Bagani Tagna Ang sa mga

23. Ang Pagpauli sa Magsoong Babaiyon

WALA dayon mopauli si Robert Makaindan paggikan niya sa balay ni Balagon. Milakaw siya padulong sa sentro sa Liwaraan. Gusto niya nga mosuroy isip usa ka yanong tawo. Mao nga wala niya gamita ang katingalahang mapa sa iyang paglatagaw. Buot niyang ipatik sa iyang handomanan ang tanang talan-awon sa maong banuwa. Kadto tungod kay nasayod siya nga sa dili madugay mobiya na siya sa maong lugar. Walay kasayoran ang mga tawo nga ang tawong nailhan isip si Abang Manlumigto mao na ang matuod nga agalon sa Isla Kidampiyas.

Udtong tutok na sa dihang mipauli si Robert Makaindan. Kasamtangang naniudto ang tulo ka dalaga sa dihang miabot siya. Maoy iyang naabtan sa lawak-kan-anan ang bibong estoryahanay sa magsoong Dayangdayang Manganingga ug Dayangdayang Pinaiyak kauban si Laga Pigsayu.

“Abang, apas diri namo. Mao pa sab among pagsugod,” matod pa ni Laga Pigsayu. “Abi nakog gabii pa ka makauli.”

“Maayong udto, Abang,” dungan nga timbaya sa magsoon. “Maayong udto sab,” tubag ni Robert Makaindan dayong lingkod tapad ni Laga Pigsayu. “Unsa man, nagkaestorya na ba mong magsoon?”

“Huo, Abang,” tubag ni Dayangdayang Manganingga. “Tuod diay, Abang, ipaila-ila nako nimo ang akong manghod. Mao ni si Dayangdayang Pinaiyak. Dayday ang iyang angga.”

“Laga Dayday, karon nga nagkita na mong magsoon, wala na kay angay kabalak-an,” matod ni Robert Makaindan. “Laga Yangyang, kon aduna moy kinahanglan, pagsaba lang kang Saliyaw.”

“Daghan kaayong salamat, Abang!” matod ni Dayangdayang Manganingga. “Karon nga luwas na ang akong manghod, dili ko igsapayan bisan kon himoon ko ninyong ulipon.”

“Ulipon god tawon. Unsa pay pulos nga giisip ka namong igsoon kon maningil diay mi sa among pagtabang nimo? Kalimti na nang hunahunaa. Na, hala, mangaon na ta kay mabugnaw na unya nang sabaw sa dalapakan,” matod ni Robert Makaindan.

Dako ang kahibulong sa managsoon sa kaayo nga gipakita kanila ni Abang Manlumigto. Nabati nila nga kinasingkasing ang pagtabang kanila sa maong tawo. Si Laga Pigsayu ra ang nasayod nga si Abang Manlumigto mao ang nailhan nga Layok Mambunsudan ni Dayangdayang Manganingga. Apan silang tanan walay kasayoran nga ang tawong nailhan nila sa lainlaing ngalan mao si Robert Makaindan. Gawas sa talabusaw nga si Layok Pagalad, wala nay laing nahibalo sa sekreto ni Robert Makaindan.

“Abang, unsa na may imong plano karon nga luwas na si Dayangdayang Pinaiyak?” pangutana ni Laga Pigsayu sa dihang nanglakaw na ang magsoon aron adtoon si Maganding.

“Naa lang koy balikan sa Lasang sa Mantukobay. Unya molarga na ta padulong sa kontinente sa Sinibwalan,” matod ni Robert Makaindan.

“Unya, unsay imong plano alang kang Dayangdayang Manganingga?” pangutana pag-usab sa maanyag nga iyakan.

