Buot Mamagdoy Sa Uropa Ug Ubang Nasod Human Sa Pandemic

Jef Gaitan:

GIANGKON ni Jef Gaitan G nga lahi kaayo nga matang s sa kasinatian ang lock- in taping nila n alang sa seryeng “Broken Marriage Vow” nga gisalmotan sa banggiitan u ug sikat nga aktres nga si Jodi Sta. Ma Maria.

Matod ni Jef, “Lock- in kami sa Baguio. It was a different f feeling kasi Baguio at ang ginaw- ginaw, ginaw so masarap ang weather but at the same sam time ay hindi kami makagala kasi bubble. bubb Kaya parang ang weird ng feeling, ha- h ha- ha! And it was my longest lock- in na walang uwian, so it was different.

“So, nakaka- miss ang araw but it was a fun experience with eve everyone. Naging close talaga kami lahat and a had fun.” Nahisgotan sab niya ang dili makalimtang mga pang panghitabo atol sa taping sa maong serye.

Matod sa aktres, “Pr Probably my most unforgettable experience would be the kuwentuhan I had with the cast. Kasi kapag wala kaming work wo or kapag breaktime, we would all a hang out together and kuwent kuwentuhan, share things and play card ca games and I really enjoyed my lock- in dahil sa bonding ko w with them.” Pagpatin- aw a pa sa aktres,

“Yung part na ito, I just want to say na following foll protocols pa rin kami and siyempre, lahat naman nama kami tested negative an and weekly testing, k kaya it’s it’ safe f for us to hang out na.”

Sa teleseryeng “Broken n Marriage Vow” maoy gidala nga role ni Jef ang karakter ni Bani, ang assistant ni Doctor Jill ( Jodi).

Matod pa ni Jef, aduna a usab siyay umaabot nga guest roles ug mga proyekto apan an dili pa kuno kini mahimong isulti.

Gidayeg sab ni Jef ang lead star sa serye nga si Jodi tungod sa kabuotan ug sa kakugihan han niini.

Padayag pa niya, “Si Ate te Jodi napakabait na tao, parang she’s radiant when she arrives ves on set, kapag nasa standby area kami. But when she sets foot ot sa eksena, she changes into her character and it amazes mazes how she makes that switch.

“And napakasipag niya, I see her studying her script ‘ pag walang ginagawa a and then praising and worshiping God after studying. She’s a role model. She’s inspiring and she’s amazing.”

Ug gipangutana usab siya iya kon unsa ba ang iyang gusto kon luwas s na ug hingpit nang mawala ang pandemic? ic?

Ang tubag ni Jef, “To travel ravel again and wala ng mask sana. Mas more wala ng masks. Ha- ha- ha! Iyong talagang lagang free na tayo to enjoy our daily lives. s.

“But also syempre, makapag- kapag- travel so my friends and other family y members can visit the Philippines again or makapagtravel for leisure and see the e world.”

Guskit- sukit usab namo o ang aktres kon asa bang dapita niya ipahigayon ang iyang gidamgong bakasyon asyon human niining pandemic?

Ug ang esplikar niya, “I’ve always wanted to see Europe. I’ve always wanted to go to France lalo na I have ave friends there. It would be fun to go o there and see them again.

“But most especially to see and explore Europe, see Machu Picchu sa South America, visit my family mily and bestfriend in Canada and just ust stay there for a while to explore. And siyempre, to really see the world,” pamahayag mahayag pa niya. —

(Napatik sa Bisaya, Mayo 28, 1932)

KARON kon hisakpan ko lang siya, nahibawo kog unsaon ko siya. Imusmos ko gayod siya, patiran ko, kuniskunison ko hangtod di nang kaila si Nanay niya. Mao gayod nay akong buhaton.

Usa siya ka higalang walay batasan. Ug kon dili man gani, siya mao ang yawa nga nagpakatawo aron lang gayod pagsakit kanako. Mao kana siya.

Maayog bantang siyang tan-awon, way duhaduha niana.

