Manila Bulletin

Ang Bahandi Sa Suba

Sugilanon ni Lamberto G. Ceballos Ilaya, Cawayan, Dalaguete Cebu

NANIHAPON ang magtiayong Tonyo-Sela sulod sa kosina sa ilang payag. May duha sila ka anak nga pulos lalaki— si David nga otso anyos ug si Solomon, singko. May baol nga kamaisan si Tonyo nga kabilin sa iyang mingtaliwan na nga mga ginikanan. Nahimutang kini sa Kan-uwak, bukirang balangay sa lungsod sa Salog. Ang kasikbit sa iyang baol gipanag-iya sa iyang ig-agaw nga si Meliton kansang payag nahimutang sa ibabaw nga dapit layo og diyotay sa iya mismong payag. Sa Kan-uwak may suba nga nahimutang taliwala sa kakahoyan. Ang tubig sa suba dili modagayday paingon sa ubos kay naglim-aw da kini sa iyang

kaugalingong dapit nga nahimutangan. Hinuon, kon kusog kaayo ang ulan sa bukid, moawas ang tubig sa suba ug mosubay sa lugot nga mosangko sa patag.

“Nakabati ba ka sa estorya bahin sa bahandi nga gitagoan sa usa ka Hapon didto sa suba sa Kan-uwak, Tonyo?” ni Sela nga miumol og kan-ong mais ug gituslob sa una sa inun-unang barungoy, dayon iya kining gihungit sa baba ni Solomon. Si David nagpadayon og kaon.

“Ay, dugay na man nang estoryaha. Human sa liberasyon maoy pagtumaw ana. Hangtod karon ang mga tawo sige gihapog paminaw ana,” ni Tonyo. “May pipila na ang mingsuway pagpangita sa bahandi, apan way usa nga nagmalamposon sa pagkuha sa bahandi nga giingong mga bareta sa bulawan. Dihay usa nga misaysay sa iyang kaagi aron pangitaon ang bahandi, pero wa siya mopadayon dihang nakita ang usa ka dakong buaya nga naglangoy sa tunga-tunga sa suba. May duha ka taga ubos nga nangaresgar pagsawom sa suba aron pangitaon ang bahandi, giingong gitukob sa buaya nga nagpuyo sa suba kay wa na sila mahiuli sa ila. Ug wa sab makit-i ang ilang mga patayng lawas sa tampi sa suba. Nawala sila sama sa tagolilong.”

“Nakatuhog ba ka sa lintunganay sa estorya, ha, Tonyo?” ni Sela nga mitutok sa iyang bana.

“Oo, uy! Ginaingon nga niadtong miaging gubat sa kalibotan, may mga sundalong Hapon nga nanakas dinhi sa atong lungsod sa Salog gikan sa siyudad, dihang nabalitaan ang pagbalik ni MacArthur nga didto landig sa Palo, Leyte. May usa ka Hapon, si Kapitan Isaru Tatsuko, ang misuhol og taga dinhi aron tagoan ang bahandi nga gisulod sa kahong puthaw. Giingon nga ang maong kahon gihulog ni Tatsuko ug sa iyang sinuholan sa usa ka dapit sa suba,” saysay ni Tonyo nga miigham ug unya mipadayon, “Segun sa estorya, gitigbas sa sinuholan sa iyang linantip ang Hapon aron angkonon ang bahandi, apan sa wa pa kini mamatay, nakahulbot kini sa iyang pistola ug gipusil ang sinuholan. Ang ilang mga patayng lawas nakit-an sa usa ka magbabaol nga taga Kan-uwak.” “Ikaw, Tonyo, motuo ka ana?” ni Sela.

“Molang! Nakadungog man kog mga estoryang susama ana. Si Filemon, taga Dalagit, nakakaplag og banga nga puno sa mga papel de banko ug mga sensiyong plata nga tagmamesos sa usa ka langob sa bukid sa Kangkaya, lakip ang pipila ka bareta sa bulawan. Giingon nga tinagoan kadto sa mga Hapon. Nakapalit dayon si Filemon og trak-pasaheroan. Nagplano bitaw ko nga suwayag pangita ang bahandi nga gitagoan sa suba,” ni Tonyo.

“Ayaw lang, Tonyo, uy! Simbakog tukbon ka sa buaya, magunsa na man lang unya ming tulo ni David ug Solomon?” ni Sela. “Atimana lang imong baol, uy! Bisag gamay lang ang masanggi, mabuhi man ta!”