“Aw, taga dinhi man siya mao nga dinhi ra gyod na siya,” tubag ni Robert Makaindan. “Pito ka adlaw gikan karon, ipahatod na nato na siya sa grupo ni Balagon. Karon nga ang mga agalon sa dagkong banay sa Liwaraan ako nang mga ulipon, wala na

tay angay kabalak-an. Ang nagpabiling babag na lamang kang Dayangdayang Manganingga mao si Imbayaw. Apan silang Balagon na ang mahibalo nianang mga butanga.”

“Kon mao, wala kay plano nga magpaila kang Dayangdayang Manganingga?” matod pa ni Laga Pigsayu. Gusto niyang matino kon wala ba gyoy pagbati ang ulitawo ngadto sa babaiyon sa banay Binuklasan. Tungod kay alang kaniya, malagmit adunay bisan gamayng pagbati ang ulitawo kon timbang-timbangon ang kabug-aton nga gigahin niini sa pagtabang kang Dayangdayang Manganingga.

“Laga, alang nako walay pulos kon mailhan man ko niya. Managlahi ang among dalan mao nga walay kapuslanan nga molawom pa ang akong pagkalambigit kaniya,” matod ni Robert Makaindan. “Tuod diay, palihog kog tudlo ana nilang duha kon unsaon nila pagpadagan ang ilang banay. Nasayod ko nga aduna kay kahibalo bahin nianang mga butanga.”

Human kadto, mibalik si Robert Makaindan sa iyang lawak. Misulod dayon siya sa iyang galamhan ug miduol sa kahibulongang mapa. Sa usa ka pagpamilok, atua na siya sa Bungtod sa Nanangkawan.

“Patik sa pagka ulipon,” matod pa ni Robert Makaindan sa dihang nakalingkod na siya ilawom sa punoan sa kahoy nga pighelhelegan. Dihadiha, migawas dayon gikan sa iyang galamhan ang usa ka selyong bulawan. Nasuta sa ulitawo nga midako ang lingin nga selyo. Midoble ang gilapdon niini ug nadugangan og mga tunga sa pulgada ang kabaga sa selyo.

Apan wala na makapadayon sa pagsusi si Robert Makaindan sa mga kabag-ohan sa maong selyo tungod kay nabatian niya ang pagsulod sa iyang galamhan sa kusog nga bul-og sa enerhiya. Didto lang siya makahinumdom nga tuod diay, adunay upat ka gamhanang bagani nga nadugang sa iyang napatikan og patik sa pagka ulipon. Mao kadto nga sa dihang iyang gipagawas ang selyong bulawan, misulod dayon sa iyang galamhan ang dugang nga kusog ug gahom. Tungod kay kusgan man ug gamhanan ang tulo ka gipolon ug si Labi Mambulasang, maorag dagkong balod ang enerhiya nga misulod sa galamhan ni Robert Makaindan. Sa iyang pamati maora siyag malumos tungod sa maong bul-og sa enerhiya. Naglisod siyag ginhawa hangtod nga nabatian niya nga maorag dili na niya makaya ang pagtukob sa maong enerhiya.

“Binakal!” singgit ni Robert Makaindan sa iyang hunahuna. Kadto tungod kay nabatian niya ang tumang kasakit. Maorag gilabnot ang iyang ginhaw-an tungod sa tumang kasakit. Dungan niadto, nabati niya nga mihugot ug nanggahi ang iyang mga kaunoran ug mga panit.

“Binakal!” singgit niya pag-usab sa dihang nabati niya nga nangliki ang iyang mga panit. Maorag mawad-an na siya sa

Gisulong nila ni Balagon ang banay Binuklasan nga gipangulohan ni Imbayaw..

panimuot. Apan bisan pag unsa kasakit, iya kadtong giantos.

“Binakal! Lugong ha kinalabaw!” Milanog-lanog kadtong singgit niya sulod sa iyang galamhan. Human kadto, nadungog niya nga maorag adunay mga samin nga nangabuak. Ug dihadiha, mikunhod ang kasakit nga iyang gibati. Maorag miluag ang iyang dughan. Ug dungan niadto, naalim ang nangliki niya nga mga panit samtang nanghugka ang iyang kaunoran ug mibalik sa kasagaran.