Ang iyang buhok itomon ug kanunay lang nagsinaw. Ug ang iyang dila humok kaayo. Pamati kaniya samtang magsulti siya bisan unsang butanga, ikaw di gayod pul-an maghangad sa iyang ngabil. Usa ka adlaw lang niana, nag-asoy siya sa boksing nga iyang iyang hikit-an sa estadyum, ang mga naminaw kaniya nalimot lang pagkaon sa ilang paniudto! Nahibawo ka na kon unsay mahimo sa mga tawong may dila nga sama sa iyaha.

Apan duna gayoy pagkasayop ang iyang pagka tawo. Wa lang kaniyay bali ang mga kadaot nga modangat sa uban tungod sa iyang mga tinonto ug mga binuang. Iya man lang gong gituohan nga ang pala, pala lang gayod ug ang lapis, igo ra gyong isuwat. Ang kuwanggol! Mao kana siya.

Ug mokatawa siya sa bisan unsa hangtod ikaw di nang kaantos. Ug di gayod siya manumbaling bisan kinsa ang hitungdan sa iyang katawa. Ug kanang mga binuang nga mahimo sa iyang pagka kuwanggol!

Busa, makahanduraw ka na sa akong kalagot usa ka gabii niana. Bisan karon, samtang nagsulti pa ako kanimo niini, aniay kalagot, pinugngang kalagot sulod sa akong dughan. Ug wa unyay unsa-unsa kon hisugatan ko na kadtong higalang bilyako kun yawa kun bisan unsa siya.

Nahibalo ka na kon unsay buhaton sa mga batan-on sa panahon nga ang “mga pako sa gugma magkayab-kayab na sa ilang ulayng dughan”. Ug unsa kamasulub-on nila sa adlaw nga sila dili makakita sa langitnong nawong sa ilang mga pinalangga. Dili gayod sila makatulog samtang di pa nila masid-ing ang tambisong aping sa ilang hinalaran. Ug nahibawo ka na kon unsay ilang buhaton.

Nahitabo kini kanako usa ka panahon niana. Ang dalagang akong gihalaran— si Virtud ang ngalang matam-is niya— wa motungha sa eskuylahan sulod sa duha ka adlaw. Ako nahinumdom gayod niana. Giihap ko man ang mga gutlo ug mga takna nga wala ko siya makita. Mao gayod nay akong gibuhat.

Karon ayawg hunahunaa nga siya ako nang trato ug uban pa. Kauban ko siya sa saring, tinuod kini. Apan wa pa kong kabungat nga nagtuwad sa paghigugma kaniya. Mao gayod, kay ang akong dila kaniadto buang pa kaayo. Apan akong nasabot nga siya, si Virtud, nakasabot nga ako may tinguha alang kaniya. Kay sa kada tan-aw ko gayod kaniya, mamula man ang iyang nawong— ingon niana— mapula. Ug imo nang masabot nga ang maong kapula nakasamot sa iyang kaanyag.

Giingon ko na nga si Virtud wa motungha sulod sa duha ka adlaw. Ug alang sa usa ka bag-ong gihilantan sa gugma, ang duha ka adlaw dugay na kaayo. Bisag giunsa ko na lang, wa gayod kong kapamati sa among leksiyon niadtong mga adlawa.

Gihilantan si Virgilio sa gugma. Apan ang tiaw ni Sulpicio nagsukod usab unsa kalawom sa iyang pagbati…

Gibinaboy kog kasaba sa akong mga magtutuon tungod sa wa nako pagpaminaw sa ilang mga pangutana, ug tungod sa akong pagdamgo-damgo sa mga kastilyo sa hangin ug ubp… ubp… Apan wa lang ko manumbaling kanila. Ang tanan kong hunahuna didto ra gayod kang Virtud ug alang ra gayod kang Virtud. Nahibawo ka na sa panahon nga ikaw gihilantan sa gugma.

