Manila Bulletin

Ang Mga Hugna Sa Kinabuhi Sa Bulak

What’s in a name? That which we call a rose By any other name would smell as sweet — William Shakespeare, “Romeo & Juliet”

Unang Bahin: Biyuos Nga Panabot

NAAY mitunol og usa ka tukog nga rosas kang Ising, ang akong kinasuoran nga klasmeyt. Una to namong kasinatian sa English Month, isip mga first year high school, diin gisunod sa among eskuylahan ang tema nga pangbalintayns. Naay dj service, diin mamahimong magpadalag mensahe ang estudyate sa iyang crush nga pagabasahon sa dj nianang adlawa nga madungog sa tibuok quadrangle, labaw na sa tawong hingtungdan. Naa poy messenger service, diin mamahimo nimong ipa- deliver ang imong love letter sa imong crush, door- to- door sa iyang classroom. Anaa poy marriage booth, diin mogamit og posas ang mga hired alipores sa na- crush nimo aron ikaw dakpon ug posasan. Makalingkawas lang ka kon ikaw magpakasal.

Guwapa ug talented nga mananayaw si Ising. Membro siya sa dance troupe ug star dancer pa gyod. Buotan, hingatawa ug relihiyosa ang akong amiga. Dili kadudahan kon daghan ang maibog kaniya. Gidawat ni Ising ang rosas. Daw giluod ang ekspresyon sa iyang dagway. Nahibulong ko kay hangtod sa langit na ang akong kasuya kaniya nga nakadawat og rosas. Paglakaw sa mihatag sa buwak, iya kining gilabay sa mini- dump site sa likod sa among eskuylahan. Wala ra ko magtingog. Pagpamuhi na sa hapon, gitunolan ko ni Ising og usa ka tukog nga rosas. Pula pod kadto, sama sa iyang nadawat niadtong buntaga.

“Chelet, hinatag sa imong secret admirer, oh!”

Diha sa akong hunahuna nga mao kadtong buwaka ang iyang gilabay. Hangol kos maong rosas kay wala pa may bisan usa nga nakahatag nakog buwak god. Wala nako panumbalinga ang pagduda nga dili gyod kadto alang kanako ug gidawat sa tibuok kong kasingkasing. Nag- imagine. Giilad ang kaugalingon. Mituo nga anaa poy maibog sa sama nako nga bugason, tambok, itom, kalkag og buhok ug sapoton.

Two- rides ko usa pa moabot sa balay gikan sa akong eskuylana sa Apas. Inignaog nakos unang sakay sa traysikol, maagian nako ang Gaisano Country Mall. Nalipay ko kay anaa pay nahabilin nga baynte pesos sa akong bawon nga kuwarenta pesos. Misulod kos mall ug nakapalit og notebook nga blue green og linya nga naay Disney Princess sa cover. Anaa koy plano sa akong gigunitan nga rosas.

Pag- abot sa balay, gipasigarbo nakos akong inahan nga anaa koy nadawat nga flower sa Valentine’s Day. Mipahiyom ras Mama. Ilado nga Rayna De Los Angeles sa Santa Cruzan sa ilang barangay sa Lapulapu ang akong inahan. Porma og lawas, lu’y og mata, puti ug maayo moatiman sa kaugalingon. Bisag edaran na, lutaw gihapon ang kaanyag. Kon magkuyog mi, walay magtuo nga anak ko niya. Tungod kay tambok lagi, hilig og laklak nga t- shirt ni Kuya, cargo shorts ni Papa, ug Islander nga tsinelas, pirme kong maalaan nga anak sa silingan o kaha katabang ni Mama.

Naa toy iyaan si Mama nga dugay na niyang wa igkita nga nasugatan namo sa merkado. Init ang ilang panaghimamat kay lagi nakapuyo mas Mama sa ila sa una. Guwapa man tong tiguwanga ug puti pod. Gipaamin dayon kong Mama niya ug gipaila- ila.

“Hala! Dako na diay imong anak, Let.” Mihunghong siyag kalit kang Mama apan sa tingog nga madunggan ra gihapon nako. “Wa lagi maliwat nimo.”

Mitan- an siya ug mipahiyom kanako. Nangatawa silang Mama ug sa dakong tingog misulti: “Isog segurog dugo imong bana.”

