Ang Bagani sa mga Tagna

9. Ang Iyakan

SAMTANG namahulay sa taas sa kahoy ang tulo ka bagani, mao say pagbangon sa mga mantukobay sa karaang lasang. Alang sa daghang mantukobay, ang kangitngit sa kagabhion maoy nagahatag kanilag kahayag aron dali nilang makit- an ang mga tukbonon. Mao nga taliwala sa kangiob sa kagabhion sa lasang mopasulabi ang usa ka matang sa kahilom diin kanunayng nagpahipi ang mangtas nga mga mantukobay. Kini nga matang sa kahilom mao usab ang kinaham sa mga busaw nga mantukobay nga sama sa tigulang nga babayeng kulumbusaw ug tigulang nga lalaking magahiyup. Sila nga tang- an nga mga mantukobay sa sidsirang bahin sa Lasang sa Mantukobay nga kasagaran maoy mabulahan sa pagtukob sa mga tawong masaag sa maong lugar.

Lawom na ang gabii sa dihang nakatukaw ang tigulang nga bagani sa alimyon nga daw makahubog. Kadtong alimyona gikan sa inaslingaw sa kulumbusaw nga nagsigeg panabwag sa maong kaalimyon. Ug sa dihang nasimhot niya kadto, nakuratan siya. Nahinumdom siya sa saysay kaniadto sa iyang apohang laki sa banay sa iyang amahan nga kadtong matanga sa kaalimyon usa ka matang sa hilo. Gikulbaan siya. Naningkamot siya nga dili mawala ang iyang maayong pangisip. Nakamatikod siya nga nanganaog na ang iyang duha ka kauban.

“Binakal!” pamalikas sa tigulang nga bagani. Miginhawa dayon siya og lawom. Gipaningkamotan niya nga magpabilin ang katin- aw sa iyang panghunahuna. Nasayod siya nga kamatayon ang nagpaabot kon mawala ang katinaw sa iyang panghunahuna.

“Binakal ka!” pamalikas pag- usab sa tigulang nga bagani. Apan bisan pag giunsa niyag pugong ang iyang kaugalingon, wa gyod siyay bawot sa gahom sa nangalimyon nga inalisngaw sa kulumbusaw. Hinay- hinay nga daw nawala ang katin- aw sa iyang mga mata ug sa iyang pangisip. Ug sa dihang nahingpit na ang pagkawala sa katin- aw sa iyang hunahuna, milihok ang iyang lawas sa wala niya tuyoa. Maora siyag tawo- tawo nga mosunod ra kon unsay lihok nga buot ipahimo kaniya sa tigkontrolar. Human niadto, mikanaog siya sa kahoy nga sama sa iyang mga kauban. Wala na siya sa iyang kaugalingon.

“Dali ngari. Gaksa ko. Tagbawa ang akong kahinangop kanimo,” mao kadto ang pulong sa usa ka maanyag nga babaye nga nakita ni Tignarog nga nagsayaw- sayaw. Mipaspas ang pitik sa kasingkasing ni Tignarog. Nanginit ang iyang kalawasan sa dihang nakita ang panagway ug hulagway sa maong babaye. Dugay na niyang gipangandoy nga maangkon ang tag- iya sa maong panagway. Dugay na siyang gitulisok sa uwag nga iyang mabatian matag higayon nga makita niya ang maong babaye. Mao nga maora siyag irong buang nga andam nang mopaak niadtong tungora.

“Laga Yagtingon!” mao kadtoy singgit ni Tignarog. Nanagko ang iyang mga mata sa dakong kahinam. Wala siyay kalibotan nga kadtong tanan mata- mata lamang. Ug nga ang mga gakahitabo sa iyang atubangan anaa lamang sulod sa iyang hunahuna. Nga kadtong hitaboa namugna

lamang tungod sa iyang kahigwaos nga maangkon ang kamanghoran nga dalaga sa banay sa iyang agalon nga si Bantugan Kapinonan.