Karon, asoyan ko ikaw kang Virtud. Alang sa uban, si Virtud dili maanyag. Apan alang kanako, siya matahom kaayo, daw ang diwa sa kaadlawon sa takna nga ang kabugason nagbanwag sa iyang mga silaw. Gituohan ko nga ikaw nakasabot sa gidulong sa akong mga pulong. Ug ang iyang tingog matam-is kaayo, kana gong tingog nga buot mong paminawon sa takna nga ikaw lumsan sa kasakit! Ug ang mga mata niya! Hesus ko! Makalumpag sa imong kasingkasing kon ugaling ang imong kasingkasing mahuyang. Ug ang kinataw-an, ang pinahiyoman sa iyang mga mata sa gutlo nga motan-aw na kanimo! Di gayod ka malimot. Lagi. Ang akong ipasabot mao nga ikaw damanon, sa human na ikaw makasid-ing sa maong mga mata.

Karon giingnan ko na ikaw nga si Virtud wa motungha sulod sa duha ka adlaw. Tsoy, di gyod ka makasukod sa giladmon sa akong kasakitan niadtong panahona. Makaantos ako nga biyaan sa usa ka pulo nga awaaw. Makaantos ako nga ibulad sa Deserto sa Sahara sa daghang semana. Apan dili ug dili gayod ako makaantos nga ibutang bisan asa, bisan sa langit, kon wala si Virtud sa akong tupad. Ang akong ipasabot mao: nga si Virtud makahimo sa kalasangan sa Aprika nga paraiso alang kanako.

Unya mga hungihong nahipos ko gikan sa akong mga kauban sa saring nga si Virtud mopauli na sa ilang lalawigan sa sunod nga adlaw. Ug nga dili na siya mobalik. Nasayod dayon ako nga ang akong pobreng kasingkasing naluya— naluya kaayo daw ang bawod nga wala nay umoy nga misapigad sa baybay. Ug ako gihilantan— gihilantan dayon sa pagkadungog ko sa maong balita.

Ang akong ulo naglabad sa bisan unsa. Wa, salamat, wa ako maghuramentado. Apan hapit na gayod unta. Paghigot og angkla sa akong liog ug paglukso sa lawom kaayong dagat, daw nakakabig kanako. Total, unsa pay kapuslanan? Ang kinabuhi diin si Virtud wala dinha, mangiob kaayo.

Kaha ikaw moingon nga ako putong kaayo ug uban pang pulong nga ingon niana. Apan unsa may sakit sa tiyan ko? Ako wa gayod makailag laing gugma gawas kang Virtud.

Unya, sa pagbuhi kanamo niadtong hapona, masaba sa gihapon ang akong mga kauban. Katawa. Talidhay. Ngisi-ngisi. Ug uban pa. Apan wa gayod ko manumbaling kanila. Masulubon kaayo ko. Unya sa kalit lang ako nakahunahuna. Bisitahan ko si Virtud karong gabii! Nganong wa ko kahunahuna niini? Kon nakakita ka pa nakong nagngisi, tingalig tuohan mo dayon nga ako nakasunod og dako kaayong kabilin.

Apan unya, nagkusmod na sab ko. Way kapuslanan. Wa ko

katultol sa gipuy-an ni Virtud. Ug nagduda ko nga way motultol kanako. Unya ang angkla… ang akong liog… ang dagat… nagtental na sab kanako.

Karon, samtang ang tibuok kalibotan mangiob na kaayo, nahitungha tong demonyong Sulpicio. Napulos lang siya ngisi, katawa, tabi, samtang mikuyog siya kanako. Gisid-ing ko niya gikan sa tiil ngadto sa ulo ug unya mikalit lang siyag sulti daw wa lay kabilinggan. “Uy, Virgilio, naunsa ka, Iti, nga mao ra man kag tamburaboy?” Ug gihapak niyang akong bukubuko, gipakasama lang ko niyag agipo. “Gitaroyan sa pana ni

Kupido, tingali, unsa, no?” Ug gimartilyo na usab niyang akong bukubuko sa iyang kumo. “Kinsay ngalan sa bulahang dalaga, Tsoy?” Mipadayon na usab siyag tukso.

Ug dihadiha dayon ako nakahunahuna nga karon, karon aduna nay higalang motabang kanako. Mao nga ako nangaliyupo kaniyag pakitabang.

“Seguro, Tsoy, tabangan ko ka—” Ug mitutok siya kanakog tan-aw. “Asa man ko mosulod?”