Ang rosas nga akong gibitbit, bisag dili man gayod tinuod nga alang kanako, akong gipasigarbo aron ipakita kang Mama nga naliwat pod kos iyang kaanyag. Akong gipapilit ang rosas sa unang panid sa notebook nga akong pinalit sa Country

Mall. Ang sunod nga mga panid, akong gisuwatan sa akong mga balak, nga… sa niadtong edara, nagtuo kog makatupong na kang Emily Dickinson o Edgar Allan Poe.

Gipasag- ulo kos akong English teacher og oratorical piece alang sa among division contest sa girl scout. Women Empowerment ang topic niadto. Kay si Presidente Gloria Macapagal Arroyo ( PGMA) may bag- ong presidente, usa siya sa nahisgotan sa maong pamulong. Wala pa kaayo ko makaila kang PGMA niadtong tungora. Nakuryoso ko niya maong ako siyang gipangita sa newspaper. Naggunit og pungpong sa rosa si PGMA ug malipayong nagbabay- babay sa katawhan. Daw siya si Sto. Niño nga gihangad sa prosesyon matag Sinulog. “Guwapa diay siya?” Hilom nakong pangutana.

Didtong tungora nako nahunahunaan nga ang buwak dili lang alang sa mga maanyag og dagway. Akong gisuksok ang akong notebook sa ilawon sa cabinet. Gitago kauban niadtong rosas. Gikalimtan.

Ikaduhang Bahin: Inanay Nga Pagbukhad

“RICH, kuyogi kos atbang sa Grand Convention bi, aftershift!” sangpit ni Kat kanako. Teammate ming Kat sa call center nga akong gitrabahoan. Mipahiyom siya. “Akong palitan akong mama og bouquet of flowers kay Valentine’s Day baya.”

Tungod lagi sa graveyard shift, wala na akoy sense of time. Maglibog na kos petsa gayod. Nagpasalamat kos akong higala nga si Kat kay iyaha kong gipahinumdoman nga panahon na pod diay sa akong pagpalit og buwak kanilang Lola ug Mama.

Kada tuig, lainlaing kolor sa single- stemmed rose ang akong idalit kanila base sa kahulogan sa rosas gikan google: puti nga rosas alang sa matinud- anong kong gugma kanila. Silang Mama ug Lola ang mga babaye nga dili gyod ko isalikway ug biyaan, mabali man ang kalibotan; bulaw nga rosas alang sa pagpakighigala. Dili magkaduol silang Mama ug Lola. Bugtong anak ni Lola ang akong amahan ug protective nga pagka inahan. Maong sagad iya gyong labanan si Papa kon maglalis sila ni Mama. Apan, sa dili pa mosawop ang Adlaw, mag- uli ra man dayon silag buot ni Mama. Maong ang bulaw nga rosas alang sa ilang panaghigala; ug pink nga rosas alang sa kaanyag. Sa akong kasinatian ug pangedaron, nakasabot na kos matuod nga kaanyag sa tawo. Dili lang sa makita kondili sa kasingkasing. Ang ilang kaayag mao ang ilang manggihunahunaong kasingkasing nga nagmatuto kanako.

Ilado sa tabo sa mga buwak ang eskina sa P. Cabantan Road, Barangay Luz. Atbang niini ang Grand Convention Center diin ginapahigayon ang mga sosyal nga panagtapok sa mga adunahan ug mga politiko. Sa usa ka event sa among kompaniya nga gipahigayon sa Grand Con, nakatutok ko sa mga buwak nga gihimong center piece sa lamesa. Maanyag. Mahalon. Classic. Ug nahunahunaan pod nako nga dako ang posibilidad nga ang maong mga buwak pinalit ras atbang—

Alang kanako, sagrado nga yuta ang among gitumban. Siyudad nga gisapwang sa mga bungtod ug kaayo sa katawhan. Niadtong higayona, akong nahunahunaan nga ang kalipay wala lamang magaid sa usa ka buwak...

gitunol sa magbubuwak nga milugsong gikan sa bukid sa

Busay ngadto sa usa sa florist sa maong convention center. Daghag yuta ang nanuksok sa kuko sa namaligya ug giluod og tan- aw ang mipalit; midali og lakaw human makuha ang iyang tuyo.

