Ang Panting Nga Malamaton

S(Napatik sa Bisaya, Marso 11, 1935)

UMALA sa kasugiran sa Espanya, usa ka adlaw niana samtang si Hari Roderico naglingkod sa iyang trono, dihay misulod sa lawak ug miduol kaniya nga duha ka tigulang nga makataha ang panagway. Usa kanila maoy misulod sa hari:

“O, hari, sa karaang mga adlaw gitukod ni Hercules, nga ginaanggaan og si Kusgan, ang usa ka panting duol ning karaang Siyudad sa Toledo. Sulod niini gitakpan niya ang usa ka mapintas nga tinagoan nga dili masuhot sa walay pagungaw sa kalisdanan. Aron pagpanalipod ning tinagoan, ang ganghaan iyang gilukoban sa mabug-at kaayong puthaw, ug ang tanang hari nga nakapanunod kaniya kinahanglang magdugang pagbutang og kandado sa lukob. Kadaotan ug kasakitan ang modangat niadtong mangahas pagtino sa tinagoan sa panting.

“Sukad sa panahon ni Hercules wala gayoy tawo nga nangahas pagsulod sa panting. Ug karon, O hari, mianhi kami paghangyo kanimo pagtaod usab sa imong kandado sa maong ganghaan.”

Human makasulti, ang duha ka tigulang minggula sa lawak. Ang hari nagpalandong sa halawom. Nakahunahuna siya pagsulod sa katingalahang panting ug pagpakisayod unsay mga tinagoan niini. Bisan sa labihang pagpugong sa pari nga magtatambag, si Hari Roderico wala gayod pabangbang. Giingnan niya ang pari nga ang panting binuhat lamang sa usa ka erehes ug sa iyang buhaton tabangan siya sa gahom sa iyang tinuohan. Nagtuo siya nga ang tore nagtago og daghang bulawan ug ubang bahandi. Kini maoy buot niyang kuhaon alang sa pagpalambo sa tinuohang Kristohanon.

Sa sunod buntag, si Hari Roderico, kinuyogan sa iyang mga sundalo ug kadagkoan sa palasyo, mipadulong sa panting ni Hercules. Kining pantinga labihan ang gitas-on ug gidakon. Ang ubos gilukdo og upat ka dagkong leyon, nga bisan binuhat sa bato, makahahadlok tan-awon. Ang agianan usa ka ganghaang pit-os nga linukban sa mabug-at nga puthaw.

Sa ilang pag-abot, ang hari misugo dayon sa duha ka tigulang nga magbalantay sa panting nga pabuksan ang ganghaan.

Ang sugo sa hari nakahadlok sa duha ka magbalantay kay sayod man sila unsay daotan nga mahitabo kon dunay mangahas pagsulod sa panting. Ang paring magtatambag nangamuyo na usab pagpugong kang Hari Roderico. Apan ang batan-ong hari dili na kapugngan sa kaisog. Ang mga magbalantay napilit pagtuman, nangurog sila samtang nagbukas sa mga kandado. Ang hari mitabang usab. Apan daghan kaayo ang kandado nga nataod, miabot og tunga sa adlaw ang pagtangtang sa tanang kandado.

Gigil-asan ang hari. Apan igo lamang siyang nakahikap, ang lukob miinanay pagtukas, ang inigot ingon sa agulo. Ang batan-ong mga kabalyero sa hari mikalit pagsulod, giuhaw sa pagpakisayod unsay atua sa sulod, apan nahasibog sila tungod sa naglugitom nga kangitngit. Ang hari misugo nga maghimog daob aron paghatag kahayag ug pagtibway sa daotang hangin nga napuot sa ilalom.

Tapos makasubay og usa ka agianan, nahasulod siya sa lawak diin sa usa ka pedestal nagtungtong ang usa ka dakong

estatuwa. Kini nahamutang atbang sa usa ka ganghaan ug nagbitbit og usa ka dakong maso nga kanunay niyang gilambuyog aron walay makasulod sa ganghaan.

Ang estatuwa gisultihan ni Hari Roderico:

“Unsa galing ikaw, ako mianhi dili aron pagpanampalas sa panting kondili pag-usisa sa iyang tinagoan. Naghangyo ako kanimo, pasudla ako.

Ang estatuwa mihunong. Ang hari ug mga kauban nanulod ug nahatukma sa lawak nga labihan katahom. Ang kisame sinilsilan sa mga bulawan ug mutya. Ang lawak walay bentana nga kalutsan sa sidlak sa Adlaw apan sa lawak dihay kahayag nga ingon sa nagagikan sa bungbong.

Taliwala sa lawak, nagatindog ang usa ka talad. Sa ibabaw sa talad dihay bulawanong kaheta, sinilsilag mahal nga mga bato ug tinakpan sa kandado nga binuhat sa inahan sa perlas. Sa kandado, nahasulat kini:

“Niining kaheta gisulod ang katingalahan sa panting. Walay laing kamot gawas sa hari ang makabukas niini; apan pabantaya siya! Kay talagsaong mga hitabo ikatugan kaniya nga modangat sa dili pa siya mamatay.”

