Duhh, 5B+1 lagi kuno ang mga badj!

NAKADESISYON na mo moadtos Mars? Maayo na lang naa ning naa mga tawo nga dakog interes sa kawanangan kay naa tay lingaw, makaaninaw bisan tuod naa ra tas atong balay galantaw-lantaw. Niining panahon sa pandemya diin nasamotan atong kaluya kay imbes nga naa na untay bakuna, daghan na man hinuong estorya nga way pulos kay di mahuman ang programa kay wa na tay kuwarta! Ayuda gani kuno nakawkaw pa, kana na ba hinuon kunong bakuna nga mas sayon dramahon ang ganansiya? Pastilan, krisis sa pagsalig gyod tuod atong giatubang. Mas mosalig ug molaom pa lagi kuno ang tawo karon nga mas maayo ang kinabuhi sa Mars kaysa dinhis Pilipinas. Ha-ha-ha.

Paita man aron paminawon apan dili nato masala atong hunahuna og galamhan. Kinsa bay dili mawad-an og umoy ining atong kahimtang tuod nga ingon sa wa na tay matuohan, no? Hapit na ko motuong mas nindot molangyaw na lang sa Mars kay paminaw nako di na ko maluwas. Tungod ining pandemya, misamot kog kaulit sa kanunayng brownout ug kahinay sa internet kay mapugos kog pamakak. Karon lang semanaha, kapila mag- brownout diris amo. Kalima. Kon mag- brownout og kalima, hunahunaa kapila sab mapalong akong internet. Nah, maayo mag parehas sa kuryente ang internet nga mobulhot inigbalik sa linya. Dili baya. Ambot lang sa laing dapit pero diris amo, paminaw nako, akong internet, gawas nga gabaklay, gakiay-kiay! Nah, kining manunulat nga nagsalig sa kuryente ug sa WiFi? Kon di mahuman ang akong gasulaton sa Lunes kay brownout upat ka oras, unya gapursiger na ang editor nga mopasa nas sinulat, motug-an pa kos tinuod. Nag- brownout man, Al, pamalibad ko. Ingon tawon si Al, okey ugma. Nah, hinay ang internet pagkaugma, wa gihapon mahuman. Problema gihapon, Al. Pero nangyawa na kos kaulaw. Pagka Miyerkoles, nag- brownout na sab! Nah, motug-an pa kos tinuod? Sumo! Miingon na kong sorry Al, nagsakit ko. Ha-ha-ha. Paminaw nako, mas daghan kog sala sukad 2020 kay sa sugod kaniadtong bag-o pa kong natawo hangtod 2020. Paita gyod. Maulaw na god kong moampo.

Morag nagabaan ko sa sigeng pamakak kay natinud-an kog sakit. Ha-ha-ha. Paita. Di ra ba gyod ta kaadtog hospital kay mahadlok tag CoVid. Bahalag ulaw na kaayo sa Ginoo, wa koy laing nahimo, ampo lang gyod kog todo. Lain pod diay ning Ginoo, sa? Bisan bayag kahibalo na tingali ang Ginoo nga di gyod ko kaundang og pamakak ug gitaptan na gyod kog tapol sa trabahong sigeg kauntol, tungod ining sige nga brownout ug hinay nga Wifi, mipiskay ra baya pod akong paminaw sa akong kaugalingon bisan luya pa kay wala pa nasulbad ang problemas CoViD, brownout, ug WiFi. Makaluya gyod ning mapugos tag pamakak ba? Nah, ang problema kay kon bakakon na kong daan, napatughan lang sa pandemya. Ang basong dunay liki nang daan, mapusgay ra baya gyod sa iyang kaugalingon sa kadugayan. Yay, ulaw na gyod kaayo na iatubang sa Ginoo labi nag mangaliya pag daghang grasya, sa? Ha-ha-ha.

Samtang gapaminaw pa gyod kos kahimtang sa akong kalag, nag-aninaw sab kos dagan sa panahon. Mikuyos na akong utok sa akong paminaw kay galisod na kog sabot, ug milupad na sab akong kasingkasing tingali kay galisod na kog bati sa gibati sa uban. Kana kunong mangita og kahaplasan sa hugaw sa atong kamot, timailhan na kuno na nga itom na tag kasingkasing ug wa na tay kalag. Makaingon na god kog gaba karon kon naay madagma. Danghag ba bisan wala ko kahibalo nganong nagdanghag. Puyde bayang gutom. Sa una masuko ko anang mokatawa kon naay masayop og litok og pulong, labi nag Iningles. Karon moingon na kog mirisi. Lisod ning sigeng bakaka lagi. Morag wala nay importante alang nato, no?

