngem dina mapanawan ti inana a masaksakit. Natay ngamin daydi kakaisuna a kabsatna idi kinagat ti uleg.

Napalalo idi ti apalna kadagi agsangpet manipud idiay Taggat wenno Canlubang.

Iti turod a kadanglaan ti nangigubesan ni Sergio iti panawenna bayat ti kaawan dagiti kasadarna. Nagmula iti patubo a mangga ken niog nga ibumbunong ti gobierno ni Ferdinand Marcos. Kadagiti alad, sinukatanna dagiti karimbuaya iti mahogany.

Kalpasan ti nasurok a sangapulo a tawen, kalpasan ti pannakapaayna a nakagun-od iti ayat ni Lolinda, nangrugi a nagbunga dagiti mulana a mangga ken niog. Iti saan a nabayag, agiinnuna dagiti merkadir a mapan mangangkat kadagiti maburasna manipud iti turod.

Iti naminsan, kinuna ni Ambrocio: “Uray dimo kayat nga ibaga ti dagup ti naglakuam, pari, no sumarek, dakdakkel nga amang ngem ti nategteggedak idiay Canlubang!”

“Kasla nakakimar ni Pari Sergio,” kuna met ni Tinoy. “Kitaem kad’ la ti gasat. ‘Sino ti mangipagarup a daydi awan serserbina a kadanglaan, pinagbalin ni Sergio a kamanggaan ken kaniogan! Ita, kasla lana nga agayus ti kuarta iti bolsana! Ken nagatangna payen dagiti daga a dumna iti kamanggaanna.”

Napateg ken ni Sergio ti kamanggaanna. Ngem idi simmangpet ni Lolinda a maysa idin a balo, simmallin daydi natungday a riknana iti kakaisuna a babai iti imatangna.

Intalek ni Sergio ti kamanggaan ken ni Macario, kaanakanna iti tumeng, idi napan iti Hawaii. Uray idi addan ni Sergio iti adayo, dina liniwayan nga ipatigmaan ti pannakarugos dagiti sanga nga agsalumpayak iti sabali a mula.

Ngem iti maysa nga Agosto, maysa a napigsa a bagyo ti nangsip-ak kadagiti sanga dagiti mangga ken nangrungdo kadagiti bulong dagiti niog.

Idi naipadamag ken ni Sergio ti nakaay-ayay a kasasaad ti kamanggaan, kinunana a kasta ti nakaparsuaan ti lubong: adda dagiti didigra a dumteng a di mapakpakadaan. Mapaspasamak dayta iti amin a paset ti lubong. Ngem saan a dayta ti makaigapu a maupay ti maysa a tao. Pagarigan idi bimtak ti Pinatubo. Nagaburan iti dapo dagiti kataltalonan ken minuyongan, agraman dagiti balbalay. Nagsagaba dagita a lugar. Kellaat a napukaw ti pamastrekanda. Ngem saan a napukaw ti namnama dagiti tattao. Saanda nga impalubos a nagaburan ti masakbayanda. Saanda a pimmanaw iti dayta a lugar; imbes, dinobleda ti reggetda a makaaon. Kalpasan ti sumagmamano a tawen, in-inut a nakalung-awda. Ita, narang-ayen dayta a lugar. Narangrang-ayen ngem iti dati! Nagtalinaed ni Macario iti turod. Napasublina ti kinarangpaya dagiti mangga.

Ngem nagtalinaed a napigsa ti batombalani ti sabali a pagilian. Adda idiay ti imatang dagiti umili. Iti sabali a banda, nabaybay-an dagiti pagtatalonan. No adda man mangtaming kadagitoy, nakurang nga agpaay kadagiti umili dagiti maapit. Ken ti makadakes, nabaybay-an dagiti ubbing.

Pudno a dadakkel dagiti balay. Agdidinnaeg ti langada. Ngem saan a sibubukel a pamilia ti agnaed. Kaaduan kadagitoy ti adda iti abroad ti ama wenno ti ina. No dadduma, agpada dagitoy a mangmangged iti sabali a pagilian. Ket dagiti annak, adu ti makasurot iti dakes a dalan.

Ket simken iti panunotna: “Idiay Hawaii, adukami a mannalon. Iti kadaklan nga Amerika, adu dagiti mannalon, adu dagiti agtaraken iti dingo. Manipud pay idi punganay, kastan ti kasasaadda nga agbiag. Ti taltalon ti kangrunaan a panggedan dagiti umili agsipud ta ammoda nga iti talon ti paggapuan ti taraon. Iti Amerika ti paggapuan ti taraon dagiti dadduma a pagilian. Gapu iti dayta, nasalun-at ti ekonomia ti pagilian.

“Napimpintas ti klima ti Filipinas ngem ti Amerika. Agbiag amin a kita ti mula ditoy. Ket no maiturongtayo ti imatangtayo iti pagtatalonan, mabalin a ringbawantayo ti ekonomia ti Amerika. Ken saanen a nasken a mapantayo pababaon kadagiti pamilia iti sabali a pagilian.

“Ken kangrunaanna, madennaantayo ti pamiliatayo ken maiwanwantayo a nasayaat dagiti annaktayo ket tumanorda a teddek ti pagilian.”

Imbabawi ni Sergio ti rantana a mangipatakder iti dakkel a balay.

Sakbay a nagsubli iti Hawaii, kinunana: “Aramatek daytoy pagbalayko koma a pondo para iti gastosen dagiti agtutubo ditoy nga agadal iti agrikultura ken iti panagtaraken kadagiti dingo.”—O

Itoy A Bilang

ilo-ph

2023-06-01T07:00:00.0000000Z

2023-06-01T07:00:00.0000000Z

https://manilabulletin.pressreader.com/article/281857237919814

Manila Bulletin Publishing Corp