Gigunitan dayon ni Hari Roderico ang kaheta apan gipugngan sa pari ang iyang kamot. Gitambagan siya sa dili pagbukas sa kaheta apan ang hari igo lamang mitubag:

“Unsay akong kahadlokan sa kasayoran sa umalabot, ako magmalipayon nga magpaabot. Kon daotan, ako makapangandam alang niini.”

Sulod sa kaheta hikaplagan ni Hari Roderico ang usa ka pinilong panapton. Gibukhad niya ug nakita nga gipatik sa panapton ang larawan sa mga tawo nga nanagkabayo, mga sundalo nga Moros, mga panagway nga maisog. Ibabaw sa hulagway, gisulat kini: “Madali-daliong hari, tan-awa kining mga tawo nga maoy mobugtaw kanimo sa imong gingharian.”

Ang nakita sa hari nakapamalandong kaniya ug nakapahadlok sa iyang mga sakop. Unya samtang nahatutok sila sa hulagway, ingon sa dihay malamatong gahom, ug kadtong ilang nakita milihok. Sa ibabaw niadtong panapton, hisaksihan niya nga nagharong sa gubat ang mga Moros ug Kristohanon, diin ang mga Moros maoy nakadaog. Nabati usab nila ang pagdagan sa mga kabayo, ang mga hinagtik sa mga espada ug basal sa mga tambol sa gubat. Taliwala sa mga sundalo, nakita ni Hari Roderico ang usa ka nagkoronang sundalo, nga nagtalikod kaniya apan ang gisul-ob nga sapot sa gubat mao gayod ang kang Hari Roderico, ug nag-angkas usab sa kabayong puti nga sama gayod sa iyang Orelia. Unya sa kalamukat sa gubat, ang maong sundalo nahulog sa iyang kabayo, ug ang kabayo mihadyong sa natad sa panggubatan, wala nay nagkabayo.

Si Hari Roderico wala na makaantos pagtan-aw, migula sa maong lawak. Sa ganghaan wala na didto ang estatuwa nga nagbitbit sa maso. Midali siya paggula sa panting ug sa ganghaan nakita niya nga patay na ang duha ka magbalantay. Ang kalibotan sa gawas nga kanhi giharian sa dakong kalinaw karon giputos sa kagahob. Ang kalangitan gidag-oman sa bagang mga panganod; masipang dalugdog misip-ak sa kahanginan, ug ang yuta gituhop sa makusog nga ulan.

Ang hari misugo nga ang ganghaan takpan, apan ang lukob dili mapiog, ug ang mga kabalyero nalisang sa labihang kagahob sinagolan sa singgit ug agulo sulod sa panting. Ang hari ug mga kauban midali pagpauli sa karaang Siyudad sa Toledo. Misunod kanila ang makusog hangin. Ang kabukiran mingkurog ug milanog sa dalugdog. Gipakaingon nila nga ang mga panulay sulod niadtong panting nanggula ug nahisagol sa hangin; kay sa taliwala sa dahunog sa dalugdog ingon sa mabati nila ang mga tingog sa tambol ug trumpeta, ang singgit sa mga sundalo, ug hinaguros sa mga kabayo.

Sa sunod buntag mibanos ang kalinaw. Ang hari mipakuyog na usab sa iyang sundalo ug namadulong sila sa panting. Buot niyang patakpan ang puthawng lukob aron mabilanggo ang mga daotan niadtong dapita.

Apan… sa nakita na nila ang panting, usa ka kahibulongan ang misugat sa ilang mga mata. Usa ka agila ang mitungha sa kahanginan ingon sa nagkunsad gikan sa kalangitan. Ang agila nagtangag og kalayo, ug mitugdon sa tumoy sa panting ug ang kalayo midako nga gipaypayan sa iyang mga pako. Sa wala madugay, mikaylap ang dakong sunog nga wala mapalong hangtod nga nahurot pagkaugdaw ang panting, ug natumpi nga abo.

Unya nahatungha ang daghang langgam nga gagmay, nga naglupad-lupad libot sa bungdo sa abo. Ang mga abo nakatag ug nadala sa kahanginan ug nasabod sa tibuok Espanya, ug kutob sa tipik sa abo nga matagak nahimong mansa sa dugo. Gisugid usab sa karaang mga magsusugid nga kutob sa mga tawong nabatogan niadtong abo sa kaulahian namatay sa gubat, nga nahitabo sa pagsulong sa Arabi, ug nga ang pagkalumpag niadtong tore maoy ilhanan sa kapildehan sa Espanya.

(KATAPOSAN)

Gibaoran si Hari Roderico nga dili pabuksan ang lukob sa panting. Apan masukihon siya sa tambag…