Gikablit kong Kat. “Hoy! Unsa may imong planong paliton alang sa imong Mama ug Lola, Rich?” Malipayon kaayo si Kat nga nangutana samtang naggunit sa maanindot ug madasigon nga pungpong sa mga buwak alang sa iyang Mama. Nagdako si Kat sa inahan nga usa ka single mother maong buhong kaayo ang iyang inahan kaniya.

Nasuya kos iyang pinalit nga bouquet apan gimahalan ra kaayo kos mga buwak niadtong adlawa. Basta Valentine’s Day man god, ang tagdiyes o baynte nga tukog sa rosas mamahimo na mang tag- usa ka gatos o labaw pa. Ang kinagamyang pungpong sa buwak nga tagtulo ka gatos, mahimo na man dayong pito ka gatos o labaw pa. Maong gipunit ko ang duha ka tukog sa rosas. Mibayad. Nakigpanguli na sa akong higala.

Samtang nagsakay og dyip nga 13- C, mipahiyom kanako si Kat nga wala ray gisulti. Ug kahibalo ko nga ang naas iyang hunahuna: “Kuripota gyod nimo, Rich, uy! Kaliwat gyod kag Insek!”

Miuna kog naog sa Country Mall. Mipalit kog macaroni pasta, mayonnaise, fruit cocktail, nestle cream ug cheese.

Kay sa mahalon nga buwak, mopalit na lang kog makaon. Mabusog pa!

Adunay duha ka babaye nga akong gisundan sa counter sa grocery nga saba kaayong nagtabi, nag- apir- apir ug nagsigeg ngisi. Kay walay lingaw, naminaw kos ilang panagtabi.

“Last Valentines kay teddy bear bouquet bayay gipadala ni Kyle nako.”

“I got kalidades bouquet last year from Cup Cake ug excited na ko unsa na poy iyang ihatag nako.”

“Sosyal nimo, Gurl, uy!”

“Maytag dili kaayo puno ang parlor aron makaandam pa tas atong sinina for tonight sa?”

Wala na nako maklaro ang ilang mga hitsura kay paghumag bayad sa ilang gipamalit, paspas kaayo silang nanglakaw. Nakalitan kos kalibotan niadtong mga bayahana. Dili ko ignorante nga anaay ingon adto apan naanad ko sa simpol namong pagsaulog sa Valentine’s Day isip pamilya. Ako ang tigpalit og buwak alang kanila.

Mibalik sa akong panumdoman ang akong gipalayang rosas sa akong pagka bata. Naunsa na kaha kadtong buwaka sa akong notebook? Magkatawa seguro kos akong so- called master piece nga mga balak. Ambisyosa man kaayo kos pagka bata nga mamahimong maayong magbabalak god! Apan, lahi man diay ning mangtasa ang pagsulod sa ganghaan sa langob sa pamalak. Moagi kag pagkadagma ug pagkapangos. Ug bisan pas kasakit, wala pa gani kay kasegurohan nga molampos.

Midako na ko. Nakontento sa pag- inusara. Nalipay nga makadalit og rosas kang Mama ug Lola.

Gipukaw niadtong duha ka babaye sa grocery ang akong pagka kuryoso. Unsa kahag anaay lalaki nga mohatag nakog buwak niining pangedarona? Gikataw- an nako ang akong kaugalingon kay mismo English Month, wala man ganiy mitagad og hatag nakog buwak, karon pa kaha?

Ikatulong Bahin: Ang Pagkalaya

MINGTUGPA ang nangatagak nga gihay sa pula nga rosas sa akong bukton. Hayag ang palibot sa Session Road. Maayo na lang nga iyaha kong gikupoan sa iyang leather jacket kay misugod na pod og panuhot- suhot ang katugnaw sa akong kabukogan.

“Ah, diri ta, Langga, kay lami dirig steak,” ingon niya. Naghinam- hinam ko kay hangol pod kog beef steak. Ang chef maoy midalit kanamo sa ilang specialty. Ug dayag sa

iyang dagway ang kalipay sa pagtan- aw kanamo samtang nangaon. Timailhan kadto nga siya milampos sa iyang napiling bokasyon sa kinabuhi— ang paglutog lamiang pagkaon.