“Ahaha, kikikiki.” Nagkayamukat ko, samas usa ka buang. “Ahahaha, kikiki, makatug-an kaha ka nako ha-i… hain magpuyo si… si Virtud?”

“Virtud!” Nahitingala siya, daw mao pay pagkadungog niyas maong ngalan.

“Oo, si Virtud.”

Nangunot ang iyang agtang sa pila ka gutlo. Unya ang iyang mata gihiyong ug nagpangidlap. “Oo.” Mitubag siya kanako nga malagsikon. “Tana, tultolan tika.”

“Aaa, salamat lang.” Gitubag ko siya. “Tug-ani lang ko sa iyang gipuy-an.

Iyang gihunghong ang dalan ug numero sa gipuy-an sa akong nabuangan. “Naa na?”

“Oo, salamat, Sul.” Gitubag ko siya. “Ug dili gyod ko malimot niini.

“Aaaa, tipigi lang nang imong salamat.” Namulong siya. “Na, magbulag nuon ta.” Ug nagbulag mi.

Ang kagabhion miabot sama sa ubang kagabhiong Bulanon gawas nga ang akong kasingkasing nagkuba-kuba ug di gyod patuo kanako. Ang Buwan mahayag kaayo ug ang hinuyuhoy mabugnaw ug… apan sagdi na lang.

Akong hitultolan ang gipuy-an ni Virtud ug tungod niini mapasalamaton kaayo ko kang Sulpicio. Ang gipuy-an ni Virtud dako-dako gayod nga balay, ug may pergola duol sa hagdanan. Wa kong kahinumdom kon unsang tanoma ang mikatay niini, apan sagdi lang tong mga tanom.

Sa pagsaka ko sa hagdan, ang akong kasingkasing nagsinulog sulod sa akong dughan. Akong gipamulongan ang akong kasingkasing sa pag-ingon: “Ayawg punayg lihok, gamayng kasingkasing. Sa di madugay magmalipayon ka na unya.” Apan ang bilyakong kasingkasing mipadayon lang gyod sa iyang tinonto. Nasayod ka na kon unsay mahimo sa mga kasingkasing.

Wala madugay, didto na ko sa mahal nga atubangan sa akong bathala… nagkanga-kanga, nagkayamukat ang sinultihan sahi gayod sa labing dakong buang nga imong hiilhan.

“M-maayo! Ma-maayong gabii… kining… kanang… he-he, Virtud!” Nadungog kong akong dila nga daw nagbalanse sa masulog nga dagat. Kalalim gyod nimo karong gabhiona!

Ibton ko unta dayon ang akong dila. Di to mao ang akong igsusulti. Ang angay ko untang ipamulong mao: “Komosta?” kun uban pa untang sulti nga sama niini.

Apan wa man sab maglagot si Virtud kanako. Gusto sab tingaling maminaw sa akong pagdayeg kaniya. Kay nagdukoduko man siya, ug mipahiyom, ug kaha namula sab ang iyang aping kon nakita ko pa unta sa pagklaro.

Ug didto ako naglingkod sikit kaniya, way lihok-lihok, lupig pa hinuoy pahoy sa pilapilan. Nagkurog ang akong kaunoran, namugnaw ang mga kamot. Sulod sa pila ka gutlo mao ning akong kahimtang. Apan salamat sa akong mga mata. Tuyhad, way pilok-pilok, mitutok sila sa mga mata ni Virtud.

“Ahem!” Mipahiyom si Virtud, ug mipahiyom sab ko.

Hunahuna ko mosulti sab ko mao nga miahem pod ko ug mipahiyom.

Karon, nakakita ka bag buang sama kanako? Didto ako maglingkod tupad kaniya ug wa lang gayod koy nahimo. Unya, ambot unsay miabot sa ulo ko, gigunitan kong iyang mga kamot. Ug, Tsoy, nanginit ang akong kalawasan. Nakasulay ka ba niana?

Ug unya, giputos kong iyang mga kamot sa akong mga halok. Bidang nindota! Ug ang matam-is kong manulunda wa lang maglihok ug wa sab magpakita nga siya nalipay. Kusog nuon ang iyang ginhawa. Nasayod ka na ning mga babaye.

