Manila Bulletin

Nganong Akong Botaran Si Mark Villar

Ni ANNA MAE LAMENTILLO

NAILHAN siya nga hilom lang magtrabaho tungod kay ang iyang kalamposan angayng matikdan, apan dili siya tigpangandak. Si Kalihim Mark A. Villar mao kanang matang sa alagad sa publiko kansang kainit sa pagserbisyo ug kahangkob sa iyang tulubagon mas nakapadayag pinaagi sa mga kalamposan, dili sa pulong.

Napili siya sa ikatulong termino isip representante sa bugtong distrito sa Las Piñas sa tuig 2016 ug andam nga ipadayon ang iyang mga buhat isip magbabalaod. Ang iyang mga nahimo sa Kongreso naglakip sa gipasiugdahang mga balaodon sa edukasyon, kahimsog, ug panginabuhi, lakip na ang Negosyo Act nga nagduso sa micro finance, ug sa Lemon Law nga nanalipod sa mga pumapalit og de makina nga mga sakyanan. Usa sab siya sa mga proponente sa Co-Loading Act, nga nag-abli sa domestic transport ug shipping ngadto sa langyawng mga barko.

Apan sa wala pa siya makapasaka sa giproponer nga mga laraw alang sa iyang ikatulong lehislatibong termino, gitawag siya aron mangalagad sa gabinete ni Presidente Rodrigo Duterte aron pangulohan ang Department of Public Works and Highways (DPWH). Gidawat niya ang tahas ug gipakita ang tanan segun sa gidahom gikan kaniya. Iyang gipasundayag unsay mahimo sa usa ka tawo kon siya maningkamot ug magkugi.

Talagsaong Kalamposan n sa DPWH

ILAWOM sa liderato ni i Kalihim Mark, ang DPWH nakatapos og 29,264 ka kilometro nga a karsada, 5,950 ka tulay, 11,340 ka proyekto pagkontrolar sa baha, 150,149 ka lawak-saringan, ug 222 ka sentro sa paghiklin sulod d lang sa gidugayon nga lima ka tuig. Hilabihan ang iyang kalamposan, posan, apan nagpabiling mapaubsanon, pinaagi sa pagbalik sa kredito dito ngadto sa mga tawo nga kauban niya sa trabaho— usa ka tinuod nuod nga timailhan sa hilomon apan epektibong trabahante.

Ang nakapahimong talagsaon agsaon sa kalamposan ni Kalihim Mark mao nga ang buluhaton sa DPWH dili sayon. Ang pagtukod og karsada labaw pa sa konstruksiyon uksiyon mismo niini. Gawas sa master plans ug blueprints, kinahanglan nglan natong kab-oton ang pagkuha sa kayutaan, resolbahon lbahon ang mga isyu sa katungod sa pag- agi

(ROW), mopahigayon og expropriation proceedings, ug daghan pa, ug molusot pa sa daghang prosesong burokratiko.

Iyang gitubag kining maong mga hagit nga kabuyon uyon niining maong mga proseso o pinaagi sa pagdesentralisar r sa pagkuha sa kagamitan sa ROW (Right of Way), pagpalambo bo sa pagmatikod sa pagkuha sa ROW, pagpadali sa proseso sa mga proyektong g imprastraktura, ug paggamit sa geo-tagging alang sa real-time nga pagmatikod sa dagan sa mga proyekto.

Impresibo kaayo ang nahimong kalamposan ni Kalihim

Mark sulod sa lima ka tuig ug bisan taliwa sa pandemic, kini sa paghisgot lang.

Bisan niining maong mga kamatuoran, ang pipila nagpadayon sa pagsaway kaniya aron kuhaan siya sa kredito, apan daghan sab ang nakamatikod ug nakadayeg sa buhat nga iyang nahuman. Ang lainlaing mga pre-election surveys, diin si Kalihim Mark anaa sa labing taas nga han-ay sa pinalabi nga mga senatoriables, nagpamatuod nga ang iyang buhat nagsulti sa iyang kaugalingon.

Madagayaon kaayo si Presidente Duterte sa pagdayeg kaniya, pinaagi sa pagpanghimug-at unsa kamaayong motrabaho si Kalihim Mark. Ang Presidente ingon sa dili gani motugot nga modagan siya sa Senado. Ingon siya niina kaepisyente.

