Manila Bulletin

Bagani Tagna Ang sa mga

15. Pagbiya sa Karaang Lasang

Nobela ni Anijun Mudan-udan

MAO pay pagpukaw ni Dayangdayang Manganingga sa dihang nadungog niya ang tinagingting sa mga hinagiban. Maoy misugat sa iyang panan-aw ang duha ka laksot nga mga binuhat nga nagsangka. Sa kabibo sa ilang pagsangka, wala na nila panumbalinga nga mibangon na ang dalaga.

“Mao na niy akong higayon!” matod ni Dayangdayang Manganingga sa iyang kaugalingon. Sa dihang iyang nasuta nga nakasad-ay pa gihapon sa iyang likod ang iyang kamuyot, wala siyay giusikan nga panahon. Dali-dali siya nga misibat samtang wala pa makatukaw ang nagsangka nga mga binuhat.

“Nag-ilog tingali sila kanako?” Mao kadtoy misulod sa iyang hunahuna. “Maayo na lang gani. Maayo kay nakabaton kog higayon sa pag-ikyas.”

Wala mobati og kakapoy ang dalaga samtang padayon nga midagan pahilayo. Sa dihang padayon niyang nadungog ang tinagingting sa mga hinagiban, nasayod siya nga wala pa makabantay ang laksot nga mga binuhat. Mao kadto nga naningkamot siya nga makagawas dayon sa lasang. Sa dihang nabanabana niya nga layo na kaayo siya, gikuot niya sa kamuyot ang usa ka dangaw kuwadrado nga panit.

“Agalon, pasayloa ko apan wala pa koy igong kusog.” Mao kadtoy nadungog sa dalaga nga mga pulong. Walay nahimo ang dalaga kondili ibalik sa kamuyot ang maong panit. Mipadayon siya sa pagdagan. Wala siyay kasayoran nga samtang siya nagdagan, kanunay siyang gisundan sa duha ka laksot nga binuhat hinungdan nga ang mga mabangis nga mananap nga buot motukob kaniya mag-isigtago. Mangurog sila sa kahadlok sa dihang mabatian ang gahom sa iyakan.

Wala pa mosalop ang Adlaw sa dihang nakagawas na sa dakong lasang si Dayangdayang Manganingga. Nakaginhawa siyag luag ug lawom. Naniid dayon siyag ayo sa palibot. Sa dihang walay namatikdan nga dili maayo, hinay-hinay siya nga milakaw pahilayo. Samtang siya nagdagan ganina, nakahukom na siya nga molahos na sa Liwaraan ug dili na pangitaon ang ig-agaw ni Pagalad Binuklasan. Iyang nahunahuna nga labing maayo kon walay laing masayod sa iyang pagbalik sa Liwaraan. Buot niya nga maluwas ang iyang manghod nga babaye sa dili pa siya mopatim-aw sa katigulangan sa banay nga Binuklasan.

“Balik ta sa agi,” matod ni Robert Makaindan sa dihang naseguro ang luwas nga paggawas sa lasang ni Dayangdayang Manganingga.

“Mmmm,” mao ra kadtoy tubag sa babayeng iyakan. Natahap siya nga adunay pagbati ang lalaki alang kang Dayangdayang Manganingga. Ug siya natingala nganong maorag dili maayo ang iyang buot nga maghunahuna niadto.

“Naunsa na man ko?” matod ni Laga Pigsayu sa iyang kaugalingon.

Hilom sila nga nanglakaw padulong sa Suba sa Katigbian. Nagkidlap-kidlap na ang mga bituon sa langit sa dihang miabot sila sa balay sa iyakan. Namula ang nawong ni Laga Pigsayu sa dihang nahunahuna nga maora silag magtiayon nga mao pay pag-uli gikan sa uma. Pula pa gihapon ang iyang mga aping nga iyang nakita sa samin sa dihang gipasiga na niya ang mga suga.