“Dali ngari,” matod pa pag- usab sa babaye dayong katawa nga maorag gigilokan. Ug kadtong iyang mga katawa misamot og haling sa nagkalayong pagbati ni Tignarog.

Samtang ang iyang kauban nga bagani malipayon kaayo sa dihang nakita ang nakanganga nga kaban nga napuno og mga nagsidlak- sidlak nga mga hiyas ug mga alahas nga bulawan. Dugay na niyang gipangandoy nga masapian ang ilang banay. Dugay na niyang gipangandoy nga mahimong haruhay ug hayahay ang iyang kinabuhi.

Sa iyang bahin, maoy misugat sa panan- aw sa tigulang nga bagani ang usa ka karaang lingkoranan diin naghulat ang itom nga tangkulu ug ang usa ka bangkaw nga napuno og kudlit ang kahoy nga gunitanan. Nasayod siya nga pinaagi sa maong mga butang, mosaka ang ang- ang sa iyang pagka bagani. Ang itom nga tangkulu mohatag kaniyag talagsaong gahom samtang ang bangkaw mohatag kaniyag dugang nga kusog sa pakiggubat.

Tulo ka tawo ug tulo ka pagtental. Ug ang tulo walay kasayoran nga ang ilang gipadulngan parehas ra nga dakong baba sa kulumbusaw nga naghinam- hinam na nga sila matukob. Tungod kay niadtong tungora mao ray ilang nakita ang mga butang nga gipangandoy sa ilang tagsatagsa ka kasingkasing. Ug kining maong mga pangandoy mipasulabi gyod sa ilang hunahuna tungod sa gahom sa inalisngaw sa kulumbusaw.

“Kanang kinatigulangan maoy ako,” matod pa sa magahiyup nga nagpakita isip usa ka tigulang nga lalaki nga kulot kaayo og buhok.

“Ayaw kay ako na,” tubag sa kulumbusaw nga nagpakita isip usa ka tigulang nga babaye nga nangalkag ang puti ug taas nga buhok.

Padayon silang naglalis samtang gisugdan na sa tigulang

Dako ang pagtuo sa binilanggong iyakan sa Lasang sa Mantukobay nga hapit na ang panahon nga makagawas siya sa lasang...

nga magahiyup sa paggapos ang tigulang nga bagani. Apan sa hunahuna sa tigulang nga bagani, ang iyang nakita mao nga siya milingkod na sa usa ka karaang lingkoranan ug gisuot na niya ang itom nga tangkulu. Nabatian dayon niya nga daw adunay gahom nga misulod sa iyang lawas. Wala siyay kalibotan nga niadtong mga tungora, siya nahimo nang bihag nga ginapos. Wala siyay kasayoran nga ang iyang kinabuhi nagdungaw na sa bung- aw sa kamatayon.

Sa laing bahin, si Tignarog ug ang usa pa ka bagani maayong pagkasulod sa higanteng kulumbusaw nga dayong mipagawas og daghang laway nga mikaligo sa duha ka tawo. Sa hunahuna ni Tignarog, nagsugod na siyag pakighilawas sa babayeng mipakita isip si Laga Yagtingon. Wala siyay kalibotan nga niadtong tungora, gitilap- tilapan na siya sa dakong dila sa kulumbusaw. Ug ingon usab niadto ang nahitabo sa usa nga bagani nga niadtong tungora naghunahuna nga nag- ihap- ihap sa sapi sulod sa kaban nga iyang nakita.

“Karon maangkon ko na gyod ikaw,” matod pa ni Tignarog nga maorag gihilantan sa kainit sa iyang lawas.

“Ha- ha- ha. Sapian na ko! Sapian na ko!” singgit sa bagani samtang padayon sa pag- ihap- ihap sa sapi nga iyang naangkon.

Ug samtang nagyawyaw ang mga bagani nga maorag gipangdaman, nagbinahinay na ang magahiyup ug ang kulumbusaw. Naghinam- hinam na ang duha tungod kay talagsa ra gyod nga adunay mga tawo nga masaag sa maong lasang. Mao kadto nga dili gyod malilong ang ilang dakong kahinam nga matukob ang mga bagani.