Pinaagi sa pagpangulo ug paningkamot ni Kalihim Mark, ang mga Pilipino karon aduna nay taas nga panahon nga igahin alang sa ilang mga pamilya kaysa karsada tungod sa EDSA Decongestion Program; ang mga mag-uuma makahandos na sa ilang mga ani ngadto sa mga merkado sa mubong panahon pinaagi sa mga karsada ug mga tulay nga gitukod sa lainlaing mga rehiyon; daghang komunidad ang luwas sa panahon sa natural nga mga kalamidad tungod sa mga proyekto sama sa Leyte Tide Embankment Project; daghang Pilipinhon ang adunay mas maayong akses sa batakang mga serbisyo ug mga kahigayonan tungod sa maayong kadalanan, malig-ong mga tulay, ug gipausbaw nga kadugtongan sa

mga isla.

Laraw Sa Lehislatibo

SI Kalihim Mark nagtuo nga ang padayong kalamboan sa pagsumpayay sa imprastraktura sa nasod moresulta sa sustenadong

pagtubo sa atong mga dakbayan, kabanikanhan, ug sa nasod sa kinatibuk-an. Maoy hinungdan nga kon siya mapili sa Senado, himoon niyang institusyon ang programang “Build, Build, Build” sa kagamhanan pinaagi sa usa ka balaod. Kini aron pagseguro sa pagpadayon sa mga proyekto sa imprastraktura aron paghaling sa ekonomiya nga maoy magduso sa paglalang og mga trabaho.

Isip alagad sa publiko nga nagtrabaho nga walay kaluya bisan panahon sa pandemic, si Kalihim Mark nakamatikod usab sa kalisod nga nahiagoman sa mga frontliners. Ug buyon niini, buot niyang paluyohan ang benepisyo sa tanang frontliners atol sa panahon sa pandemic lakip na ang medikal kun nagbansay sa pangalagad sa kahimsog, mga trabahante sa konstruksiyon, mga kawani ug tigpadagan sa public utility, nga makabaton sila og hazard pay, dugang leave benefits, medical allowance ug paseguro, ug uban pa.

Buot sab niyang maggama, pinaagi sa pagpalabang og balaodon, og usa ka “super core council” nga naglangkob sa mapuslanong mga ahensiya sa departamento sa ehekutibo uban sa mga representante sa ubang sanga sa kagamhanan sa pagpabarog og patukoranong kapasidad sa kagamhanan nga maoy motubag sa usa ka emerhensiya sa kahimsog sa publiko o trahedya aron makapakanaog og tibuok kagamhanang lakang alang sa komprehensibong plano sa pandemic ug pagtubag niini.

Si Kalihim Mark adunay pipila ka ubang prayoridad, sama sa: paghimong institusyon ug pagduso og suporta sa imprastraktura alang sa mga mag-uuma aron mapausbaw ang kapasidad sa agrikultura alang sa mas maayong produksiyon; palig-onon ang imprastraktura sa IT aron himoon ang edukasyon nga onlayn nga makab-ot alang sa tanang tinunan, aron pagseguro sa probisyon sa hingpit ug bag-ong mga pasilidad nga makapahimo sa pagkat-on nga sibo alang sa tanang tinun-an; pagsuporta sa mga MSMEs pinaagi sa paghatag kanilag akses sa mabuyonong pautang ug pinansiyal nga suporta aron sila makabangon gikan sa epekto sa COVID19 pandemic; pagpalabang og mga balaodon batok sa tanang matang sa diskriminasyon, pagdugang sa pagpanalipod sa kababayen-an ug kabataan batok sa pangabuso ug pagpahimulos, ug pagpalambo sa mga benepisyo alang sa mga senior citizen ug mga tawo nga adunay kabilinggan sa panglawas.

Aduna usab siyay plano sa lehislatibo nga makahatag og benepisyo sa mga Overseas Filipino Workers (OFWs). Buot niyang maseguro ang pagmugna og mga trabaho dinhi sa ato ug mosuportar sa probisyon sa mga programa sa panginabuhi ug mga serbisyo sa pagpahibalik sa katilingban niadtong mga nanguli nga mga OFWs aron himoon nga ang pagpanarbaho didto sa gawas usa na lang ka opsiyon imbes nga panginahanglan.