“Kadali lang, ha, kay mag-andam kog panihapon,” matod pa sa babayeng iyakan nga daw nagdali human niyag hukas sa

laksot nga takuban.

Human ang ilang panihapon, mipahulay si Robert Makaindan sa lantay sulod sa usa ka lawak. Samtang si Laga Pigsayu, walay pakyas sa iyang paghumol sa init-init nga tubig sa iyang ligoanan. Apan dili sama sa kasagaran, nagsige siyag lingi-lingi nga maorag nagpaabot nga adunay mahitabo. Ug sa dihang nahunahuna nga adunay tagolilong ang maong lalaki, samot na siyang gikulbaan. Mao kadto nga wala siya magdugay sa iyang paghumol. Nagdali dayon siyag sulod sa iyang lawak aron masul-ob ang iyang biste.

“Unsa man, andam na ka?” pangutana sa ulitawo sa dihang migula ang babaye gikan sa iyang lawak. Mao-maong pugong sa ulitawo sa iyang kaugalingon aron dili maklaro nga maora siyag gihangos sa dihang nasud-ong ang kaanyag ni Laga Pigsayu.

“Mmmm,” matod sa babaye. “Andam na ko. Puyde na ta manglakaw.”

“Wala kay laing dad-on?” pangutana sa ulitawo sa dihang nakita nga duha ka kamuyot ray dala sa babaye.

“Aw, unsaon man nakog dala anang uban?” matod ni Laga Pigsayu.

“Akoy bahala,” matod sa ulitawo. “Dad-on nato tanan nimong gamit dinhi. Apil tong tanang mga tambal.”

Naglibog ang babaye kon unsay nasulod sa hunahuna sa iyang kauban. Tungod kay sa kadaghan pa lamang sa mga tambal, dili na kadto paigo sa bisan tulo ka bukag. Unya dugangan pa sa daghang gamit, unsaon man nila kadto sa pagdala?

Apan wala na maghulat kaniya ang lalaki. Natingala na lamang si Laga Pigsayu kay walay puas nga gipanulod sa lalaki ang mga gamit sa usa ka gamayng kamuyot nga adunay daghang burda. Naniga ang mga mata sa babaye sa dihang nakita nga ang tanang tambal ug ang daghang gamit sayon ra nga nasulod sa gamayng kamuyot.

“Usa ka gamhanang kamuyot?” matod pa ni Laga Pigsayu. “Hmmm,” matod ni Robert Makaindan. “Nakit-an nako sa dalan.”

Nasayod si Laga Pigsayu nga dili kadto tinuod. Tungod kay kinsa bay adunay gamhanang kamuyot nga danghag kaayo mao nga mahulog niya kini sa dalan? Apan wala na niya kadto tumpangi. Nasayod siya nga adunay mga sekreto ang lalaki nga dili niini buot ipakigbahin kaniya.

“Wa gyoy nabilin, ha,” matod pa ni Laga Pigsayu sa dihang nakita nga maorag nahinlo ang tibuok nga balay. “Adto na ta.”

Kulbahinam ang gibati ni Laga Pigsayu niadtong tungora. Tungod kay human ang taas nga panahon, makalingkawas na siya gikan sa pagkabilanggo. Wala siya masayod nganong

Nagpakaaron ingnon sila si Robert Makaindan ug Laga Pigsayu nga mga mangangayam...

misalig siya sa lalaki. Apan iyang nabati nga wala kini mamakak kaniya. Sa gihimo sa lalaki alang kang Dayangdayang Manganingga, nasuta sa iyakan kon unsa kini kamatinud-anon.

“Ayawg gawas.” Natingala si Laga Pigsayu sa dihang gipugngan siya sa lalaki sa dihang miaksiyon na siyag abli sa selyong kandado aron makagawas sila. “Kinahanglan nga walay makakita nga migawas ka sa imong balay aron walay masayod sa imong pag-ikyas.”

“Unya unsaon man diay natog ikyas?” pangutana sa natingala nga babaye.

