Nganong Karon Pa Mo Kamata?

SUMPAY nis akong nasulat adtong una nga “Mata na ta, bi!” nga napatik dinhi sa atong Bisaya kaniadtong Enero niining tuiga. Dili nako buot ipasabot nga gisumpayan nako kadto nga lindog kay naglagot na ko nganong karon pa ta kamata sa atong tinuod nga kahimtang niining pandemya apan nindot sumpayan kay nakamata na man. He-he-he. Maayo gani kay nakamata na, di ba? Mas nindot gyod kon nakamata na unya molihok dayon, sa?

Hinuon, tininuod akong kalibog nganong daghan pa ang wala kamata nga daghan nay nangaluyahan ug nangugat sa pagpakigbisog batok sa mga gipanghimo ni Dr. Francisco

Duque III, ang kalihim sa Department of Health (DOH) taliwala ining pandemya sa COVID-19. Hinuon, kyut sab kaayo si Dr. Duque. Limpiyo kaayo tan-awon ug buotan kaayong paminawon. Problema lang kay ang iyang kabuotan dili mabati sa kadaghanan nga gaagulo tungod sa iyang mga programa, aw, sa kawalay programa diay, ining pandemya. Usa siya sa rason nganong daghan kanato wala gatuog pandemya, wala pod gatuog bakuna. Matod pas usa nako ka klasmeyt, “Tinonto man ning pandemya; gidulaan lang tas mga gustong mosikat ug gustog gahom. Di ko magpabakuna!” Paita bitaw hunahunaon nga

ingog dunay mga tawo nga dili man unta Diyos apan morag maoy giilang gamhanan dinhis kalibotan. Usahay kahunahuna tag rebelde apan dili na madalag rebelde kining mga ingon ini. Kinahanglan na nig lungsod nga nasayod ug nangartiyog maayo, kay ang lungsod nga nasayod, dili mailad, labi na sa eleksiyon. Ingon ana lang na. Nah, modagan kaha pagka senador si Dr. Duque? Naa kaha siyay alalay nga modagan? Maayo unta aron makamata na gyod ta ug makita sab nila nga nakamata na ta.

Kana lang gyong kaso sa face shield, o. Pilipinas lang gyod kuno ang gamando sa iyang katawhan nga mag- face shield gyod. Ubang nasod face mask lang. Sa Amerika ga- wild nang mga tawo nganong gipa- face mask. Kita bisan gamayng ek, wala gareklamo nga ginapa- face mask na, ginapa- face shield pa. Maayo lang unta kon wala gataas ang atong kaso sa nabiktima sa pandemya kay makaingon ta nga sakto kana nga mando. Apan nakiggukod tas Indonesia pagka namber wan sa kinadaghanag positibo sa kagaw sa COVID-19 diris Asia, nganong padayon pa and DOH og mando nga mag- face shield gyod? Ang pait pa gyod kay ayuda na lang atong gisaligan, mopalit pa tag face shield? Aw, mipalit man kuno ang DOH ni Dr. Duque og face mask ug face shield para panghatag sa tawo apan wa ko kadawat. Wala gani ko kadawat og bugas, face shield pa. He-he-he. Ang palit ra ba kuno sa DOH sa face shield sa laing nasod, tag-P120. Ayay. Dugang pa nis mahal nga tambal nga tagdiyes mil na diris ato apan kinyentos ra diay unta didtos India? Sakit sab hunahunaon. Naay mga tawo diris ato nga morag lamok nga gadalag dengue? Suyopan pa tag dugo, binlan pa tag sakit?

Demalas lang kay tungod ining pandemya, wala na ko ka estambay sa kanto. Kahibalo na mo gapaminaw kos mga estorya sa kilid-kilid, sa mga hunahuna sa mga giingon sa mga wala kamata nga mga mayukmok og pangartiyo kuno. Gapaminaw ko kay, gawas nga mao ni sila akong kanunay madunggan, usahay diha ko nila makakuha og mas tin-aw nga panabot bisan usahay tsismis lang ang basehanan sa ilang pangagpas. Tsismis maingon kay di baya na sila kahibalog resibo pod apan aduna say tinuod, uy. Mao sab na usahay ang deperensiya sa “kamatuoran” nga moabot sa yano nga mga lungsoranon— gikan nag pipila ka baba ang matuod, usahay gikan pas mga binayran. Lahi ang mga naa sa itaas nga hut-ong sa kamatuoran, ang mga gamhanan sab, kay ang ilang nahibawang tinuod ug dunay ebidensiya. Kita diri sa ubos kinahanglan pang mag-aninaw og maayo kon gahukas pa ba ang kamatuoran o gisininaan nas naghatod sa maong kamatuoran. Mao nang ambot makahibalo ba kaha tas tinuod ining Dr. Duque ug sa iyang mga tawo sa DOH. Pila toy kuwarta nga nagamit sa COVID-19, P67.32 bilyon, diin ang P1.8 bilyon niini gipalit lag face mask nga tag P27.22 matag usa ug face shield

Ang ikaduha nga gikalibgan kay ngano kuno nga wala nay gakamatay og flu, COVID-19 na tanang gikamatyan sa tawo. Makalibog sab hinuon kay sa kaguliyang nato sa COVID-19, sakit sa kasingkasing man gihapon ang nag-unang hinungdan sa kamatayon sa mga Pilipino.

nga tag P120 matag usa? Kanindot. Tag P10 ra man ning akong face shield. Unya duna diay silay P62.7 bilyon apan kulang og suporta ang DOH sa mga frontliner?! Hain na man ang hustisya ini?