Wala mohunong si Robert Makaindan sa pagpamalandong ilawom sa kahoy nga pighelhelegan. Sulod sa tulo ka adlaw, nabatian niya nga hinay-hinay nga nabag-o ang iyang tibuok lawas. Ug wala gyod siya masayop tungod kay niadtong mga tungora, nabag-o gyod ang tanan sa iyang lawas apil ang iyang mga bukog. Sa iyang pagmata, maoy iyang naamgohan nga nabulit ang iyang tibuok lawas og lapok sa mga hugaw nga nanggawas sa iyang mga panit. Mao kadto nga nagdali dayon siya nga mitugbong ngadto sa usa ka sapa sa kilid sa bungtod sa Nanangkawan aron makaligo ug makapanghinlo sa iyang lawas.

“Kinatumyan nga bahin sa ikaunom nga ang-ang sa pagka bagani,” matod ni Robert Makaindan sa dihang gisusi ang iyang galamhan. Nalipay siya sa pag-uswag sa iyang gahom. Apan naguol sab siyang maghunahuna nga maorag hinay kaayo ang pagsaka sa iyang gahom sukad siya makatungtong sa ikaunom nga ang-ang sa pagka bagani.

“Unsa kahay kulang?” pangutana niya sa iyang kaugalingon. Human kadto, misulod siya sa iyang galamhan. Gamit ang katingalahang mapa, nakabalik dayon siya sa iyang lawak sa Balay Kalipay sa Liwaraan. ***

SA laing bahin, walay giusik nga panahon si Laga Pigsayu sa pagtudlo sa magsoong Dayangdayang Manganingga ug Dayangdayang Pinaiyak. Isip prinsesa sa dakong banay sa kontinente sa Digkaaldawan, lawom ang iyang kahibalo bahin sa pagpadagan sa usa ka banay. Kon dili lamang tungod sa iyang pagkabilanggo sa Lasang sa Mantukobay, malagmit man gani nga nagkupot na siyag dakong katungdanan. Tungod sa iyang kasinatian, dali ra alang kaniya ang pagtubag sa mga pangutana sa magsoon bahin sa daghang butang sa pagpadagan sa ilang banay. Gikan sa panalapi hangtod sa pagpili og mga sinaligan, tanan kadto nalangkoban sa paghisgot ni Laga Pigsayu.

“Kon aduna pa moy mga pangutana, ayaw mog kataha,” matod ni Laga Pigsayu. Nanglingkod sila niadto atubangan sa tanaman diin naglumba sa pagpamulak ang lainlaing bulak.

Maora silag mga diwata nga nakigduyog sa hangin sa kahaponon kauban ang mga tapuri ug mga alibangbang.

“Ang akong gikabalak-an tungod kay basin mosakay sa panahon ang among mga kaaway nga banay,” matod pa ni Dayangdayang Pinaiyak. “Nadungog nako kaniadto nga gahulat ra ang banay Kapinonan kon kanus-a makakitag higayon aron puohon ang banay Binuklasan.”

“Ayaw mog kabalaka bahin niana. Tungod kay sa dili pa mi manglakaw ni Abang, iya na nang sulbaron para ninyo,” tubag ni Laga Pigsayu. “Ang inyo lang hunahunaon mao ang pagpalambo sa inyong banay. Timan-i ninyo nga ang kusog-politikanhon ug kusog-militar parehas nga gasandig sa kusog-ekonomikanhon.”

“Daghan kaayong salamat sa inyong pagtabang kanamo, Saliyaw,” matod pa ni Dayangdayang Manganingga. Tulo ka adlaw na ang minglabay sa ilang pagtuon. “Dili gyod namo malimtan ang among dakong utang kabubut-on kaninyo ni Abang.”