“Mao nay atong sekreto,” matod pa ni Robert Makaindan dayong pahiyom. Mikuha dayon kinig baso gikan sa gamhanang kamuyot ug gipuno kini sa tubig nga gikan sa sugong nga gisagoban sa iyakan.

“Imna sa ni kay aron mosalir ang atong himoon,” mando sa lalaki.

Gikulbaan si Laga Pigsayu. Tungod kay wala na niya masabti kon unsay plano sa lalaki. Apan maorag milanog ang tingog sa lalaki sulod sa iyang galamhan. Ug nga wala siyay mahimo kondili ang pagsunod sa maong mando. Gidawat dayon niya ang baso ug giyarok ang tubig. Igo ra niyang nahurot ang tubig sa dihang nabatian niya nga maorag mituyok ang iyang pananaw. Human kadto, nawad-an siyag panimuot. Gisalo dayon siya sa lalaki nga daan nang naandam sa mahitabo.

“Adto na ta,” matod ni Robert Makaindan dungan ang pagpiyong. Sulod sa iyang galamhan, mibukhad ang mapa sa iyang atubangan. Gisudlay dayon sa iyang panan-aw ang direksiyon diin mipadulong si Dayangdayang Manganingga. Wala madugay, nakit-an niya ang dalaga nga naghigda sa usa ka duyan sa taas sa usa ka labong nga bitan-ag duol sa usa ka sapa. Mipadayon ang iyang panan-aw sa unahan ug nakita niya ang usa ka bungtod. Gipili niya nga didto magpalabay sa gabii.

“Bungtod sa Nanangkawan,” mao kadtoy tin-aw nga pamulong ni Robert Makaindan. Dihadiha nabatian niya nga maora siyag nakasulod sa usa ka ngitngit nga wanang. Sa iyang pagpamilok, nakita na niya ang iyang kaugalingon, kauban si Laga Pigsayu, sa ibabaw sa Bungtod Nanangkawan. Mipahiyom siya. Gamhanan gyod tinuod ang mapa.

Wala mag-usik og panahon si Robert Makaindan. Hinayhinay nga gipahigda niya ang babaye ibabaw sa usa ka lapad nga bato. Gikuha dayon niya sulod sa gamhanang kamuyot ang duha ka lantay, mga banig, habol ug mga alugnan. Human niyag andam ang higdaanan sa babaye, hinay-hinay niya kini nga gialsa ug gibalhin sa lantay. Gihabolan dayon niya kini. Human kadto, miugbok siyag duha ka haligi diin iyang gitaod ang ilang atop-atop nga hinimo sa gipagsumpaya nga mga panit sa mananap.

“Mmmm, maorag lami na gyod itulog,” matod ni Robert Makaindan sa iyang kaugalingon sa dihang natino nga luwas ang ilang palibot.

Wala pa mosidlak ang Adlaw sa dihang mibangon si Robert Makaindan. Misulod dayon siya sa iyang galamhan aron susihon ang tibuok palibot. Didto iyang nasuta nga mibangon na si Dayangdayang Manganingga ug nag-apong na kini sa usa ka haling diin gisugba ang tulo ka baki. Human niya makita kadto, gibalhin sa ulitawo ang iyang panan-aw ngadto sa Liwaraan. Gipangita dayon niya kon hain na ang iyang mga sakop. Tungod sa patik sa pagka ulipon, dali ra niyang natultolan ang walo niya nga sakop.

“Balay Kalipay,” mipahiyom si Robert Makaindan sa dihang nabasa ang karatula sa ganghaan sa lugar diin atua ang iyang mga sakop. Gisusi dayon niya ang palibot.

“Hmmm. Layo sa kadaghanan apan dali adtoan kay hamugaway ang dalan. Maayo ang plastar sa kabalayan.

Adunay mga kahoy sa palibot. Aduna pay tagsa-tagsa ka tugkaran nga gidayan-dayanan og lainlaing bulak. Igmat sab ang mga bantay-ganghaan ug sa ibabaw sa taas nga paril,” matod sa ulitawo sa dihang nakita ang han-ay sa lugar nga gilangkoban sa Balay Kalipay. Miyango-yango siya. “Dili na ikaulaw.”