Dugang niini, buot niyang pausbawan ang gahin alang sa serbisyo nga makatubag niadtong distressed nga mga trabahante, lakip na ang libre ug komprehensibong serbisyo sa kahimsog ug alayon nga legal ngadto sa mga OFWs; gipalapad nga digital ug programa sa literasiya sa panalapi alang sa mga OFWs ug sa ilang mga pamilya; pagpahigayon og ekstensibo nga kampanya sa kasayoran sa pagseguro nga ang mga OFWs nasayod sa hingpit ug nakig-alayon sa hingpit sa mga programa, mga serbisyo, ug mga proyekto sa kagamhanan; ug palamboon ang proteksiyon sa atong mga OFWs batok sa pangabuso pinaagi sa pagpusgay sa illegal recruitment ug human trafficking ug segurohon nga manubag ang mga malapason.

Si Kalihim Mark nakapamatuod na sa iyang kaugalingon nga maantigo isip pangulo sa DPWH. Kon siya mapili sa Senado, walay duda nga siya makahimo sa pagpas-an sa tahas sa iyang mga laraw sa lehislatibo. Ang iyang agi sa pangalagad maoy makasulti sa iyang kaugalingon. —

Buot niyang maseguro ang pagmugna og mga trabaho dinhi sa ato ug mosuportar sa probisyon sa mga programa sa panginabuhi ug mga serbisyo sa pagpahibalik sa katilingban niadtong mga nanguli nga mga OFWs aron himoon nga ang pagpanarbaho didto sa gawas usa na lang ka opsiyon imbes nga panginahanglan.

( Ikaduhang Anib)

Ang Kabilin sa Ginikanan

MARABI,” ni Ardalyan pa nga mitawag sa iyang ulipon. “Ipalihog kog latag daan sa akong baluti diha sa higdaanan— kana, o, kanang anaa sa halaran. Mahuman kog pahid niining akong sundang ug kalasag, isulob ko kana dayon ug manglupad kita sa walay paglangan.”

“Akoy bahala, Ginong,” mao upoy tubag sa ulipon. “Humota ani, uy! Pagkasinaw pa sa mga balhibo! Naputos ko na diay atong kalan- onon sa kay- a. Duna pa ba kay laing isugo human kog latag aning imong baluti?”

“Wala na,” tubag pod ni Ardalyan. “Magpatabang ra ko nimo og sul- ob niana mahuman ko ini.”

Gibalik ni Ardalyan ang iyang pagtagad sa sundang niyang gipasinawan samtang galuhod siya atubangan sa tamboanan. Tam- is ang tingog sa tubig nga gabusagak sa gawas. Tawhay kaayo sa dunggan. Sa tungod sa Anarka adunay panaksan nga gisudlan og lana. Gamit ang panapton, maampingon niyang gipahiran ang suwab sa lana nga adunay sagol nga hilo. Tataw ang kahait sa hinagiban. Nagpanidlak kini. Tunga sa dupa ang gitas- on niini tumoy- sa- tumoy. Gipilo kini sa gatosan ka higayon aron mangataltag ang taya ug hugaw niadtong gipanday pa kini. Gikan pa ang sundang sa iyang amahan nga gipanunod usab sa amahan niya ug sa amahan sa iyang apohan. Karaan na kini nga hinagiban apan ang katuigan wala gayod makatatsa sa kasinaw sa suwab ug ang kahait wala gayod maibani. Aduna upoy gikulit nga mga titik sa Alituk sa hamis nga suwab nga nagpabutyag sa Arbatanhong pulong nga “AKARAGAD” nga nagkahulogan og pagpangalagad sa uban. Pilak ang gigamit nga pulohan diin gipantok ang gitong. Aduna kiniy dagway sa kinulit nga tulabong kansang pilaknong sungo gaabli sa tumoy paingon sa suwab nga daw galuwa og puthaw gikan sa iyang tutunlan. Ang mga mata niining kuptanan gisukipan og tapol nga mga amatista kansang gidlak managsama sa pagbuswak sa kaadlawong banaag nga gapaila sa matahom nga kabuntagon. Aduna usay kinulit nga mga balhibo sa kuptanan nga nakatabang sa hinagiban aron dili kini dali nga mabuhian sa matag huyad sa mogunit.

Balaan kini nga hinagiban. Sama sa ubang mga hinagiban, atol sa pagpanday niini, gipanalanginan kinig mga pag- ampo aron mahilayo batok niadtong dili maayong mga matang sa tagkupot. Mao kini ang iyang timaan sa iyang amahan nga mitaliwan napulog walo ka tuig nang minglabay. Anyahika ang ngalan niining iyang sundang, o “Mahimayaong Langgam” sa kasagarang pinulongan.