Kini ipamulong ko kanimo, Tsoy. Kon ang babaye tinuod nga nahigugma kanimo ug ikaw hatagag binta, di kinahanglan nga ikaw magdiskurso pa, magpoweta-poweta pa, kun magpakabuang pa. Lihok, Tsoy, lihok ang gikinahanglan.

Timan-i kini, Tsoy.

Nan karon samtang naghimo pa ako niadto— kana nga, samtang naghalok pa ako kang Virtud— kinsa may hunahuna mo nga mihungoy lang pagsulod ug nagtion og pistola kanako? Usa ka renegado nga bungoton, ang nawong niya nagkisdom. Wala lang unta ko makaalinggat kaniya. Kinsa goy makahimo nga ang akong mangga, ang dugos ko didto na man sa akong bukton? Apan si Virtud nakaalinggat.

“Papa!” Misiyagit si Virtud nga nalisang. “Oh, Papa, ayaw intawon pagluthanga!” Ug midagan si Virtud padulong niadtong tawo aron unta pag-agaw sa pistola. Apan gisalikway lang si Virtud ug intawon ang akong pinalangga, nahiluko sa daplin.

Sa hinay-hinay, ang renegado midulong kanako, ang iyang mga mata nagbudlat sa kasuko. Wa lang siyay tingog-tingog. Iya kong gisenyasan sa pagpaadto sa daplin sa bentana. Nagkurog, misugot ako. Unya, sa tingog nga daw dawugdog siya misingka: “Hala, lukso dinha sa bentana!”

Kaingnon kog gikuyapan ko. Apan wa diay. Nabati ko ang akong dila, naglubid-lubid pagsulti. “Kana nga… kana nga… komedya ka man…”

“Hilom! Hala, lukso! Dili gani, luthangon tika ning pistola!” Sa hinay-hinay, ang gato sa iyang pistola naglakat… naglakat. Ang tumong sa pistola nagpunta gayod sa akong kasingkasing. Unsay akong buhaton? Ang pagdili, kamatayon gayod. Ug ang akong kinabuhi, gimahal ko pa kaayo. Samtang kon molukso ako…

Ah, milukso gayod ko. Ug ang ako nang hibaw-an, ako nabalian nag mga bukog ug gialsa padulong sa ambulansiya. Ug bisan pa ako nag-ilaid sa kasakit, nadungog ko ang mabiaybiayong katawa sa usa ka tawo. Kaha, tungod kay makaluluoy man intawon akong tan-awon. Igo lang kong nagmahay niadtong tawo nga wala lamay kaluoy kanako. Apan didto ako nagluko, bali ang mga bukog, ug daghang samad, daw usa ka irong way tag-iya, sulod sa ambulansiya.

Sunod nga adlaw, gitunol kanako sa nars ang usa ka sulat. Sa pagtan-aw ko lang sa agi, nakaila dayon ko sa nagsulat. Si Sulpicio. Ang iyang sulat maingon-ingon niini:

“Buang! Ngano god intawon, Iti, nga milukso man ikaw sa bentana kagabii? Gituohan mo ba gayod kaha nga ako mao ang amahan ni Virtud? Porbidang talawana diay nimo, Iti! Bisan sa usa lang ka pistola nga dula-dulaan sa mga bata ikaw nahadlok na kaayo! Ha-ha-ha! Kabuang gayod nimo! Imo lang kong gipakatawag maayo!”

Tsoy, handurawa kon makatawa ba ikaw niana? Iya pa akong gitinontohan ug unya nganlan pa akog buang! Ang demonyo!

Karon, mangutana pa ikaw ngano nga ako siyang gikasilagan, gidumtan sa tibuok kong kinabuhi? Tsoy, kon hisakpan ko lang siya, imusmos ko gayod siya, patiran ko, kunis-kunison ko! Susoon ko gayod ang iyang ilong, lugiton kong iyang mga mata ug itlibon kong iyang dawunggan! Matay pa!

Kon di ka maglagot sama kanako sa human na ikaw binuangi, na, hala, patiri nang imong tiyan ug paligis sa pison. Tamburaboy ka! Mao kana ikaw!

(KATAPOSAN)