Apan samtang nag- isig- angkon ang magahiyup ug ang kulumbusaw sa ilang bihag, wala nila mabantayi ang pagabot sa usa ka babaye nga laksot kaayo ang panagway. Kadtong bayhana usa ka iyakan. Kining iyakan usa ni ka matang sa binuhat nga magpakaaron ingnon nga hayop aron makadakop og tawo nga iyang kan- on. Usahay magpakita kini isip usa ka salarong o kaha baboy- ihalas. Aduna say panahon nga mopakita ni isip usa ka agila o kaha usa ka dakong kalaw.

“Dili ko mangayog bahin apan ayaw ko ninyog pugngi nga sukit- sukiton ang inyong bihag,” matod pa sa babayeng iyakan. Nakuratan ang magahiyup ug ang kulumbusaw.

Wala nila mabantayi nga anaa na sa ilang atubangan ang iyakan nga labing gamhanan kay kanilang duha.

Walay nahimo ang magahiyup ug ang kulumbusaw kondili pasagdan ang iyakan. Hilom sila nga naniid sa gibuhat sa iyakan. Giduot lamang sa iyakan ang iyang tuong kumagko sa agtang sa mga bihag. Siya mipiyong samtang namulong sa pinulongan sa mga iyakan nga siya ray nakasabot.

“Miabot na ang akong suwerte!” singgit sa iyakan sa iyang hunahuna. Haskang lipaya niya sa dihang nabasa ang sulod sa hunahuna sa tulo ka bihag. Kadto tungod kay iyang nahibaw- an nga adunay babayeng tawo nga nakasulod sa karaang lasang. Dugay na siyang nagpaabot sa ingon nga hitabo. Kadto tungod kay kinahanglan niya ang lawas sa usa ka tawong babaye aron siya makagawas sa karaang lasang. Siya ray nasayod nga siya usa ka binilanggo sa maong lasang ug nga kinahanglan niya ang lawas sa usa ka babayeng ulay aron makaikyas siya sa maong lasang.

Taliwala sa iyang dakong kalipay, nagpabilin nga daw way nahitabo ang iyang nawong. Way daghang estorya, milakaw dayon siya human kadto. Nahibulong ang magahiyup ug ang kulumbusaw apan sa dihang nakita nga wala kuhaa sa iyakan ang ilang bihag, wala na nila kadto hunahunaa.

“Diha na ka kay mobalik na ko sa akong baliti,” matod pa sa magahiyup nga miguyod sa tigulang nga bagani. “Ayawg kabalaka kay tabangan ka nako kon naay mosulay og dagmal nimo dinhi.”

Miyango ra ang tigulang nga babaye dayong sulod og balik sa higanteng kulumbusaw diin nawad- an nag panimuot si Tignarog ug ang kauban niya nga bagani. Katunga na sa kulumbusaw ang napuno sa iyang laway ug didto nahumol ang duha. Wala madugay, nagsugod nag kadunot ang ilang mga lawas. Unang nadunot ang ilang panit, sunod ang ilang kaunoran, dayon ang ilang mga organo sulod sa ilang mga lawas, ug hangtod nga wa nay nabilin kay apil nga natunaw ang mga buhok ug mga bukog. Gikuraw- kuraw kadto sa dakong dila sa kulumbusaw ug sa dihang nasagol na og ayo, hinay- hinay kadto nga mituhop sa lawas sa kulumbusaw.

“Mga pito ka adlaw ug pito ka gabii sab nako ni nga suyopon,” matod pa sa kulumbusaw sa iyang kaugalingon. “Usa ka pares nga tigpito ka kalag. Maorag duol- duol na gyod ko makalingkawas aning akong kasamtangang lawas.”