“Ayaw na nag hunahunaa, uy. Ang mahinungdanon mao nga nagkauban na mong magsoon ug andam na sa pagbalik sa inyong banay,” tubag ni Laga Pigsayu. Nahimuot siyang maghunahuna kon unsa kahay masulti ni Dayangdayang Manganingga kon masayran nga siya usa ka iyakan ug nga si Abang Manlumigto mao si Layok Mambunsudan.

“Tuod diay, unsay plano ninyo ni Abang? Dili na ba gyod mabag-o ang inyong hukom? Kon mosugot unta mo, mokuyog man gyod unta ko ninyo. Mao ra niy bugtong paagi aron makabalos ko sa inyong kaayo kanamong magsoon,” matod pa ni Dayangdayang Manganingga. Wala siya masayod kon ngano, apan nabati niya nga adunay dakong butang nga mahanaw kaniya kon mahilayo siya sa kiliran ni Abang Manlumigto. Usahay gani magselos siya kon mahunahuna nga maorag duol sa dughan ni Abang Manlumigto si Saliyaw. Butang kadto nga iyang gikatingala tungod kay ngano mang makabaton siyag ingon niadto nga pagbati? Ang iyang dakong gikahibulong tungod kay nabati niya kini taliwala sa iyang panaad ni Layok Mambunsudan nga wala nay laing lalaki nga adunay luna sa iyang kasingkasing.

“Aw, mag-agad ra man ko kon unsay plano ni Abang. Mahitungod anang imong sugyot nga mokuyog namo, maorag dili ko makapasalig niana. Si Abang ra gyoy makahukom ana. Apan sa akong tan-aw, dili lamang buot ni Abang nga mabutang sa peligro ang imong kinabuhi,” matod pa ni Laga Pigsayu. Nakamatikod siya nga mihuyhoy ang mga abaga sa dalaga.

“Apan unsaon man nako pagbalos sa inyong kaayo?” pangutana ni Dayangdayang Manganingga. Apan sa iyang hunahuna nagbagulbol siya nganong dili siya puydeng mokuyog kang Abang samtang si Saliyaw puyde. Human molabay ang pipila ka panahon, nasabtan na niya nga si Saliyaw mikuyog lamang sab kang Abang Manlumigto.

“Sa gikaingon ko na, wala kay angay tan-awon nga utang kabubut-on,” tubag ni Laga Pigsayu. “Karon nga nagkita na mong magsoon, panahon na aron mobalik mo sa inyong kaugalingong banay aron bawion ang inyong panulondon.”

“Bitaw, Laga Yangyang. Ang maayo mangandam na ta sa atong pagbalik sa atong banay ugma,” matod pa ni Dayangdayang Pinaiyak nga ganina pa naghilom-hilom. Gikan sa ilang mga panagtabi sulod sa pipila ka adlaw, nasabtan na niya nga maorag adunay pinasahing pagbati ang iyang igsoon alang kang Abang Manlumigto. Apan nasayod siya nga lumalabay lamang sila sa kinabuhi sa maong tawo.

“Tuod diay, nagkasulti na ba mo ni Maganding? Maayong magkaestorya mo para sa lakaw ugma,” matod ni Laga Pigsayu.

Human kadto, nanglakaw na ang magsoon aron makigkita kang Maganding. Gisundan sila sa panan-aw ni Laga Pigsayu

nga mipabilin sa tanaman. Nahinuklog siyang maghunahuna bahin sa tataw nga pagbati ni Dayangdayang Manganingga alang kang Abang Manlumigto. Naluoy siya sa dalaga. Apan sa dihang nahunahuna nga siya usab adunay pinasahing pagtan-aw sa mao gihapon nga lalaki, namula ang iyang nawong ug mipaspas ang pitik sa iyang kasingkasing.

“Aduna kaha siyay pagtan-aw nako?” pangutana ni Laga Pigsayu sa iyang kaugalingon. Sulod sa nanglabayng mga adlaw, daw nag-anam og kamisteryoso para kaniya ang pagka tawo ni Layok Mambunsudan.

