Okeyka, Apong

MAYSA kadagiti epekto ti panagbara ti lubong (global warming) ket ti nakaro nga tikag iti sibubukel a lubong, nga agbanag iti panagbalin a desierto (desertification) dagiti pagmulmulaan a daga.

•Kuna dagiti sientista a ti panagbara ti lubong, pataudenna ti sabali manen a Tiempo ti Yelo (Ice Age) a mabalin a mangrugi iti arinunos daytoy a siglo. Mapasamak daytoy maminsan iti kada sumagmamano a ribu a tawen—uray no awan ti pannakibiang ti tao.

•Mabukel ti asidiko a tudo (acid rain) babaen ti reaksion ti danum ken dagiti adda iti law-ang a kas iti carbon dioxide, carbon monoxide, chlorine ken sulfur dioxide. Dagitoy ti ipatpatangatang dagiti lugan ken industria, malaksid kadagiti natural a paggapuanda.

•No kumanabsiit ti kimat, tinontonelada a nitroheno ti agbukel a kas nitrates, maysa a nagtipon a substansia (compound) a mangganagan kadagiti talon/bangkag, dan-aw, bantay ken baybay.Mangipaay pay kadagiti phosphates, sulfates ken dadduma pay nga elemento a madadaan nga usaren dagiti mula ken dadduma pay nga organismo.

•Ti rason a pagsisinnukaten dagiti mannalon dagiti legumbre (kas iti balatong ken mani) ken ti mais, maigapu ta ti mais, narawet kadagiti nitrates, idinto a dagiti legumbre, pagbalinenada ti nitroheno a nitrates babaen ti bakteria a Rhizobium nga agnanaed kadagiti ramut dagitoy.

•Dagitoy ti biolohikal a pagorasan a pangamiristayo iti Nakaparsuaan. Lumtuad dagiti abal-abal iti yaay ti abagat wenno tiempo ti panagtutudo. Dagiti agbangabanga a tuwato, ipalnaadda ti umay a bagyo. Ti singsing iti aglikmut ti bulan, kaipapanan ti dakes a tiempo kadagiti masungad nga aldaw.

•Biolohikal a palnaad dagitoy: No rummuar dagiti alinta iti daga, umay ti layus. No agkeppeten dagiti bulong ti akasia, dandanin sumipnget; oras ti panagaawid.

•Adda biolohikal a pagbasaran ti linawas a ritmo; isu ti gapuna a sursuroten dagiti tattao iti sibubukel a lubong. Kalpasan ti French Revolution iti maika-18 a siglo, sinukatan dagiti baro a lider ti 7 nga aldaw a mangbukel iti makalawas iti 10 nga aldaw. Saan a nagpaut daytoy ket naisubli met laeng iti tradisional a 7 nga aldaw.

•Maipapan iti Siklo ti Danum (Water Cycle), umuna ti panagawaaw (evaporation) ti danum manipud iti baybay ken daga, sa sumaruno ti pannakabukel dagiti ulep, sa pagangayanna, agtudo. Iti disso a naparkagan ti daga, saan a maatrakar ti ulep a maregreg no idilig kadagiti lugar a naakkuban kadagiti bakir, kas kadagiti rainforest iti tropiko.

•No nakaro met ti panagtudo, masagsag ti daga ket nalaka laeng a lumabas ti danum iti rabawna. No adu ti kayo, mabangenan ti danum ket maideposito iti daga para iti panagkasapulan iti masakbayan, ket saan a masayang laeng a basta agawaaw.

•Ti angin nga Abagat, napno kadagiti ulep a mangidateng iti tudo, idinto a ti angin nga Amian, nalamiis ta agtaud iti Siberia, isu a maaw-awagan pay daytoy iti Siberian High.—O