“Pero, kon suwertehon diay ko ug makit-an ang bahandi, dakog purohan nga mahamugaway atong pagpuyo. Makapaeskuyla pa tag tarong sa atong mga anak,” ni Tonyo.

“Ikaw god!” ni Sela nga wa na mosumpay pa; nasayod siya nga dili papilde sa argumento ang iyang bana.

MAO pay pagkasiak sa banagbanag sa kaadlawon. Nagbanaag pa ang kapunawpunawan sa panag-abot sa langit ug dagat. Giandam ni Tonyo ang iyang dad-onong mga himan. Dihay taas nga kutay sa lubid nga magay, ang iyang kawo nga buli, ug ang importante mao ang hinagiban nga iyang gamiton batok sa buaya sa suba— usa ka hunting knife nga kabilin sa iyang amahan kinsa misugilon nga pinalit niya kini sa surplus human motakas ang mga sundalo nga USAFFE didto sa mga baybayon sa lungsod sa Talisay panahon sa liberasyon sa probinsiya sa Sugbo.

Karong adlawa maoy iyang gihukman nga sawmon ang bahandi sa suba. Gisul-ob niya ang T-shirt nga asul ug purol nga maong. Una molakaw, mikaon siyag bahaw nga kan-on nga giparesan sa salin nilang inun-onang barungoy kagabii.

Paghiabot ni Tonyo sa suba, gibanabana niya kon diin ihulog sa sinuholan ni Tatsuko ang puthaw nga kahon. Dako ang iyang pagtuo nga wala kini ihulog sa taliwala sa linaw kondili sa dapit nga duol sa tampi. Nakita niya ang usa ka dakong bato nga nagtungkalo habig sa kasadpan nga nag-umbaw sa tampi sa suba. Way timik ang tubig sa suba gawas sa gagmayng bawod nga karon ug unya modapya sa tampi. Gianinaw niya ang nagdagtom nga tubig. Nagtuo siya nga halawom ang suba. Gihubo niya ang iyang T-shirt ug kawo ug gisuksok ang hunting knife nga diha pa sa sakobang panit sa iyang hawakan. May punoan sa tugas tungod sa dakong bato. Gilambod ug gihigot niya ang usa ka tumoy sa lubid nga magay sa punoan sa tugas diin ang pikas tumoy iyang gihigot sa iyang hawak. Unya mitindog siya ibabaw sa dakong bato ug miambak. Mitimpasaw siya sa tubig. Nakuyaig ang kalinaw sa suba. Mitidlom siya pagsalom ug gianinaw ang mga dapit ubos sa mga tampi. Nasugatan niya ang nagkadaiyang isda nga nagtibulaag paglikay kaniya. Unya may usa ka butang nga nakatagad sa iyang panan-aw, usa ka butang nga ang porma daw kahon sa sapatos. Nagdagtom kini tungod sa mga lumot nga milukop sa tibuok lawas niini. Duolon na unta niya, apan nagpusnga-pusnga siya, nag-abot ang iyang gininhawa. Kalit siya nga mipatigbabaw.

Sa ibabaw sa tubig, misuyop si Tonyo og daghang hangin. Miginhawa siyag pipila ka gutlo. Natiman-an niya diin dapita niya makit-i ang butang nga pormag kahon sa sapatos. Pagkataudtaod, misawom na pod siya tidlom sa tubig. Gitumong niya ang dapit nga nahimutangan sa butang nga pormag kahon sa sapatos. Nagtungtong kini sa usa ka dakong bato. Iyang gihikap ang ibabaw nga gikap-alan sa bagang lumot. Iyang gikuskos sa iyang mga tudlo ang mga lumot ug nahikapan ang hawiranan sa kahong puthaw. Gihubad niya ang lubid nga gihigot sa iyang lawas ug gibalhin paghigot sa hawiranan sa kahong puthaw.