Ang ulahing mibitbit niini mao si Anarka Arbana, ang iyang amahan. Sa gikahisgotan pa sa katigulangan, bata pa sa dihang haniti na kaayo sa pagkupot og hinagiban kining iyang amahan. Sa wala pa kini mitaliwan, nangalagad si Anarka Arbana isip Ikaduhang Sulab sa kanhi ug mitaliwan nang radya sa Arbata. Bulahan kuno kaayo nga manggugubat kining amahan ni Ardalyan apan wala gayod niya masakmit ang pagpangalagad isip Unang Sulab.

Paghuman ni Ardalyan sa sundang, maampingon kini niyang gilatag sa banig sa salog. Sunod niyang gikuha ang kalasag, nga gitawag og Musgibala, o “Gamayng Taming sa Kinabuhi” sa kasagarang pinulongan. Maampingon sab kini niyang gipahiran sa panapton ug sa lana nga hiniloan. Kining

kalasag ang panulundon kaniya gikan sa iyang inahan nga si Anarka Alyara, nga kanhi Unang Sulab. Ang iya lamang inahan ang dili madaog sa iyang amahan sa pagpakigsangka.

“Sa kapakyas, giminyoan na man hinuon ni Arbana iyang kanunay nga kaindig sa pagka Unang Sulab— ang akong igsoon, imong inahan. Dili tuod madaog ni Arbana si Alyara sa gubat, apan gidaog kini niya sa gugma. Mabungahon ang ilang gugma ug maong natawo ikaw, Ardalyan,” maoy ingon ni Manay Arimya nga nahinumdoman sa batan- on nga Anarka.

Samtang nangalagad kining ginikanan ni Ardalyan sa kanhi radya, gilupig nilag dungan ang usa ka dakong mangtas

nga langgam nga nagsalag sa kapangasan sa sidlakan. Ug sukad niato, nag- anam- anam nag panaghan ang namuyo sa ulahing nabawi nga gambayan sa Arbata.

Apan, usa niana ka adlaw, miabot ang usa ka bituon nga natagak gikan sa langit. Wala nay lain pa kondili ang mga ginikanan ni Ardalyan, ang sinaulog nga Una ug Ikaduhang Sulab, ang mibuak sa nagdilaab nga bato ngadto sa libo ka libo ka tipaka. Mao kadto ang gikamatyan ni Anarka Alyara ug ni Anarka Arbana nga hangtod karon madunggan pa ang ilang binuhatan sa mga awit. Ang naluwas lamang niadtong ilang pakigsangka sa bituon mao ang Anyahika ug ang Musgibala, nga karon anaa na sa paggalam ni Ardalyan. “Andam na ang imong baluti, Ginong,” sibya ni Marabi. Gipanid- an ni Ardalyan ang iyang sundang ug kalasag. Nagsinaw na kining duha sa lana nga hiniloan. Gisulod niyag balik ang sundang sa sakoban. Ug mibarog siya.

Milabang siya paingon sa iyang higdaanan diin gilatag ang iyang baluti. Gisul- ob niyag una ang bursigi nga kutob sa iyang tuhod aron makita da gihapon ang iyang mga patik sa paa. Ginama ang iyang bursigi sa tabunon nga panit ug aduna say tabunon nga mga balhibo sa isigkakilid. Gikan ang lapalapa sa baga nga panit- pinabukalan sa butakal- ihalas. Sunod niyang gisul- ob ang gansing nga gibakos sa iyang hawak ibabaw sa iyang bahag nga panhulagon. Adunay tag- as nga mga balhibo ang iyang gansing sa likod aron mahisama kinig ikog sa tipuli nga gabukad. Gibulokan ang mga balhibo sa gansing og lunhaw nga adunay dalag nga mga tumoy. Gihigot niya iyang sakoban sa gansing. “Ipalihog ko sa akong baro,” tugon niya kang Marabi.

Gisul- ob ni Marabi ang baro ngadto kang Ardalyan. Gibulokan kinig dalag nga panapton nga gidayan- dayanan og pilaknon nga mga tahi. Abli ang atubangan sa baro ug kutob da ang manggas sa iyang abaga aron makita iyang mga patik sa bihol, siko, braso, tiyan, ug dughan. Sunod nga gisagbay ni Marabi ang lambong ni Ardalyan didto sa liog sa iyang agalon diin ang isigkatumoy niini didto gipabitay sa iyang bukubuko kuyog sa taas ug sedahong buhok sa Anarka nga kutob sa paa. Nahisama ang lambong sa tag- as nga mga lawi sa isigkakilid sa buhok diha sa iyang likod. Gibulokan ang lambong og kanawayon nga may maraag nga mga tumoy. Human niini, isul- ob na ni Ardalyan ang iyang purong. Mitikluhod siya atubangan sa iyang ulipon ug gibutang ni Marabi ang purong ngadto sa ulo sa Anarka. Gihiktan kini ni Marabi og hugot sa iyang tangkugo aron dili kini matagak. Gibulokan kinig dalag nga may lunhaw nga mga tumoy ug gabusikad nga mga balhibo.