Nalipay gyod ang kulumbusaw ilabi na kay iya pa gyong maangkon ang ubang kahibalo sa duha ka bagani nga iyang gikaon. Naghinam- hinam na gyod siyang mahingpit ang iyang pagka busaw. Dugay na niyang gipangandoy nga makabaton og lawas nga sama sa tawo aron makalingkawas na siya sa iyang lawas isip usa ka tanom nga busaw.

***

SA laing bahin, misutoy na unta og pauli ang iyakan sa dihang nasayran nga adunay babayeng ulay nga nakasulod sa karaang lasang. Apan misulod sa iyang hunahuna nga kinahanglan mag- amping siya. Kinahanglang mangandam siyag ayo aron dili mosipyat ang iyang mga lakang. Kinahanglan way masayod sa iyang mga lakang. Ug mao nga kinahanglan walay makamatikod sa iyang kalipay.

“Kinahanglan mag- amping ko,” matod niya sa iyang kaugalingon. “Dili ko makatugot nga mosipyat ang akong plano.”

Ug mao kadto nga gipugngan niya ang iyang kaugalingon nga mopauli dayon. Mipahulay siya ibabaw sa usa ka dakong bato samtang nagpaabot sa kabuntagon. Sa iyang hunahuna, gilaraw na niya ang iyang mga lakang sa mosunod nga mga adlaw. Gilatid na niya sa iyang hunahuna ang iyang mga kinahanglan himoon aron siya magmalamposon.

Sayo sa buntag pagkaugma, nagsugod ang iyakan sa pagpatuman sa iyang mga gilaraw. Sama sa kasagaran, gituyokan niya ang iyang mga laaganan samtang nagmatngon nga likayan ang uban. Dili niya buot nga masuta sa uban nga adunay bag- o kaniya. Sa dihang duol na siya sa lunhaw nga walog, gibag- o dayon niya ang iyang lawas. Nahimo siyang usa ka dakong usa. Wala pa moabot ang ikaduhang pagpaningog sa mga kalaw sa buntag sa dihang nakaabot siya sa maong walog diin adunay gamayng sapa nga mibadlis sa tunga.

“Naa na sab nang usa nga dili tinuod, o,” matod sa usa ka bayeng baksan ngadto sa laking baksan nga iyang kauban. Parehas ra sila nga naghulat- hulat sa pag- agi sa mga usa ug mga baboy- ihalas. Naanad na sila nga mag- atang sa maong lugar.

“Ayawg saba diha,” matod sa laking baksan. Nakahinumdom pa siya nga hapit- hapit siya mamatay niadtong nasayop siya nga banhigan ang maong usa nga diay usa ka iyakan. Dili niya malimtan ang kasakit sa pagpanglubong sa talinis nga mga kuko bisan pag baga ang iyang panit.

Samtang sa iyang bahin, maorag wa ray nahitabo sa usa samtang nagpaso- paso sa lunhawng kasagbotan. Maorag way kabilinggan siya nga nagkaon- kaon og humok nga mga udlot sa gawod nga burakan. Bisan tuod kon siya dili tinuod nga usa, mabati sab niya ang kahinam sa pagpanabsab

og mga udlot sa burakan. Nabatian niya ang hinay- hinay nga pagkuyanap sa kainit gikan sa iyang tiyan sa dihang nagsugod na kinig tunaw sa iyang gisabsab nga burakan. Maayo ang iyang igham- igham.

“Sa mailad lang,” matod pa sa bayeng baksan sa dihang nalantaw ang pagduol sa usa ka amimilay.

“Ngano man tawon nga wa na siya masayod nga labing busaw nang usa nga buot niyang kan- on?” pangutana sa laking baksan.

“Aw, bag- o man na mag- anhian dinhi,” matod sa bayeng baksan. “Nanganad na kay nakadakop nag baboy- ihalas adtong miaging dulom. Didto man daw na gikan sa ikapitong bungtod. Mao tingali nga way hanaw kon kinsay mga hawod dinhing dapita.”

“Da, tua na lagi. Natuali na,” matod sa laking baksan dungan ang pagkadungog sa naputol nga siyagit.