Wala pa gyoy programa unsaon sa mga mayukmok pagluwas sa ilang kaugalingon? Sakto baya unta tong suhestiyon sa akong silingan nga unta imbes ayuda, gihatagan na lang ang mga tawo og negosyo, himog face mask, face shield, hand sanitizer, ug uban pang pangkontra COVID. Wa maminaw ang DOH, uy, kay mag- emergency purchase gyod sa ubang nasod. Kini laging mga mayukmok ray nagsulti. Nah, kinsa ra may gahimo ana didtos laing nasod? Alangan mag ang ilang Secretary of Health! Nganong wala tay salig sa abilidad sa atong silingan sab? Kon ingon pa ana ilang gihimo, bahalag nangurakot silas sensilyo unya sa ilang pagpalit sa mga gamit alang nianang mga face mask, face shield, ug hand sanitizer man lang, kay dunay kahinguhaan ang tawo, maayo na lang, dili ingon ini nga gahulat na lag ayuda pirme. Nah, doktor baya nas Dr. Duque. Wala siya kahunahuna sa kahimsog sa utok sa tawo nga nahadlok pas COVID, maghunahuna pang wala nay mahimo ning kalibotan, mora lag gidulaan, di na lang magpabakuna?

Hinuon, lahi sab ang kamatuoran diris ubos, lahi sab ang sa taas. Maong naigking ko dihang dihay usa ka mayukmok nga nakaingon gyod, ngano man nas Presidente Duterte (PRRD) nga motuo anang Duque? Tawo man nang Arroyo. Ayay! Watisthemeaningopdat? Hinuon, tinuod nga Secretary of Health na siya sa panahon ni Presidente Gloria Macapagal Arroyo (PGMA). Kibali, si PGMA ang naghaw-as kang Dr. Duque gikan sa iyang pagka “probinsiyano” ngadto sa iyang pagka “nasodnon” nga kahimtang kay kaniadtong 2001, gitudlo si Dr. Duque ni PGMA nga presidente sa PhilHealth. Taga Pangasinan man god sab nis Dr. Duque. Silingan silas PGMA nga taga Pampanga. He-he-he. Maayo gani kay nakaingon na intawon si PRRD niadtong miaging adlaw nga kon moluwat si Dr. Duque sa iyang pangatungdanan, iyang dawaton. Niadtong Hulyo, ining tuiga, samtang nanghugyaw na ang mga nakamata nga papahawaon nas Dr. Duque sa puwesto, miingon baya pod nas PRRD nga gawas nga dili niya papahawaon, dili pa gyod niya dawaton ang resignation niini. Kasaligan man god sab tanawon nis Dr. Duque ba, He-he-he.

Ang ako ra man unta adto sa una kay mora man si Dr. Francisco Duque III og dunay “patung effect”— kanang epekto sa panghunahuna sa tawo nga nakatungtong og lig-ong semento maong pirme ra siyang gahangad, dili na kaduko, ug wala na kakita sa mga hulmigas nga gailaid intawon og lukdo sa mga mumhong natagak gikan sa iyang gipatongan. Maayo na lang kay kining mga hulmigas matawag natog “happy toiler”. Morag mga Pilipino ba nga bisan gaping-it nas kalisod sa kinabuhi, malipayon lang gihapon, labi nag naa nay ayuda. Bahalag halang na kaayong bukubuko ba, libog na kaayong utok, huot nang dughan sa kabalaka, mopahiyom baya gihapon mahatagan lag tinapa. Mao tingaling pagtuo ni Dr. Duque sakto gyod kaayo iyang mga pamaagi pagharong ining pandemya, no?

Nakahinumdum na hinuon ko agtong bag-ong t- shirt sa akong higala nga dunay tulo ka hulagway. Unang hulagway, ang nakakrusmanong si Ninoy Aquino diin sa iyang ulohan dunay sulat nga “The Filipino is worth dying for.” Ang ikaduhang hulagway kay ang kang Presidente Cory Aquino ug sa ulohan niya gisulat ang “The Filipino is worth living for.” Ang ikatulo nga hulagway kay ang kang Presidente Noynoy Aquino ug ang gisulat sa iyang ulohan kay “The Filipino is worth fighting for.” Aw, simbako sag mapresidente si Dr. Duque, apan kon simbako mapresidente intawon unsa kahay iyang panultihon, sa? Maayo unta tog “The Filipino is worth working for” sa?