Taymsa, kining pulong “bakaka” dili ni Sinugboanong Binisaya, sa? Pasensiya na. Mas gusto ko ning gamiton karon diri aron maluag-luagan akong paminaw sa akong kaugalingon. Mao man god nay among gagamiton nga pulong diris amoa kon buot namong ipasabot sige ra og pamakak apan ang bakak di ra kaayo bug-at. Palusot-style lang ba nga bakak. White lies, kon sa Iningles pa. Sa niini nga sitwasyon, mas tinuod sa akong kaugalingon kanang “sigeng bakaka” kaysa kon moingon ko “sigeng pamakak”. Makasasala paminawon nang sigeng pamakak gyod. Ha-ha-ha. Pasensiya, gusto lang kong magmatinud-anon sa pulong, kay suko pa kos sigeng brownout ug hinay nga Wifi. Lagot pa gyod kay gawas nga mapugos tag pamakak, maulit pa ka maghunahuna nga wala ra sa ilang buot ang ilang pagpa- brownout ug pagpahinay. Ngano pod tang tawo, no, nga kon dunay bationg dili mao, kon dili atong lawas atong gapahimungtan, atong kalag atong ginasilotan?

Kaniadto, gapaningkamot gyod ko nga dili mosobra sa lima akong bakak matag adlaw. Karon, dili na gani ko kabantay kon namakak ba ko o wala. Unsaon pa og ihap ana? Ha-ha-ha. Kanang moingon ta nga nindot ba, angayan ka, gangisi pa abi nimo sinsero, apan giasloman diay to. Bakak baya pod na nga

mokitkit sa atong konsensiya. Kanang moingon ta nga okey ra sa ato apan bug-at diay. Kanang moingon ta nga moabot alas kuwatro, apan alas kuwatro baynte na diay kaabot. Mga ingon ana nga mga kahuyang sa pangartiyo ba. Kaniadto dali ko kabantay sa akong kaugalingon nga namakak na diay ko. Abtik sab kong makahinuklog sa maong mga kasaypanan. Nah, naunsa man karong pandemya nga gawas nga kasagaran di na ko kabantay nga namakak ko, wala na koy ganang maghinuklog.

Paita diay ining kagaw sa pandemya, sa? Uyogon man diay atong lawas ug kan-on atong kalag. Ang resulta: pataka na lang tag harbat, ug kon dili matughan atong gipangharbat ug harbaton tag balik, atras tuod apan monguob sab, morag iro nga mitalaw, makahunahuna dayong mamangkaw. Dili hinuon ko ingon ana karon. Wa la na lang koy keber kon naa pa koy kalag o wala, ang importante sa ako nga maganahan ba kos akong adlaw o dili. Ingon ana kaha ang paingon sa impiyerno? Problema lang kay daghang supak sa konsepto sa impiyerno. Unsay keber pod kuno sa Ginoo kon maimpyerno ta o dili?

Kining dili na nato pagpanginlabot sa atong silingan, walay pagpakabana sa dagan sa kinabuhi sa uban, bunga kuno nis kahadlok, kalisang, ug kasakit nga atong nahiagoman. Lisod diay ang mawad-an og keber kay mental health issue diay.

Ambot naunsa sab ning nakeber man ning pulong alang sa atong lawom nga pagpakabana unta sa atong kamatuoran ba. Kon moingon sab kuno ta nga wa tay keber, resulta na kana sa lawom nga kasakit, ingog nakatusok sa atong kasingkasing. Maong walay keber na kay puwerte nang hapdosa. Libog na sab kaayo nag utok ba. Sa akong kabahin, paminaw nako dako kog keber apan wala na koy kusog ibatok pa sa gustong mopanas sa akong keber, gawas tingali sa pagtublok-tublok na lang niining mga tekla sa keyboard sa akong computer. Kon duna diay tay kasakit nga gihambin, mamuypoy atong unod, maluyahan ta, apan isog pa tag utok. Duna pay nagpahipi nga hunahunang mobangon ug maghunahuna pa unsaon nga makabawi o makabatok sa nagsakit sa ato. Kon nahadlok pod ta, mokurog atong tuhod, ingog nahumok atong bukog, nawad-ag kusog ug ingog di kabarog apan kursonada pang molabok. Kon nalisang, diha na, mawad-an tag paglaom ug buhian na nato atong kalag. Ingon ana diay ang dagan kon mawad-an tag keber; naa nang tulo ka elemento sa kasakit, kahadlok, ug kalisang.

