Ang Lingkoranan

KIANG! Piang! Anak sa kagwang!” Daw punyal kining mga pulonga nga kanunay motaroy sa akong kasingkasing! Ingon kinig bala nga gipunteriya kanunay sa akong dughan! Dili usa! Dili duha! Dili usab tulo ang matamayong minglitok niini. Halos tanan, sila ang nanag-iya nianang maong pulong uban sa sulinga sa mga mata punting kanako. Hinuon, sa matag libkas nila nianang mga pulonga, inay nga ako mapukan, mas dugang hinuong minglig-on ang mga lutahan sa akong mga tuhod ug bukton. Giisip ko na lang nga bitamina ang maong mga pulong aron dili ko mosamot kaalaot. Oo, sulad kining akong kahimtang! Apan, unsa bay akong mahimo? Makadaghan nang gipasabot ni Nanay Rosa kanako nga dili lang ako ang sama sa ingon. Daghan kaming anaa niining sakita.

Hinuon, dili ko usab mabasol kadtong nanag-ingon nga ako inutil. Ila man god akong makita nga kanunay akong magyaka duol sa bakanan sa barungbarong namo ni Nanay. Ug ilabi na usab halos sa matag adlaw makita nila ako nga babahon sa akong inahan padulong sa eskuylahan. Apan, ang wala nila masayri, nga ako ang katimbang ni Nanay Rosa sa tanang gidawat niyang labada. Pagpanglabada lang ang among gikabuhian ni Nanay Rosa. Apan, wala namo kini ikaulaw. Hinunoa, amo kining gimanggad isip dungganong panginabuhi. Dinhi niining matanga sa trabaho namo gisandig ang tanan namong panginahanglan ni Nanay. Gani, gawas sa adlaw-adlaw namong panginahanglan, dinhi usab gikuha namo ni Nanay ang ginagmayng kantidad kon nganong nakabaton ako niining segunda manong lingkoranan nga de ligid. Nakita ko karon sa panagway ni Nanay Rosa ang dakong kalipay nga nakaangkon na akog kaugalingong lingkoranang de ligid nga mao usay magsilbi nakong mga tiil nga maghatod nako kon asa ko buot moadto sa akong padulngan. Kalipay ni Nanay nga sa tabang niining maong sakyanang lingkoranang de ligid, sayon na ang mga paghatod ug pagkuha sa mga labada ngadto sa among agalong mga suki. Ug sa tabang usab niining lingkoranang de ligid, sayon na unya ang akong pag-eskuyla.

Ang mga pagtamay ug mga pagyubit nga akong madungog gikan sa mga tawong manglabay agi sa gamayng dalan tungod gayod sa among barungbarong padulong ngadto sa karsada, ipalapos ko na lang sa pikas dunggan. Matod pa nila, bunga kuno ako sa kakuragan sa akong inahan. Gipugos kuno ako pagpakuha gikan sa tiyan sa akong inahan, ug maoy resulta nga naingon ako niini. Mao kunong wala pangasaw-a si Nanay sa iyang datong hinigugma, kay kuno si Nanay Rosa ambisyosa nga pagka babaye. Tinuod, maanyag ang akong inahan, apan dili siya babaye nga mubo og lupad.

“Mituo ka ba diay nila… ha, Dodong?” Nagsamagaw sa mga luha ang mga mata ni Nanay Rosa nga misukmat kanako. “Kinsa ba ang imong tuohan… ako… sila?”

Buotan nga pagka babaye si Nanay Rosa! Ug wala gayod akoy pagduhaduha niana. Nakita ko kana sa mga paagi ni Nanay sa pagamuma kanako. Dili lalim ang pag-atiman ni Nanay Rosa kanako gikan sa akong pagkapuya hangtod ning akong kasamtangang pangedaron. Nakita ko nga way ikatandi ang kabuotan ni Nanay. Nasayod ko nga biktima lamang siya sa giingong gugma. Babaye siyang biktima sa mga pasalig sa lalaking walay baroganan sa iyang mga pulong. Nahimong biktima ang akong buotang inahan sa lalaking walay kaluoy sa iyang isigkatawo.

“U-unsa bay ngalan ug bansagon sa akong amahan,

Nay?” Mitaas ang akong tingog sa dihang gipangutana ko si Nanay Rosa samtang gitambalan ko sa dinukdok nga dahon sa kamunggay ang samad sa kamot ni Nanay gumikan sa zipper sa maong-karsones nga nasangit sa iyang palad atol sa pagpanglaba. Apan, sama sa gihapon, mga panghupaw lamang ang nagsilbing tubag sa akong inahan ngari kanako. Ikaduha ko na kining pagsukna kang Nanay. Ang una niini, niadtong nagpanuigon akog nuybe anyos sa dihang nalandig ako sa publikong tambalanan gumikan sa labihang kangulngol sa akong kabukogan ug mga lutahan, nga halos ikamatay ko na.