Human niya masuta nga maayo ang kahimtang sa iyang mga sakop, mibalik siya sa iyang agi. Sa iyang pagbukhad sa iyang mga mata, maoy misugat sa iyang panan-aw ang malumo nga kahayag sa Adlaw nga mao pay pagsidlak. Gihipos dayon niya ang iyang higdaanan. Gikuha dayon niya ang mga gamit sa pagluto gikan sa gamhanang kamuyot. Naghikay dayon siya alang sa ilang pamahaw.

“Hain man ning lugara?” pangutana ni Laga Pigsayu sa iyang kaugalingon sa iyang pagpukaw. “Hmmm. Ang ako rang natiman-an nga gipainom ko niyag tubig unya maorag mituyok ang akong panan-aw.”

Hinay-hinay siya nga mibangon aron dili makahimog kasikas. Giliraw dayon niya ang iyang mga mata. Nakita niya nga ang ilang nahimutangan anaa sa tumoy sa usa ka bungtod.

“Nakagawas na ko sa Lasang sa Mantukobay?” pangutana niya sa iyang kaugalingon dungan ang pagpaniga sa iyang mga mata. Iya dayong gipiyong ang iyang mga mata aron susihon ang iyang gahom. Ug tuod man, iyang nasuta nga wala nay mopugong sa iyang gahom. Nabati gani niya nga mikusog pa kini. Maorag dili siya makatuo nga nakalingkawas na siya. Naningkamot siya nga pugngan ang iyang dakong kalipay apan naglisod siya. Nagdali siya nga miduol kang Robert Makaindan nga niadtong tungora gibantayan og ayo ang iyang sinugbang napulo ka ulang. Nasikop kadto sa ulitawo sa sapa sa dihang nagsag-ob siya og tubig.

“Daghang salamat!” nadungog sa ulitawo dungan ang pagdapat sa usa ka halok sa iyang walang aping. Maorag nanginit ang iyang tibuok nawong.

Samtang sa laing bahin, namula sab ang nawong ni Laga Pigsayu. Wala siya masayod kon unsay misulod sa iyang hunahuna apan wala niya kapugngi ang iyang kaugalingon tungod sa iyang dakong kalipay. Gikulbaan siya kon unsay ikasulti sa lalaki.

“Mmmm,” mao ra kadtoy nalitok ni Robert Makaindan. Padayon siya nga mitutok sa iyang sinugba ug nagpakaaron ingnon nga walay nahitabo.

“Hain na man tang dapita karon?” pangutana sa babaye human molabay ang pipila ka gutlo nga kahilom.

“Nia ta sa Bungtod Nanangkawan,” tubag sa ulitawo. “Tuod diay, pasayloa ko nga gipainom ka nakog pangpakatulog. Kinahanglan lang to aron dili mabantayan sa selyo nga babag ang imong paggawas sa lasang.”

“Kalimti na to, uy,” matod sa babaye. “Bisan pag usa ka bulan ko nga makatulog basta sa akong pagmata nakalingkawas na ko sa maong lasang, dili nako igsapayan.”

“Mmmm. Maayo kon mao na,” matod ni Robert

Makaindan. “Na, hala, mamahaw na ta.”

Maorag langgam nga nalipay kaayo sa pagsidlak sa Adlaw si Laga Pigsayu. Walay hunong ang iyang mga estorya ug mga pangutana samtang sila nangaon. Dili katuohan nga siya usa ka mangtas nga iyakan ilabi na kay maanyag gyod ang iyang panagway.

“Tuod diay, unsay imong plano?” kalit nga pangutana ni Robert Makaindan.