Akong gipunit ang pungpong sa buwak nga iyang gihatag kanako. Mibati kog kaanyag sa kabugnaw sa panahon ug kahumot sa palibot. Maabiabihon pod ang mga tawo. Wala koy nadunggan nga nagsiyagit- siyagit bisan pa mag daghang naninda sa kilid- kilid. Hapsay ug hilom nga kalipay ang akong nasinati.

Nabusog ang akong tiyan, kalag, ug kasingking. Nalingaw kos night market diin kapila pod ko nagbalik- balik sa pagpatakos og strawberry taho sa naglibod. Sa Sugbo, ang taho, sagad ibaligya lang sa sayong kabuntagon apan lahi sa Siyudad sa Baguio tungod kay 24/ 7 ang ilang paglibod niini. Barato ra pod ang ilang mga ukay- ukay ug anaay mga sinina nga anaa pay tiketa, klaro nga wala pa masul- ob. Anaa poy nagkalainlaing souvenir items sa baratong presyo.

Nalingaw kos paghangyo sa mga presyo sa akong mga nangaibgan nga mga sinina o kaha burluloy sa mga naninda. Walay bisag usa sa mga naninda ang nagkusmaot bisan pag kapila nimo hangyoa ang ilang mga baligya.

Anaa toy magasin sa dili Romano Katolikong tinuhoan nga akong nabukiki niadtong bata pa ko. Usa ka illustration niadto ang dili nako malimtan. Usa ka imahen sa komunidad nga nagkasinabtanay ug malipayon ang katawhan. Ubayubay ang mga tawo sa maong drowing nga morag nagpiknik ug naghinatagay og pagkaon. Anaay namaligya nga mapahiyomon. Pagkahapsay!

Iyang gigunitan ang akong kamot. Mibalos kog gunit. Hinay nga midailos ang pungpong sa mga buwak gikan sa akong kamot. Apan, gidakop ko gihapon ang iyang kamot. Ug gitan- aw ang pungpong sa buwak nga nalut- ay sa yuta. Nahunong ang akong palibot. “Langga, nahulog ang mga buwak,” miingon siya. Apan padayon kong gigunitan ang iyang kamot.

Sa tibuok namong pagsuroy- suroy niadtong gabhiona, nakalimtan nako nga naggunit diay kog pungpong sa mga buwak. Alang kanako, lalim nga takna ang among panagkuyog. Alang kanako, sagrado nga yuta ang among gitumban. Siyudad nga gisapwang sa mga bungtod ug kaayo sa katawhan. Niadtong higayona, akong nahunahunaan nga ang kalipay wala lamang magaid sa usa ka buwak.

Ikaupat nga Bahin: Ang Pagkabanhaw

HUMAN sa usa ka dekada, nagkita mig balik ni Ising.

Iyang gisaysay kanako kon giunsa siya pagsorpresa sa iyang pamanhonon pinaagi sa paghatag kaniyag usa ka gatos nga pungpong sa pulang rosas.

Gusto ko unta siyang pahinumdoman sa rosas nga iyang gihatag kanako. Gusto ko siyang pangutan- on kon unsay nakapausab sa iyang panan- aw sa buwak. Gusto ko siyang sudyaan sa nabuhat niadtong pulang rosas nga gihatag niya kanako, sa akong kinabuhi. Gusto unta ko nga makahibalo siya nga sayod ko nga ang iyang hinatag nga pulang rosas kanako mao man ang iyang linabay.

Apan, gipaak ko ang akong dila. Akong gitutokan si

Ising. Sanag ang iyang panagway. Nahigugma. Lawom ang kalipay. Naghinam- hinam sa kaugmaon. Sa iyang dagway, akong nakita nga ang panabot sa tawo sa buwak dili lang limitado sa buwak kondi sa mga tawo, butang o emosyon nga girepresentaran niini.

Nalaya ang buwak sa akong notebook. Nangalaya ang mga buwak nga gihatag nako nilang Lola ug Mama. Nalaya ang buwak nga gidalit sa akong hinigugma.

Nalaya usab ang akong pagtuo nga ang kataposan sa usa ka buwak mao ang pagkalaya.

(WALAY KAHUMANAN)

Cover Story

tl-ph

2021-09-16T07:00:00.0000000Z

2021-09-16T07:00:00.0000000Z

https://manilabulletin.pressreader.com/article/281505049361763

Manila Bulletin Publishing Corp