Unya nabati niya nga may mitimpasaw sa tubig sa pikas tampi. Nasugatan sa iyang panan-aw ang usa ka buaya. Nagtuo siya nga gikan kini sa mamala nangayam og masubad nga mananap sa kakahoyan. Kusog nga mibutok-butok ang iyang dughan sa kakulba. Diha siya sa makuyaw nga kahimtang. Kon molihok siya, ang buaya makamatikod kaniya ug kini molangoy dayon paingon kaniya aron pagtukob kaniya. Apan nagpusnga-pusnga na siya. Kinahanglan motunga siya sa ibabaw aron makahanggap og bag-ong hangin. Ug miutong siya paingon sa ibabaw sa tubig. Misuyop siyag daghang hangin. Ug giatubang ang buaya nga siga kaayog mga mata, ang baba nagbuka, andam paghambat kaniya. Gihulbot niya ang hunting knife gikan sa sakoban diha sa iyang hawak ug mitidlom ilawom sa tiyan sa buaya. Miwitik-witik ang ikog sa mananap. Misakay si Tonyo sa bukubuko sa buaya ug hinurot ang kusog, giduslak-duslak sa hunting knife ang liog niini sa makadaghang higayon. Mitik-ab kini ug mikisi-kisi. Kalit kining mitidlom sa ilawom sa tubig. Nakahunahuna si Tonyo nga

Yanong magbabaol si Tonyo. Unya nanimpalad siya aron pangitaon ang tesoro nga giingong anaa sa suba...

sa ilawom sa tubig lupigon gyod siya sa buaya, mao nga gibuhian niya ang hunting knife nga nagtaroy sa liog sa buaya ug milangoy paingon sa ibabaw sa tubig. Unya hinurot ang kataposang kusog milangoy siya paingon sa tampi diin nag-umbaw ang dakong bato nga gibinlan niya sa iyang kawo ug T-shirt.

Gidumdom ni Tonyo ang lubid nga gilambod niya sa punoan sa tugas. Iyang gibitad.

Bug-at ang sulod sa puthaw nga kahon. Nagpadayon siya pagbitad sa lubid sa hinay-hinay. Karon ug unya mopahuway siya makadiyot aron pagpasig-uli sa iyang kusog, hangtod nga nahaw-as niya ang kahon gikan sa tubig. Nangita siyag lapad apan nipis nga bato ug gikuskos ang bagang mga lumot sa kahon. Dihang nahuman siya niini, naklaro niya nga ang kahon nga puthaw sudlanan diay og mga bala sa masinggan, sama sa nakita niyang salida sa sine bahin sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan nga gipasundayag sa trak sa Cola-Cola sa usa ka pista sa lungsod sa Salog niadtong bata pa siya. May gamay nga kandado ang kahon ug may nag-ungot nga yawe. Iyang gisuwayan pag-abli ang kandado, apan dili na matarog tungod sa nagkap-al nga taya sa yawe ug sa kandado mismo. Nangita siyag batong bantilis ug gidukdok ang kandado. Nahasiga ang mga mata ni Tonyo sa iyang nakita dihang naukab na ang kahon. May duha ka baretang bulawan sa sulod, gawas sa daghang alahas ug mga sensiyong plata nga tagmamesos.

Namasibas na ang Adlaw sa ilang dapit dihang nahiuli si

Tonyo sa ilang payag. Dili mahubit sa pulong ang kalipay ni Sela. Naghinunghongay lang sila aron dili makasabot ang duha nila ka anak. Lisod na kon mahibawo ang mga bata; basig manulti sa ilang mga amigong mga bata. Sila si David ug Solomon didto sa silong nagdula og holen.

“Anam-anamon nakog dala ang mga bareta sa siyudad, Sela. May nahibaw-an kong dakong jeweler didto nga tiggama og mga wedding ring ug class ring ug ubang mga alahas nga gamit ang bulawan. Adto ko kini kanila ibaligya,” hagawhaw ni Tonyo.

“Pagbantay, Tonyo, nga di mahibaw-an sa daotang mga tawo nga may dala kang bulawan,” pahimangno ni Sela.

“Magbantay gyod. Bi, sukari kog makaon. Gigutom ko!” ni Tonyo nga karon pa batiag kagutom. “Mikaon ra kog bahaw kaganiha.”

“Bag-o lang naayopan ang gilung-ag kong binuyok nga mais alang sa pamahaw. Nag-utan kog kamunggay nga gisubakan kog duha ka ulo sa inun-onang barungoy,” ni Sela. “Pag-ilis usa kay magsukad ko.”

Nianang pagkagabii, giandam ni Tonyo ang usa ka bareta sa bulawan. Giputos kini niya sa itom niyang T-shirt ug gisulod sa usa ka traveling bag nga iyang gigamit kaniadto sa ulitawo pa siya dihang mikuyog siya kang Narding, iyang ig-agaw nga construction worker, didto sa Davao diin nahimo siyang pahinante. Dayon gipaibabwan niya ang bareta sa iyang mga T-shirt ug karsones nga iyang gamiton didto sa siyudad kon di siya mahiuli dayon.