Isip nasod, morag mao sab niy nahitabo nato. Grabe atong kasakit sa panahon sa martial law ni Presidente Marcos. Sa amo lang lungsod, mahadlok ang tawo inigkagabii ug gapangilogkilogan inigbangon pagkaugma kay maghunahuna unsa na sang sakit nga balita ang moabot: pila ka lungon sa mga sundalo ba, pila ka wa hiilhing tawo ang nagbuy-od, pila ka babaye ug bata maglinyas dalan magpangita sa ilang bana, amahan, o igsoon. Resulta: luyo sa maong kasakit, mibangon ang nasod nga lahi nag pangutok ug pahiyom. Sa gobyerno, wala nay klarong gatrabaho, bisan magtutudlo. Mao nga walay klaro ang estorya sa kasaysayan panahon sa martial law. Hangtod karon, hilom. Ang mga leksiyon sa history, pananglit, mga Katsila pay kontra. Ha-ha-ha. Kinsay mga batan-on karon tinud-anay nga nakasabot ngano sakit tos atong buot ang martial law ni Presidente Marcos? Resulta: wala na kaayoy nakigbisog. Hayahay ang sunod nga mga presidente kay wala nay keber ang mga tawo unsay ilang gipangbuhat sa nasod. Grabe ang korapsiyon apan wala na tay keber ana. Ang importante lang mawisikan. Manghatag sa gikorap. Manghatag sab aron kakorap. Mao minglipang ang mga sipsip ug nauso ang batasan nga inilaga. Kita na mog ilaga?

Dihang nahadlok ta unsay sunod sa panahon ni Presidente Cory, uyog atong tuhod sa pagpamaligya ni Presidente Ramos sa atong mga kabtangan; sa pagpakighigala ni Presidente Arroyo sa mga Insek sa ZTE deal, lakip na ang pagtugot niya nga ang China maoy magtuki sa Benham Rise, o Benham Plateau, ang nabutang og ilad nga pagdagan niya pagka presidente human sa termino ni Presidente Erap. Misaad baya siya nga dili siya modagan, nah, nag-Hello Garci na man hinuon, ug nag-Maguindanaw Massacre. Sa panahon ni Presidente Noynoy, diha ang Zamboanga Siege, Mamasapano, ug pag-angkon sa China sa West Philippine Sea.

Nakabarog na unta tag balik gikan sa pagkuray sa atong tuhod, kay nagpista tas kadaogan ni Presidente Duterte, nabuhi tuod og balik atong dugo, apan miabot sab ang pandemya pagkahuman sa gera sa droga ug Marawi Siege! Lisang og balik atong resulta labi na nga ingon sa walay kahupayan ang hulga niini. Naa pay kagubot sa bakuna ug ayuda, lakip na China nga nangangkon na gyod sa atong dagat kay South China Sea lagi una kini, ulahi na nga nahimong

West Philippine Sea. Ahhhhggh, lami isiyagit!

Dugangan pa nga sigeg brownout, ang kahinay sa internet, duh, maypag matulog. Diri ko makapanguta sa akong kaugalingon: mapukan diay ang nasod, kon ang iyang kababayen-an wala nay keber sa kahimtang sa nasod? Unsa diay ang pagpukan sa nasod, sama sa pagpukan sa babaye? Una, sakiton. Sunod, hadlokon. Dayon lisangon. Nakabantay mo? Sa panahon sa pandemya, mitaas ang gidaghanon sa mga babayeng napamabdosan, daghan ang giabusohan ug nakulatahan. Ngano na?

Unsaon kuno kay ang mga babaye, inay mag-atiman lang sa bana, balay, bata, ug baboy, tua nag-atiman man sa iyang biga. Maong daghan na kaayong pamilyang guba na, dili na gani kahibalo ang bata unsay iyang apelyido, kinsay bana sa iyang mama, asa sila nga balay na sab sunod magpuyo, ug maningkamot pa ba silang magbuhi og baboy o maghulat na lag ayuda sa gobyerno, o ba kaha halin sa gipaundayonang biga? Nah, kana human sa kasakit, kahadlok, ug kalisang sa mga babaye ug bata sa binuhatan sab sa mga lalaki nga gipatughan sa katilingban.

Makita pod bitaw nato sa ubang mga nasod ba diin tarong, respetado, ug lig-on ilang mga babaye nga tarong sab ug lig-on ang dagan sa ilang panggobyerno, ug respetado sila sa laing mga nasod labi na gyod karong panahon sa pandemya.

Nah, unsaon ta ni karon pagbalik og ayom-ayom ang atong nalisang nga katilingban? Ang ubang mga babaye tingali angay nang magbinuotan ug mobarog batok sa daotan. Ang uban, angay na sab tingaling kibra-kibrahan ang kadaotan, ug di na magbakaka tungod lang kay ang uban walay batasan. Ha-haha.

Makita pod bitaw nato sa ubang mga nasod ba diin tarong, respetado, ug lig- on ilang mga babaye nga tarong sab ug lig- on ang dagan sa ilang panggobyerno, ug respetado sila sa laing mga nasod labi na gyod karong panahon sa pandemya.