Sa laing bahin, human molabay ang pito ka adlaw andam na ang tanan sa pagpauli sa magsoong Dayangdayang Manganingga ug Dayangdayang Pinaiyak sa banay Binuklasan. Sakay sa dagkong kabayo nga gasinaw sa kaitom ang mga balhibo, andam sa pakigsangka ang mga bagani nga gipangulohan ni Balagon. Samtang ang magsoong babaiyon ug si Maganding milulan sa karwahe sa Balay Kalipay nga nagposisyon sa tunga-tunga sa pormasyon sa mga bagani. Mao pay pagsubang sa Adlaw niadtong buntaga.

“Balagon, ikaw nay mahibalo sa pagpahiluna sa magsoon, ha,” matod pa ni Robert Makaindan. “Kon adunay mosupak, patya dayon aron walay daghang langas.”

“Matuman, Agalon!” matod pa ni Balagon. Gipadagan dayon niya ang iyang kabayo ngadto sa unahan sa ilang pormasyon. “Larga ngadto sa banay Binuklasan!” mando ni Balagon. Ug tuod man midahunog ang mga tunob sa mga kabayo ug ang pagligid sa mga ligid sa karwahe. Migula gikan sa ganghaan sa Balay Kalipay ang duha ka linya sa mga nagkabayo nga mga bagani nga nagsuot og kolor itom. Adunay mga maskara ang ilang mga nawong ug kadtong mga maskaraha hulagway sa torong baka nga sungayan.

Natingala ang mga tawo sa Liwaraan sa dihang nakita ang nagkabayo nga mga bagani. Gipangulbaan sila tungod kay maorag mosulong sa panggubatan ang hulagway niadtong mga baganiha. Natingala sab sila tungod kay kauban man sa maong mga bagani ang karwahe sa Balay Kalipay.

“Yaga, panid-i ninyo kon asa padulong nang mga bagani,” matod pa ni Mayagnaw sa iyang sulugoon. Namay-ongan niya nga ang agalon sa maong mga bagani mao kadtong bagani nga kauban sa mga taga Balay Kalipay nga misalmot sa subastahan. Gikan sa iyang bentana, kita kaayo niya ang selyo sa Balay Kalipay nga gipatik sa bandila sa karwahe nga kauban sa mga bagani.

Wala madugay, nakaabot na sa ganghaan sa banay Binuklasan ang nanagkabayo nga mga bagani. Human mosenyas si Balagon, gibag-o dayon nila ang ilang pormasyon. Pito ka linya sa nagkabayo nga mga bagani ang mingplastar sa unahan sa karwahe.

“Banay Binuklasan, gawas kamo ug tagboa ang inyong tinuod nga agalon!” singgit ni Balagon.

Nakurat ang tanang nakadungog niadto. Labaw na nga nakurat ang mga tawo sa banay Binuklasan. Gikulbaan sila. Nabatian nila nga adunay gahom kadtong singgit nga ilang nadungog. Kinsa kaha ang adunay kaisog nga mihagit sa banay Binuklasan?

“Kinsa kamo nga manghasi dinhi sa banay Binuklasan? Wala ba mo mahadlok nga mamatay sa kampilan ni Amay Imbayaw?” singka sa agalon sa mga tigbantay sa ganghaan. Nagdali dayon nga miposisyon ang mga bantay sa ganghaan ug gihublot ang ilang mga hinagiban.

“Atake!” mando ni Balagon.

Ug tuod man maorag bangis nga mga banog nga ming-atake ang mga bagani. Igo rang nangalup-og ang mga bantay nga way dag-anan batok sa grupo ni Balagon. Samtang ang agalon sa mga bantay nagkapuliki sa pagpanagang sa dihang giayo-ayo kini og tigbas-tigbas ni Balagon sa iyang kampilan. Maayong pagkabuak sa bagulbagol niini sa dihang nasayop kini sa pagsagang.