Pagkaugma didto sa ubos samtang nag-atang og bus si Tonyo sa daplin sa karsada tungod sa usa ka tindahan, miduol kaniya si Andoy, iyang klasmeyt sa elementarya, nga usisero kaayo. Tapolan kini bisan sa bata pa. Ug karon nga hingkod na ang edad, nagsalig gihapon sa iyang ginikanan nga mobuhi kaniya. Estambay ug palahubog, nahimong kayoan sa mga tawo.

“Asang going nato, Bay Tonyo?” ni Andoy nga nagpahiyom.

“Sa siyudad, Bay. Nanugon si Agaw Narding nga paadtoon ko karon kay may dakong bilding tukoron sa ilang construction company didto ug nagkinahanglan silag mga pahinante,” pamakak ni Tonyo nga mitan-aw sa nawong ni Andoy nga nagtingsi. Apan tinuod baya nga magkita sila si Narding kay adto man siya estar sa panimalay niini samtang atua pa siya sa siyudad. Nakatultol man siya sa balay sa iyang ig-agaw nga anaa sa Pardo.

“Aw, sige, Bay. May panglimugmog ba ta diha?” ni Andoy. Nakasabot si Tonyo. Gikuot niya ang iyang pitaka ug mikuhag tibuok baynte pesos ug gitunol kang Andoy.

“Salamat ani, Bay. Kapalit na kog Kulapo.” Mikagiki si Andoy. Nabati Tonyo ang silbato sa bus nga mihunong tungod sa tindahan. May nanaog nga pasahero. Misakay dayon siya ug milingkod sa bakanteng lingkoranan luyo sa drayber.

DIDTO sa siyudad, nagpauban si Tonyo kang Narding aron ibaligya ang bareta sa bulawan. Gipalit kini sa Wagas Bros. Jewellers, Inc. og duha ka milyon ka pesos. Ang usa ka milyon ug tunga gideposito niya sa banko. Gihatagan niyag makalipay nga kantidad si Narding isip balato. Gikuyogan siya ni Narding aron mangita og apartment nga kapuy-an sa iyang pamilya kay anhi na sila manimuyo sa siyudad.

Paglabay sa usa ka semana, usa ka buntag, nahiuli si Tonyo sa ilang lungsod sa Salog luwan sa inabangang sakyanan. Sumala sa iyang sugo, didto iparking sa daryber ang sakyanan tungod sa simbahan ni San Vicente Ferrer. Misaka si Tonyo sa kombento ug nakigkita kang Padre Juan Bituon, ang kura paruko, nga gitunolan niya og kantidad sa salapi alang sa kalamboan sa simbahan. Pasalamat kini niya sa Diyos sa maayong kapalaran nga iyang naangkon. Human niini, mitungas siya sa Kan-uwak aron pagkuha sa iyang pamilya.

“Unya, biyaan na lang nato kining payag ug ang mga butang nato dinhi?” ni Sela nga gibati og kahinugon. “Ug ang imong baol, kinsa na man ang motikad?”

“Ay, ayaw na lang pagsentimental diha, Sel. Sa mosunod nga mga adlaw, mobalik ko dinhi ug sungkoon ko si Agaw Meliton nga maoy akong nahunahunaan nga binlan ning payag ug sa akong baol,” ni Tonyo.

Unya ang nahibilin nga bareta sa bulawan ug ang mga alahas gipanulod niya sa traveling bag nga maoy iyang gigamit pagdala niya sa unang bareta sa miaging semana. Ang mga sapot nilang Sela, David ug Solomon gihan-ok lang niya sa usa ka basiyong sako aron sayon niyang balahon sa abaga. Ug nanulhog sila sa lungsod diin naghuwat kanila ang inabangan nga sakyanan nga maoy modala kanila sa siyudad diin didto magsugod sila sa bag-o nilang kinabuhi.

Mikalit og kamingaw ang payag nilang Tonyo-Sela. Tinakopan na ang pultahan ug mga bentana. Didto sa usa ka suok, way timik nga nagpungko ang kahon nga puthaw nga wala nay sulod.

(KATAPOSAN)

Cover Story

tl-ph

2021-09-16T07:00:00.0000000Z

2021-09-16T07:00:00.0000000Z

https://manilabulletin.pressreader.com/article/281578063805795

Manila Bulletin Publishing Corp