Wala nay umoy ang amimilay sa dihang midapat sa yuta human manglugsot ang talinis nga mga kuko sa iyakan sa liog sa maong halas. Way pagduhaduha kadto nga gilamoy sa iyakan. Human kadto, milakaw ang iyakan nga daw walay nahitabo.

“Pagkasuwerte gyod diay nako kay wa ko maimpas adtong akoy nauwat,” matod pa sa laking baksan nga nagkurog ang tingog. Gilusapan gyod siya og ayo sa dihang nahinumdom sa nahitabo kaniya niadtong gibanhigan niya ang iyakan.

Wala na panumbalinga sa iyakan ang ubang binuhat nga nakakita niya. Nasayod siya nga daghan ang nakakita sa iyang gibuhat. Gituyo gyod niya nga daghan ang makakita aron makabaton silag kahadlok niya. Gituyo sab niya ang kalit nga pagbag- o sa iyang panagway nga nahimong makalilisang kaayo. Siya ray nasayod nga sa matag gamit niya sa iyang talinis nga mga kuko, mawad- an dayon siya og gahom. Kadto maoy tunglo kaniya sa iyang pagkabilanggo sa karaang lasang. Butang kadto nga gipaningkamotan gyod niya nga ililong sa uban.

“Gamayng pag- antos na lang. Makalingkawas ra sab ko dinhi,” matod pa sa babayeng iyakan sa iyang kaugalingon.

Padayon ang iyakan sa paglatagaw sa lasang samtang kanunayng nagamatngon sa palibot. Lisod mabanabana kon asa siya padulong. Siya ray nasayod nga sa pagkatinuod iyang girumbo ang usa ka suba. Apan tungod sa iyang kahanas sa maong lasang, walay nakamatikod nga didto siya padulong. Alang kaniya, kinahanglan walay masayod kon hain siya nagpuyo. Ilabi na kay duol nang mahatagan og katumanan ang iyang gipangandoy.

Nanglupad na ang mga langgam nga kuling padulong sa ilang batoganan sa dihang nakauli ang iyakan sa iyang balay duol sa suba sa Katigbian. Kon tan- awon sa gawas, walay makitang balay sa maong lugar. Ang makit- an ra mao ang itom kaayo nga bato ilawom sa dakong baliti nga nagdungaw sa suba. Sa dihang duol na ang iyakan sa maong bato, mipiyong siya ug namulong sa pinulongang iyakan. Human kadto, kalit ra siyang nahanaw. Sa usa ka pagpamilok, nakasulod na siya sa iyang balay sulod sa itom nga bato. Hamugaway ang sulod sa maong balay. Ug gikan sa mga tamboanan, bantang kaayo ang palibot sa maong bato. Tataw nga makita sa tagbalay ang iyang palibot samtang ang atua sa gawas way kasayoran nga adunay balay sa maong lugar.

“Maayong gabii sa akong balay,” matod pa sa iyakan. Maorag nawala ang kabug- at sa iyang abaga sa dihang nahunahuna ang malumo nga kainit sa tubig sa iyang ligoanan.

Giliraw dayon sa iyakan ang iyang mga mata aron susihon kon wa bay nabag- o sulod sa iyang balay. Nahimo na niyang kinaiya ang pagpanagana sa kanunay sukad siya mabilanggo sa karaang lasang. Sa dihang nasuta nga way timailhan nga adunay nakasulod sa iyang balay, una pa niya gihukas ang iyang laksot nga panagway nga daw biste lamang nga iyang gihiposan sa iyang kaban. Ug sa likod niadtong laksot nga takuban migula ang maanyag nga panagway sa iyakan. Dili katuohan nga ang gikalisangang laksot nga busaw usa diay ka hilabihan kaanyag nga binuhat.