Nakalitan gyod si Laga Pigsayu sa maong pangutana. Niadtong nagplano pa lamang siya nga moikyas, tin-aw kaayo ang iyang plano. Paggawas niya sa Lasang sa Mantukobay, pangitaon niya ang iyang inahan unya panimaslan niya ang ilang mga kaaway. Apan sa dihang nasuta niya nga ang gawas sa maong lasang mao ang Isla sa Kidampiyas nga haskang layoa sa kontinente sa Digkaaldawan diin siya migikan, naglisod siyag hunahuna kon unsaon niyag balik sa kontinente.

“Layok, puyde ba mouban lang sa ko nimo samtang wala pa koy paagi nga makabalik sa kontinente sa Digkaaldawan?”

sukli nga pangutana sa babaye.

“Aw, walay problema nako na,” tubag ni Robert Makaindan. Wala siya masayod kon ngano apan gikalipay niya kadto. “Apan aduna pay mga butang nga buot nako mahimo dinhi sa isla. Mga butang nga duol sa kakuyaw. Mao nga kinahanglan andam ka sa ingon nga mga butang. Dugang pa niini, kinahanglan maminaw ka kanako.”

“Kon mao, ikaw nay mahibalo nako, Layok,” matod ni

Laga Pigsayu. “Tuod diay, usa ba sa maong mga butang ang pagtabang kang Dayangdayang Manganingga?”

“Mmmm,” matod ni Robert Makaindan. “Kinahanglan maseguro nako nga luwas siyang mamahimong agalon sa banay nga Binuklasan. Sa pagkatinuod, ato siyang bantayan hangtod nga makaabot siya sa Liwaraan. Ug tingali, kinahanglan ako siyang tabangan aron dali nga mabawi ang iyang katungod isip manununod sa pagka agalon sa iyang amahan. Kon molampos ako niini, duha ka butang na lang ang mabilin nga akong buhaton sa dili pa ko mobiya niini nga isla.”

Wala na mangutana og usab si Laga Pigsayu sa dihang nadungog ang tubag sa lalaki. Gikan sa iyang tonada, natino sa babaye nga walay gibati nga talagsaon ang lalaki alang kang Dayangdayang Manganingga. Mipahiyom siya sa dihang nahunahuna niya kadto.

Sa laing bahin, mipadayon na sa iyang lakaw si Dayangdayang Manganingga human siya mamahaw. Gibulit niyag uling ang iyang nawong ug gipahiran niyag lapok ang iyang nagkagidlay nga biste. Magpakaaron ingnon siya nga makililimos aron walay makaila kaniya. Wala gyoy magdahom nga ang nabantog nga prinsesa sa banay nga Binuklasan, magtakuban isip usa ka makililimos.

Pito ka adlaw ang minglabay, nahurot na ang balon nga pagkaon ni Dayangdayang Manganingga. Sa iyang giagian, wala siyay nakita nga bunga man lang sa kahoy nga puyde niyang kan-on. Wala na siya makakaon sugod sa pamahaw. Mao nga pag-abot sa hapon, mibati na siyag kaluya. Duol na mosalop ang Adlaw sa dihang nalantawan niya nga adunay nag-aso-aso sa unahan. Kadtong lugara nahimutang sa tiilan sa usa ka gamayng bungtod duol sa usa ka baga nga lasang.

“Kon adunay nag-aso, naa gyoy nagluto diha,” matod sa dalaga sa iyang kaugalingon. “Bahalag kinsa pa nang naa diha, kinahanglan makakaon ko.”

Mao kadto nga mao-maong ginhawa nga mibaktas si Dayangdayang Manganingga padulong sa lugar diin adunay aso. Wala pa siya makaabot sa dihang nadungog niya ang bibong estoryahanay sa usa ka babaye ug usa ka lalaki. Nakabaton og paglaom ang dalaga sa dihang nadungog niya ang mga tingog sa duha ka tawo. Igo gyod nga mongitngit na sa dihang miabot siya sa maong lugar.

“Maayong gabii diha ninyo!” timbaya ni Dayangdayang Manganingga sa duha.