“Hunong! Kinsa mo nga way pagtahod sa banay Binuklasan!” singgit kadto ni Imbayaw nga nagdali sa pagduol sa ganghaan kauban ang mga bagani ug mga katigulangan sa banay Binuklasan. Apan ulahi na ang tanan tungod kay napukan na ang tanang bantay sa ganghaan.

“Mga bagani sa ikatulo ug ikaupat nga ang-ang? Kinsa ning mga tawhana?” Dako ang kahibulong ni Imbayaw. Mikunot ang iyang agtang tungod kay nasuta dayon niya nga walay dag-anan ang iyang mga sakop batok sa mingsulong nga mga bagani.

“Sa ngalan sa bansagong Binuklasan, ikaw Imbayaw walay katungod nga mahimong agalon sa banay Binuklasan. Tungod sa imong pagkahangol sa sapi ug gahom, imong gihiloan ang akong amahan ug inahan. Ug wala pa ka matagbaw, nakigkonsabo pa ka sa banay Kapinonan hinungdan nga napukan si Amay Pagalad Binuklasan ug ang tanang bagani nga akong kauban.

Imo pa gyong gilutos ang akong manghod nga buot nimong ibaligya ngadto sa laing banay.” Maorag dalugdog ang tingog ni Dayangdayang Manganingga nga milanog-lanog sa tibuok banay Binuklasan. “Busa karon, dawata ang hampak sa silot nga angay kanimo!”

Nangluspad ang nawong sa mga bagani ug mga sakop ni Imbayaw. Samtang ang katigulangan nag-iyahay sa pagpalayo kang Imbayaw. Tungod kay karon nga nayagyag na ang baho ni Imbayaw, nasayod sila nga dili na kapugngan ang pagkapukan niini. Dugang pa niini, nailhan dayon nila ang babaiyon nga tagiya sa tingog nga milanog. Ug labaw nga nailhan nila ang selyo sa banay Binuklasan nga gigunitan ni Dayangdayang Manganingga. Apan labaw sa tanan, nasuta nila nga kusgan ug gamhanan ang mga bagani nga kauban sa maong dalaga.

“Lugong ha kinalabaw!” singgit ni Imbayaw aron dasigon ang iyang mga bagani. Nasayod siya nga wala nay laing paagi aron makuptan ang banay Binuklasan. Kinahanglan gyod niyang makigpinatyanay tungod kay gawas nga dili siya ang tinuod nga manununod sa pagka pamuno sa banay Binuklasan, dili pa gyod siya tinuod nga Binuklasan.

“Asdang!” singgit ni Balagon. Ug didto nadungog ang tinagingting ug linagapak sa pagsangka sa mga hinagiban. Wala madugay sunod nga nadungog ang inagumod sa naangol nga mga bagani. Tungod sa ilang kanunay nga pagbansay, hagbay ra nga midaog ang grupo ni Balagon. Samtang si Imbayaw nga natadtad na og daghang samad, nakaluhod na tungod sa kakapoy. Gihangak na siya ug naglisod na sa pagginhawa.

“Matod ni Agalon, kinahanglan lukaton ang kaaway hangtod sa iyang gamot,” matod ni Balagon kang Dayangdayang Manganingga dungan ang pagtunol kaniya og usa ka bangkaw.

“Patyon ang tibuok banay ni Imbayaw!” singgit ni Dayangdayang Manganingga dayong duslak sa bangkaw sa kasingkasing ni Imbayaw. Wala gyod magdahom si Imbayaw nga didto ra siya taman.

“Patyon ang tibuok banay ni Imbayaw!” nadungog nga singgit sa mga bagani sa banay Binuklasan. Nakahukom na sila nga magpailawom kang Dayangdayang Manganingga. Ug human kadto, walay pagduhaduha nga gipamatay nila ang tanang kabanay ni Imbayaw.

(PADAYONON)