“Duol na gyod ko makalingkawas ning dapita,” matod pa sa iyakan samtang naghumol sa init- init pa nga tubig sa iyang ligoanan. Nangalimyon gikan sa inalisngaw ang kahumot sa samoyaw. Kining samoyaw usa ni ka tanom nga kaamgid- amgid sa tanglad. Matod pa, ang kahumot niini makapakalma sa hunahuna ug ang tubig nga hinumolan niini makapahamis sa pamanit.

Daghan man unta ang maayong mga butang sa Lasang sa Mantukobay. Nagkatag ra sa palibot ang kahibulongang mga tanom, hayop ug talagsaong mga bato nga iyang magamit aron mouswag pa ang iyang abilidad. Daghan ang matang sa pagkaon nga lamian. Apan tungod sa tunglo sa iyang pagka binilanggo sa maong lugar, kanunay nga mobati og kakuyaw ang iyakan. Dako ang iyang kabalaka nga mahibaw- an sa uban nga sa matag gamit niya sa iyang gahom, mawad- an dayon siyag kusog. Mao kiniy hinungdan nganong maampingon gyod siya sulod sa gatosan ka katuigan sa iyang pagkabinilanggo sa karaang lasang.

“Kinahanglan matigom dayon nako ang tanang tambal nga tanom nga kinahanglan nako sa pag- angkon sa lawas nga akong pagasul- obon,” matod pa sa iyakan sa iyang hunahuna. Padayon siyang naghumol sa iyang ligoanan. Nabatian niya ang pagtuhop sa maaghop nga kainit sa iyang hamis nga panit.

“Pito ka adlaw gikan karon makabaton na ko og igong kusog aron matigom ang tanan nakong gikinahanglan,” matod niya sa iyang kaugalingon. Dugay na niyang gitiman- an kon asa makuha ang mga tambal nga iyang gikinahanglan.

“Sa sunod dayon nga takdol sa Bulan, magsugod na kog pangita sa babayeng ulay nga nakasulod niining lasanga,” mao kadtoy gilaraw niya sa iyang hunahuna.

Sa dihang nahurot nag hungaw ang kainit sa tubig sa iyang ligoanan, una pa siya mihaw- as. Maorag ubod sa bani sa saging ang iyang pamanit sa iyang paghaw- as. Himsog kaayo ang lawas niini ug ang mga kurbada ug libaong maayo gyong pagkahulma. Kon ang mananggotay pag lubi ang pasultihon, mao tong lawasa ang ingon og panuigon sa lubi nga lami kaayong katkaton. Apan dili kakompiyansahan kay gamay rag ligas, ang masayop og sulay hagbay rang maimpas.

Human niyag suot sa iyang biste, gipabukal dayon niya ang iyang bag- ong kinaham nga ilimnon. Dili pa lang dugay sa dihang iyang nadiskobrehan ang usa ka matang sa tanom nga puti kaayo ang nagpungpong nga mga bulak. Maorag motuhop sa galamhan ang kahumot niadtong bulak nga ginganlan niyag binagyasan. Sa wala niya tuyoa, nahulog sa iyang baso nga puno og ininit nga tubig gikan sa gipabukalang tanglad ang usa ka ulad sa maong bulak. Ug nakurat siya kay ang iyang ilimnon nahimong kolor pula. Dungan niadto ang pagkuyanap sa talagsaong kahumot nga motuhop sa tibuok galamhan. Sa dihang kadto iyang gitilawan, nasuta niya nga daw mihayag ang iyang panghunahuna. Ug mao nga sukad niadto, mao na kadtoy iyang gihimong ilimnon sa matag uli niya sa balay sa kahaponon. Maorag dili katuohan nga ang laksot ug mangtas nga iyakan, usa ka maanyag ug maligdong nga binuhat sulod sa iyang kaugalingon balay.

“Hmmm. Ang kinabuhi sa binilanggo,” matod pa sa iyakan sa iyang kaugalingon samtang naghigop sa iyang ilimnon. Ug niadtong tungora, ang iyang hunahuna daw gianod sa kusog nga bul- og sa mga handomanan.

(PADAYONON)