Ang isyu na hinuon karon kay tinonto ning pandemya sa COVID-19. Gawas nga gipasagdan ni Dr. Duque nga makagamot sa atong katilingban ang kagaw sa pandemya ug wala gyod siyay programa sa kahimsog sa mga Pilipino taliwala niining pandemya, daghan kaayog katingad-ang mga panghitabo sulod niining nanglabayng mga bulan. Kana wala pay labot ang kontrobersiya sa PhilHealth sa milabayng 2020 nga mikalit lang sag kahilom. Ngano tuod tong nahilom, nasulbad na to?

Ang ikaduha nga gikalibgan kay ngano kuno nga wala nay gakamatay og flu, COVID-19 na tanang gikamatyan sa tawo. Makalibog sab hinuon kay sa kaguliyang nato sa COVID-19, sakit sa kasingkasing man gihapon ang nagunang hinungdan sa kamatayon sa mga Pilipino. Sumala sa Philippine Statistics Center (PSA) ang COVID ikalima lang sa nahimong hinungdan sa kamatayon sa tuig 2020 ug sa tuig 2021, base lang sa unang unom ka bulan sa tuig. Ikaduha ang hayblad o stroke, ikatulo ang cancer, ikaupat ang diabetes. Nah nganong ingon ana kadako ang hoopla, kahago, ug kaguliyang, mahitungod sa pandemya sa COVID-19, kana wala pay labot sa gasto sa gobyerno ug ang kahasol sa mga tawong nawad-an og panginabuhi, dugangan pa sa mga kahadlok ug pagduda sa bakuna? Grabe kahasol, bisan naa pay ayuda. Ang ayuda alang sa kaon ra baya. Dawbi ang ubang panginahanglan?

Sa ako lang, wala na koy sininang pang-uran. Lima ra man god akong sininang pangbalay kay sininang panglakaw may kasagaran nakong magamit kaniadtong wala pay pandemya. Lahi baya nang pang-oran kay luag ug humok apan baga ang tela kay pangkomportable baya ang tema ana. Nah, duna bayay “hiyak effect” nang panglakaw kay pangporma baya nas publiko. He-he-he. Gawas nga giagup-op na ning panglakaw, nipis na kaayo akong mga uran sa sigeg laba kay mao na man lay magamit. Unsaon na lang nako ini kon magdugay pa ning mga lockdown nga wala bayay paigo nako sa ukay-ukay, gawas nga di pa sab ko kaadtos ukayan. Ha-ha-ha. Samoka. Nah, kana kinagamyan ra nas akong problema ining pandemya.

Bitaw, dili nga nangandak tang modaghan ang mabiktimas COVID-19 apan, diyes mil ra man lagi kuno ang namatay sa COVID-19 sa Manila, sukad Enero hangtod Hunyo karong tuiga, onse ra gani sa gitawag natog Muslim Mindanao (ARMM), kapin 300 lang diris among rehiyon sa amihanang Mindanao. Mao ba kuno kiniy resulta sa P67.32 bilyones nga pundo batok sa COVID-19 nga gihatag didto sa Department of Health? Giunsa na nga kuwarta nga wala may ayo ang mga quarantine facility, wala pa gyoy saktong testing capabilities matag probinsiya karon maong nangamatay na ang nagsakit, wala pay resulta ang rapid antigen test (RAT)? Unsa diay kuno nang buot ipasabot sa rapid, usa ka semana? Hinuon kon magbaklay gikan sa Mindanao paingon sa Manila ang sampol, rapid tuod nang usa ka semana. He-he-he.

Makalibog pa gyod kay inigkapositibo sa kadtong gitawag og RT-PCR test, morag matarantar na ang gobyerno og pasulod sa kuwarentinas bisan kon ang maong nagpositibo mao rang usa nagpuyo sa iyang balay. Ngano? Kay aron kuno makita nga daghan gyod ang na-COVID. Unya sa kuwarentinas, paracetamol ray idapat bisan walay hilanat. Ngano tuod? Itanggong pa gyod og usa ka kuwarto nga walay bentana, kon duna man, dili kasudlag init sa Adlaw. Wala kaha na makasamot sa sitwasyon sa tawo kon tinuod gyod nga positibo? Ang nasakit og COVID-19 kinahanglan baya og lab-as nga hangin, init sa Adlaw, ug komportable nga pahulay. Kon walay bentana, kinahanglan daghan og tanom sa sulod sa iyang lawak. Kinahanglan sang maglakaw-lakaw ug mainitan sa Adlaw. Maayo gani kay naa pay makahatod sa akong higala og tubig, linung-ag itlog, ug kinamunggayang isda. Kon wala pa, ay, lagat na unta kuno iyang mata.

Maayo na lang kay lig-on ang mga Pilipino sa ilang pagsalig sa Diyos. Niining panahona iampo p nato atong nasod. The Filipino is worth praying for. —