“Daw sama na ka sa manoglabok nga sunoy, Ginong,” ingon pa ni Marabi.

“Mao ba?” Mikatawa ang Anarka. “Huwata nga mahimamat mo ang ubang mga Sulab.”

Ulahi nga gisul- ob ni Ardalyan ang iyang bulawan nga mga panika sa dulunggan, iyang mga baklaw sa pupolan, ug ang taklay nga esmeralda sa iyang dughan. Misidlak ang esmeralda sa dihang iya na kining gipabitay sa iyang dughan. Kuyog niini, mihambin og mas tin- aw nga mga bulok ang mga balhibo nga gipanul- ob ni Ardalyan.

Mapuslanon kining iyang mga burluloy. Gipanalanginan kini aron dili siya dali mahutdan og kusog sa paggamit sa gahom. Ilabi na kining taklay nga gabitay gikan sa iyang liog ug didto ang mahalong lunhaw nga bato gasanday sa iyang dughan. Makatabang kini aron ang iyang kasingkasing dili mahubsan sa kusog kon manginit na ang gahom sa iyang kaugatan. Ug tungod kay Anarka man siya, ug ang iyang kasingkasing ginama sa mas lig-on nga unod, makab-ot niya ang lapad nga gahom nga hilabihan.

“Andam na kita,” sibya ni Ardalyan. “Dunggon na nato ang tawag sa radya. Marabi, ikaw ang magbitbit sa akong kalasag. Alim, umari ka.” Mibatog ang langgam sa iyang abaga.

“Ka!” piyak niini.

Gikuha ni Marabi ang kalasag ni Ardalyan nga gibulokan og lawom nga lunhaw ug gikulitan sa nagkadaiyang porma nga bulawan. Ginama kini sa kahoy nga magkuno mao nang lig-on sab kini apan bug-at bisan dili kini dako nga kalasag. Gibitay kini ni Marabi sa iyang bukubuko ug nanggawas sila sa balay.

Hayag ang agianan gawas sa ganghaan. Makita ang karaang kalig-on sa mga batong hamis nga alabastro nga gipasigahan sa nanaglaray nga mga agya sa matag haligi. Susama kining mga agya sa alibid ug lapad nga batong hamis nga mapunit lamang sa suba, apan ang agya nahisama kasihag sa diyamante. Kon patongan kining agya sa gamayng pakidlap nga bato didto sa gamayng buho sa tunga, mosiga kining batoha nga susama sa sulo, apan mas hayag kinig dilaab sa kalayo.

Sa kahayag sa mga agya, nakita nila ang gipanghulagway diha sa mga bungbong ug kisame. Gidibuhoan kinig mga porma sa tawo ug langgam nga nanagsayaw. Ang matag mata sa mananayaw— malanggam ug matawo— gisukipan sa mga diyamanteng topasyo mao nang nanidlak kining mingsamin sa kahayag sa mga agya ug daw misiga ang Adlaw sa ilang mga mata. Diha sa bato, galikos-likos ang ilang kalawasan sa sayaw nilang way kahumanan.

Dili layo ang ganghaan sa balay ni Ardalyan padulong sa gawas sa gambayan. Anaa ra mipuyo si Ardalyan sa kinaubsang lantag— dili susama sa kasagarang Anarka nga didto gayod mopuyo sa tunga kun sa kinaibabwang lantag— kay matod pa sa katuohan, kinahanglan nga ang anaa lamang magpuyo sa kinaubsan kadtong adunay buhat sa pag-ugmad sa yuta ug ubang panikaysikay nga mapaubsanon. Kasagarang mamuyo sa tungang lantag kadtong mga manggugubat ug mga

Nangandam sila si Ardalyan ug Marabi. Busa, gisugdan nila ang panaw luwan sa anarka nga si Alim...

magtatambal. Ang mamuyo sa kinatas-an kadtong mga Anarka nga may kalabotan sa kagamhanan.