Sa wala pa namo mapalit ni Nanay ang de ligid kong lingkoranan didto sa junk store, babahon kong Nanay Rosa padulong sa eskuylahan. Dili kaayo layo gikan sa among barungbarong ang tunghaan— mga dosentos metros ang gilayon niini. Anaa ra man god kami magtarok sa among gamayng barungbarong sa bakanteng lote luyo sa dakong balay sa inilang adunahang banayng Samonte. Igo-igo gyong hangoson ang akong inahan sa pagbinaba kanako. Bisan og yapis kining akong lawas— kay sa banabana nako ang akong ulo ra man ug lawas ang morag bug-at kay lagi ang akong mga tiil naingon man lamag gidak-on sa lipak sa kawayan— bation kong gibug-atan gyod si Nanay nako. Apan, nakita kong wala kana igsapayan sa akong inahan.

Bisan og hapo ug lapoy na ang lawas ni Nanay Rosa sa paglinaba, makita ko kanunay sa iyang panagway ang dili malilong nga kalipay. Mahimuot siyang maglantaw kanako nga duot nga nagtuon sa akong mga leksiyon. Masihag ko sa nipis nga mga pahiyom ni Nanay nga siya mapasigarbohon kanako ilabi na nga ako ang kanunayng nag-una sa akong mga klase. Gani, karong gradwesyon… sa pagtapos ko sa akong elementarya, bug-oson ko unya ang kalipay ni Nanay nga mosaka sa stage isip valedictorian! Gisuginlan ako ni

Ginang Reyes niadtong miaging semana nga ako kuno ang makaangkon niini. Apan, naproblema ko sa umaabot unya namong gradwesyon! Matod ni Ma’m, kinahanglan gyod kuno nga ang akong amahan ug inahan ang motaod sa mga medalya ug ribbon sa ibabaw sa esteyds. Mao gyod kuno! Naa kunoy mga bisita gikan sa rehiyon. Ug matod pang Ginang Reyes, paadtoon kuno ang akong inahan sa among tunghaan kay adunay mahinungdanong butang nga pakigsultihan, usa ka semana sa dili pa ang adlaw sa gradwesyon.

“N-ngano man? U-unsa bay imong sala?” Mora og may nagpahiping kahangawa ang bathay sa dagway ni Nanay.

“Ma-matod pang Mrs. Reyes… mahitungod kuno sa umaabot nga gradwesyon.”

MIBANDA-BANDA ang kalanog sa upat ka suok sa tunghaan ang musika nga gipahaom sa okasyon. Alegre ang

Nabulit siya sa mga pagtamay ug pagyubit tungod sa kapalaran nga naangkon. Apan kon unsa kahuyang ang iyang lawas, mao usab kalig- on ang iyang diwa...

suliyaw ug pagakpak gikan sa mga ginikanan nga nanambong human nila madungog ang mga ngalan sa mga mingradweyt nga gilibkas sa mamumulong sa gradwesyon diha sa mikropono. Hangtod nga…

“Atong tawgon ang atong valedictorian, si Sernowe Lacco! Ug uban niya nga mosaka dinhi sa stage mao ang iyang mga ginikanan nga motaod sa mga medalya ug ribbon!”

Gihawiran gilayon ni Nanay Rosa ang duha ka kuptanan sa luyong bahin ning de ligid kong lingkoranan aron kini mosibog pasaka ngadto sa bantawan. Ug sa paghitukma gayod namo ni Nanay sa atubangan niadtong bisitang magtutudlo nga maoy nanunol sa mga medalya ug ribbon, nakita kong miliraw-liraw ang mga mata ni Nanay Rosa sa palibot, mora og duna siyay tawong gipangita. Ug sa wala madugay, dihay laing misaka sa stage nga susama sa akong kahimtang, nagsakay og de ligid nga lingkoranan. Apan, yuna! Lahi ang iya kay kanako! Kay modagan man ang iyang de ligid nga lingkoranan bisan og way tawong magtulod. Nakita kong duna siyay tulpokon gikan sa iyang hawiranan aron kini modagan. Nabanabana kong mga adunahan lamang ang makasarang sa pagbaton niana.

Apan, nganong ania siya dinhi? Nganong lakip siyang misaka sa esteyds uban namo ni Nanay? Nakurat ko sa akong nakita! Unsa kini? Ngano kini?

Human mataod ni Nanay ang ribbon ngari sa akong dughan, ug human masab-ong ang mga medalya sa akong liog, hugot kong gigakos ni Nanay Rosa ug niadtong tawo nga sama nakog kahimtang. Nabati kong nagkakusog ang mga pagbakho sa akong inahan, hangtod nga akong nadungog ang kusog nga suliyaw sa pagakpak gikan sa mga tawo nga nag-alirong kanamo.

(KATAPOSAN)