“Maayong gabii sab,” tubag sa duha. Ang duha way lain kondili sila si Robert Makaindan ug si Laga Pigsayu. Mamulong pa unta siya sa dihang nakita niya nga nalup-og na ang dalaga.

Wala na mabantayi sa lalaki nga misutoy nag panabang sa dalaga si Laga Pigsayu. Gipahiluna dayon niya kini sa lantay. “Pag-andam og linugaw,” matod pa ni Laga Pigsayu. “Nalipong lang siya tungod sa kakapoy ug kagutom.”

Dali ra nga naluto ang lugaw. Gihungitan dayon ni Laga Pigsayu ang mao pay pagkapukaw nga dalaga. Maorag nagdamgo lamang si Dayangdayang Manganingga nga siya nagkaon. Nakatulog dayon siya human niyag kaon og lugaw. “Gipaningot siyag ayo,” matod ni Robert Makaindan.

“Basin mabugnawan ang iyang tiyan.”

“Akoy bahala ani niya,” matod ni Laga Pigsayu.

Nahunahuna na niya nga ilisan ang biste sa dalaga. “Pag-itos og pito ka dahon sa binigsulan hu busaw. Mao toy maayo nga imnon niya aron dali ra mabaskog.”

Nagtak-ang dayon ang ulitawo aron itoson ang pito ka dahon sa binigsulan hu busaw. Matod pa, usa ka tasa ra sa maong initos makabaskog bisan ang tawong nagtinga na. Segun sa mga saysay sa kakaraanan, kining maong talagsaong tanom motubo ra sa yuta nga nabisbisan og dugo sa liboan ka bagani ug gipatambok sa ilang patayng mga lawas. Butang kini nga nasayran ni Laga Pigsayu gikan sa iyang apohang babaye sa banay sa iyang inahan.

“Unsa may atong ipaila-ila niya nga prente kon mapukaw na siya?” pangutana ni Laga Pigsayu. Mao pay iyang paggula gikan sa ilang tolda. Milingkod kini tupad ni Robert Makaindan nga nag-apong sa haling samtang naghulat sa pagbukal sa initos.

“Unsay maayo kon magpakaaron ingnon ta nga mga mangangayam? Ingnon nato nga mangayam ta diha sa baga nga lasang. Malagmit daghang mananap diha nga puyde nato ibaligya sa Liwaraan. Nadungog nako ganina ang bahihi sa kalasungay. Kon makadakop ta, segurado nga mahalin na didto sa banuwa,” matod pa sa ulitawo.

Ang giingon sa ulitawo nga kalasungay usa ka matang sa mananap nga kaamgid sa kabayo apan pak-an ug adunay duha ka hait nga sungay. Itom ang kasagaran nga kolor sa balhibo niini apan adunay matang sa kalasungay nga pula ang kolor. Ang maong mananap maoy giila nga bangis nga sakyanan sa panggubatan apan talagsaon kaayo kini.

“Mangangayam?” mikunot ang agtang ni Laga Pigsayu. “Unya, aduna diay mangangayam nga ingon niini kasapian? Nga magdalag lamesa, lantay, habol, alugnan ug daghan pang kahimanan?”

“Ha-ha-ha. Kinsay magbuot kon ingon niini ta nga mangangayam?” tubag ni Robert Makaindan. “Ingnon nato nga tigpangayam ta sa mga sapian nga dadatuen ug dagkong banay sa kontinente. Nga nakaabot ta dinhing dapita kay nangita tag pula nga kalasungay alang sa usa ka prinsesa nga bagani. Magprente ta nga mga sulugoon sa maong prinsesa.” “Unya, unsay ngalan nga imong dad-on?” pangutana ni

Laga Pigsayu. “Ako, mag-alyas kog Saliyaw.”

Cover Story

tl-ph

2021-09-16T07:00:00.0000000Z

2021-09-16T07:00:00.0000000Z

https://manilabulletin.pressreader.com/article/281642488315235

Manila Bulletin Publishing Corp