Miliko lamang silang Ardalyan ug Marabi kausa paingon sa tuo. Ang dakong ganghaan na dayon sa gambayan ang misugat kanila. Paggawas nila, gisugat dayon sila og mga tawo nga nagiyahay og panikaysikay sa wala pa ang paniudto. Adunay mga mangingisda nga gabitbit sa pinuktan nilang mga pilakpilakan.

“Ka kaka karaaa!” piyak ni Alim pagkakita niya sa lab-as kaayo nga mga isda.

“O, unya na,” tubag ni Ardalyan. “Mangisda lagi ta inigpanguli na nato.”

Ang tabil sa gabusagak nga tubig anaa sa isigkakilid sa gawas sa inaptang hawanan ug gaagas kini gikan sa gabanghilig nga atop nga ginama na sa lig-on nga anapog. Ang matag haligi dinhi sa hawanan (nga puros alabastro) gikulitan og mga dibuho sa langgam sa nagkadaiyang bulok— ang mga mata sa matag langgam gisukipan pod og mga esmeralda, amatista, sapiro, rubi, dalag ug maraag nga topasyo, perlas, ug itom nga aguwara.

Sa ganghaan adunay duha ka kalkaras— mga manggugubat— nga gabantay ug gaalima sa kahan-ayan sa Arbata. Natugaw sila pagkakita kang Ardalyan nga gasul-ob sa tibuok niining sapot-panggubatan.

“Ka ka ka!” tawag ni Alim kanila.

“Maayong buntag kanimo, Alim! Maayong buntag usab kanimo, Ginong Ardalyan,” ingon sa usa nga niwang. Nangyukbo dayon ang duha ka kalkaras.

“Aduna ba diay gubat?” ingon sa ikaduha nga tambok.

“Wala ko pa masayri ang tanan,” tubag sa Anarka. “Gipatawag kami sa radya. Aduna kunoy mosulong.”

“Mosulong?” sabat dayon sa niwang. “Diin man gikan, Ginong?”

“Ang taga Arbanya kaha? Milihok na gyod sila?” dugang sa tambok.

“Dili pod tingali, uy,” ingon sa niwang. “Basin mahitungod adtong nahitabo kagabii.”

“Gahapon, samtang naghatod pa ka ni Anhing Undoy Masiaw,” sugid sa dakong tawo, “kalit daw nangabuang ang tanang mananagna. Daw gibiyaan sila sa makadiyot sa ilang panghunahuna. Napuno sila sa dili mahubit nga kalisang.”

Milingi si Ardalyan sa katawhan nga nanikaysikay nga karon nangahilom na. Naminaw.

“Usa day ilang gipanglitok: ‘kahadlok’” tiwas sa tambok nga pinahunghong.

“Ayaw kamo og kabalaka. Walay kagubot nga moabot dinhi sa gambayan. Kutob sa akong gahom panalipdan ko kamo sa bisan unsang katalagman nga moabot. Sa bisan unsang kahadlok,” ni Ardalyan pa.

“Anaa among pagsalig kanimo, Pangulo,” ingon sa tambok. “Ug kanimo, Alim!” maoy dungag pod sa niwang nga gatingsi.

“Kara kara kararara!” tubag sa langgam.

“Dili na kami maglangay, mga higala. Gahuwat na ang radya kanamo,” pahibalo ni Ardalyan.

“Pasayloa kami sa paglangan kaninyo,” tubag sa tambok. “Dili igsapayan,” pahupay nga mitubag si Ardalyan. “Andam na ba ikaw, Marabi?”

“Gasunod lamang ako kanimo, Ginong,” ang tubag pod sa ulipon.

Nanggawas sila sa ganghaan sa gambayan ug mitugpa si Alim sa yuta. Nanan-aw ang katawhan sa likod nga mipanon aron mosaksi sa pamalhibo.

“Ayaw usa og paduol sa arkanawa, Marabi,” pahimangno ni Ardalyan.

“Kara ka kara ka!” piyak ni Alim. Mibuto ang langgam. Naigking si Marabi. Nanglupad ug ming-alibwag ang tabunon niyang mga balhibo. Sa pagbuto-buto sa mga balhibo sa langgam, midako kini. Karon, susama na kini kadak-ag sunoy. “Kara!” Mibuto na pod. Nangulpot ang kanawayon ug dalag nga mga balhibo. Karon susama na kini kadak-a sa baktin. “Kara!” Mibuto makatulo! Nangsalibwag ang lunhaw ug dalag. Karon susama na kini kadak-a sa kabaw. “Kara!” Mibuto makaupat! Nangalisbo ang kahumot sa iyang alimyon. “Kara!” Mibuto makalima! Karon susama na kini kadak-a sa payag. “Kara!” Mibuto makaunom! Karon mas dako na si Alim sa balay. “KARAAAA!” Ug mibuto makapito.

Giinat sa arkanawa ang iyang mga pako. Mao na kini ang labing tinuod nga dagway sa arkanawa. Usa kini ka dakong langgam nga nagsapot og balhibo sa gakadaiyang bulok. Ang ikog ni Alim may bulok nga lunhaw ug ang matag tumoy niini dalag, dayon gidungagan pag tulo ka buok tag-as nga lawi nga nagsugod sa lawom nga lunhaw hangtod nahimong bulawanon ang tumoy. Ang balhibo sa paa niini tabunon nga gasumpay sa bulawan niining mga kuma nga pilaknon og mga kuko nga nangliso daw hait nga mga sanggot. Luspad nga tabonon ang balhibo sa tiyan ni Alim apan adunay daghang nanggidlak nga mga lusok ug daw sama sa pilaknong mga bituon. Paingon sa iyang liog, dalag ang mga balhibo. Kanawayon ang mga balhibo sa pako sa langgam ug ang matag tumoy maraag ang bulok. Gikan sa liog sa arkanawa hangtod sa iyang nawong, dalag ang balhibo apan ang ubang mga balhibo adunay lunhaw sa tumoy nga gakatag. Ang mga mata ni Alim adunay bulok sa lawom nga lunhaw nga daw gasamin sa baga nga kalasangan. Ang sungo niini usa ka ganso nga may duha ka dupa ang gitas-on ug may bulok sa adlaw nga tutok. “KAAAA!!!” maoy singgit sa arkanawa.

Gilingi ni Ardalyan si Marabi nga nanagko ang mga mata pagkakita sa pagpamalhibo sa gamatiting nga langgam nga si Alim nga karon mas dako pa sa tulo ka payag nga gipatongpatong. “Karon pa ba ka nakakita og arkanawa?” pangutana ni Ardalyan kang Marabi nga adunay kahimuot.

“Makakita ako kanunay nga galupad sila apan karon pa ako nakakita sa pagpamalhibo sa arkanawa sa tibuok kong kinabuhi!” tubag sa ulipon sa kahingangha. “Pipila ra man god ka Anarka ang gapuyo sa amo ug didto pa gyod sila sa kinababwang lantag. Molugsong lamang sila usahay kausa sa matag kalalawan, apan kadiyot ra sab kaayo, igo lamang maniid namo.”

Mikatawa si Ardalyan. “Tigoma lang na ang imong kahingangha, Higala,” ingon pa niya. “Duna pa kay daghang makit-an nga kahibulongan inig-abot nato sa Arkalan. Mangadto na kita, kay maulahi unya ta. Maulaw kita sa ubang mga Anarka.”

Miduko si Alim ug mikatkat si Ardalyan sa iyang bukubuko. Gitabangan niyag pasaka si Marabi ug gibitad ang kamot niini kay naglisod man kini og kapyot sa mga balhibo. Sa dihang napahiluna na sila sa bukubuko ni Alim, milingi si Ardalyan pagbalik kang Marabi. “Kupti og tarong iyang balhibo aron dili ka mahulog. Apan kon mahulog ka man ugaling, ayaw kabalaka kay mosakdap ra ming Alim ug saw-on ka namo!” sungog pa sa Anarka ngadto sa iyang ulipon.

“Dili ba kaha… Basin kining iyang balhibo nga akong gikuptan—” mabalak-ong miingon si Marabi. Nahinumdom siya kon giunsa pagpanalibwag sa mga balhibo kaganina.

“Sa pagpamalhibo ra ni siya mangalagpot. Kon dili kini siya mousab sa iyang lawas, bisan unsaon pa ni nimog bira, dili matangtang ang bisan usa ka balhibo. Lig-on kaayo kining walay sama, bisan kon lumoy kini kon hilamon,” pagpatin-aw ni Ardalyan.

“Gasunod lamang ako kanimo, Ginong,” tubag ni Marabi. “Alim, bukhara na imong mga pako,” tugon sa Anarka sa iyang arkanawa.

“KARA KA! KARA KAAAA!!!” lanog nga piyak sa langgam. Nangaway ug nanimbaya ang katawhan kanila. Gipuno sila sa pagdayeg. Nanglupad sila. (PADAYONON)

TAUDTAOD na sab sa kalibotan sa showbiz si Dan Sy Lopez. Napulog usa na ka tuig to be exact, ug sulod niining panahona, nahatagan na siyag kahigayonan nga makagawas sa lainlaing television series, sa teyatro, short films, ug drama anthologies.

Nailhan siya isip usa ka Sugboanon nga aktor ug unang nabaid ang talento isip aktor sa teyatro.

Pagbalik-tan-aw ni Dan, “Nagsugod ako sa teyatro sa tulunghaan namo, unya sa gawas sa tulunghaan… then after that, nahimong mainstay actor ako sa ABS CBN Cebu ug nahimong indie film actor ako ug nag-akto sa lainlaing TV networks.

“Sa pagkakaron, nakahimo na akog unom ka proyekto sa teyatro, napulog upat ka television series, kapin sa kawhaan ka short films, ug kap-atag siyam ka drama anthologies.”

Si Dan gradwado sa Bachelor of Science in Nursing ug Culinary Arts ug labihan kaayo ka- passionate isip aktor.

Nahisgotan pa gani niya ang labing halandomon nga proyekto niyang nagama.

Matod niya, “Daghan kaayo akog halandomon nga proyekto nga nahimo. Apan kon pangayoan kog usa lang, tingali mao kadtong maoy akong gidala ang papel sa usa ka adunay HIV.

“Kuan man god, medyo mahagiton ang akong papel ug adunay tipik sa movie nga nagpakiskis ako sa akong ulo ngadto na sa semi bald, ug ang akong papel, kanunayng emosyonal ug adunay hilak-hilak and that was also my first nomination as Best Actor last 2018 for Sinulog Short Film Festival 2018. Plus, nakadaog ako og international award niini isip best actor sa Filmysea International Film Festival 2022.

“Ug kanang maong movie, buot kong mamahimong instrumento ngadto sa tanan nga nabuhi nga nag-antos sa balatian nga HIV, ang saktong pagtambal ug pag-atiman, ug nga mahimong mabuhi sa normal nga lifespan.”

Malipayon ba siya sa dagan sa iyang showbiz career?

“Oo, labihan ang akong kalipay! Kini tungod kay aduna na akoy unom ka acting awards— duha ka local awards, duha ka national awards, ug duha ka international awards. Unya, nakadaog usab ako isip Outstanding Influencer of the Year sa India ug daghan sab akog nadawat nga endorsements.

“I am super-blessed gyod kaayo, tungod kay kaniadto, ang ako ra untang gipangayo nga sa dili pa ko mag-30, nga makabaton unta bisag usa ka lang pasidungog… apan unom na ang nahatag kanako so far,” mapahiyomon niyang sulti.

Nahisgotan sab niya kon unsang matanga sa dedikasyon ang iyang gibatnan isip ulipon sa arte.

“Isip aktor, mahal kaayo nako ang akong craft ug dedicated kaayo ako sa akong trabaho. Nga bisan unsa pa kadaghan sa pagsulay nga akong taakon, magpabilin kong magtindog.

“Mahinungdanon kaayo nako nga kanunayng mosulod sa saktong oras panahon sa workshop, audition o shooting ug mokat-on sa pagsagop sa batasan sa bag-ong mga tawo sa palibot, sanglit lainlaing attitude ang atong mahinasa. Bisan unsa pay ipabuhat kanimo, angay nimo kining sundon, sanglit sila man ang nasayod unsay makaayo kanimo.

“Sa kataposan, remain humble pa gihapon bisan sa tanang kalamposan nga moabot kanimo ug dili malimot sa pagpasalamat sa Ginoo,” taas nga pamahayag ni Dan.

Nahisgotan sab niya ang iyang labing uwahing proyekto.

Matod pa ni Dan, “Ang kataposang indie film nga akong gihimo niadto lang Marso niining tuiga, usa ka Cinemalaya entry apan ang resulta mahibaw-an karon pang Agosto 2022.

“Ang title sa movie, “Mata Mata (Figment)”, ug kini gidirehian ni Direk Bee. Ang akong role sekreto lang usa sa pagkakaron, tungod kay aduna kiniy plot twist sa kataposan.

“Oo, ako ang bida dinhi, usa kini ka indie short film ug ang casts, ako (Dan Lopez), Dan Mark Lopez ug Cherry Camion.” —

Cover Story

tl-ph

2022-06-01T07:00:00.0000000Z

2022-06-01T07:00:00.0000000Z

https://manilabulletin.pressreader.com/article/281522229735219

Manila Bulletin Publishing Corp