Manila Bulletin

Pasiplat Sa World War II Sa Cantilan, Surigao Del Sur

(Sa tinuod nga kaagi ni Mayor Hospecio L. Segarra)

Ni PANTALEON O. BULLO

KINING mubong lakbit- asoy sa kinabuhi maoy tipik sa halandomong kaagi ni Mr. Hospecio Libranda Segarra, puppet mayor sa Cantilan, Surigao del Sur kaniadtong Ikaduhang Gubat Sa Kalibotan ubos sa okupasyong Haponanon sa Pilipinas. Mga halandomong kasinatiam ug maukyabong panghitabo nga nahiagoman ni Hospecio L. Segarra uban sa iyang banay ug katawhan. Usa sa makasaysayanong paghandom niadtong madulom nga panahon sa panggobyerno sa Pilipinas nga nahiagoman usab sa lungsod sa Cantilan, Surigao, nahipos ning tagsulat pinaagi sa interviews sa hingtungdan. Daghan nang gikuhaan og asoy sa kaagi nga mipahulay na sa dayon. Apan bisan nga atua na sila, ang kaagi nahagpat ug naasoy karon dinhi. Kasagaran sa gisaysay nga hitabo way mga petsa apan dayag nga mingdangat kaniadtong panahon sa gera, 19411944.

Ang nag- unang halandomong kaagi nga atong paklion mao kadtong usa ka panghitabo ug tipik sa kaagi sa mga mulupyo sa Cantilan sa wala pa mabahin ang probinsiya sa Surigao ngadto sa duha ka lalawigan sa Surigao del Norte ug Surigao del Sur. Ang maong kaagi gibatbat dinhi ni Ms. Virginia Segarra- Lugo, usa ka retired public school teacher, ug usa sa mga anak ni kanhi puppet mayor Hospecio L. Segarra. Ug ania ang iyang giasoy niadtong tipik sa mga panghitabo sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan:

“Disyembre 9, 1941, nag- attend akog classes sa Saint Michael High School, ang school librarian mao si Olympiades Buniel ug ang among mga magtutdlo mao sila si Mr. Manantan, Mr. De Guzman, Mr. and Mrs. Lazo, Magbabalak Virgilio Floresca, Mr. Villalon ug Mr. Eusebio O. Sering, ug ang principal- rector mao si Fr. Luis Boeren.”

Tataw pa sa panumdoman ni Ms. Lugo kadtong adlaw sa Disyembre 9, 1941— si Fr. Luis Boeren nagpahibalo ngadto sa mga tinun- an ug mga magtutudlo ning mosunod nga announcement:

“It is sad to inform you dear students and teachers that all schools are closed today because the Japanese has declared war against the United States of America and the Philippines. All books in your possession must be returned.”

Ang kahimtang sa lungsod niadtong panahona minghoy nga talan- awon. Mga trabahante sa pribado ug gobyerno kalit nangundang sa ilang trabaho ug ang mga patigayon sama sa ilang mga patigayon nga sakyanang de pasahero naundang. Masulubon nga talan- awon. Inigkagabii, ngitngit ang kabalayan tungod sa mando sa mga lokal nga opisyal nga total blackout. Ang mga pumupuyo gimandoan nga dili maggamit og suga ug kinahanglan nga ngitngit gayod ang balay. Kadtong magpasiga og lamparilya ug uban pa badlongon sa mga boluntaryo nga magsaoy- saoy sa kadalanan.

Ang katuyoan matod pa, nga aron dili mapalgan ug makita sa Japanese bomber planes ang kahayag gikan sa mga panimalay.

Nagsugod ang pagpamakwet sa mga pumupuyo sa 1942. Si Mr. Hospecio Segarra, amahan sa nag- asoy, ug inilang mag- uuma nga yutaan ug magpapatigayon, mibakwet uban sa iyang pamilya didto sa Bujaan, Baryo Madrid kaniadto sa Cantilan. Usa ka adlaw niana, matod ni Ms. Lugo, ang iyang amahan nakadawat og balita nga adunay namatay nga sundalong Hapones sa mga gerilya ( mga sundalo sa gobyerno). Busa ang katawhan kinahanglan molikay sa mga panimalos ug pasipala ngadto sa mga sibilyan. Kinahanglan nga mamakwet aron dili sila maangin sa panagsangka.

Daghan ang mingbakwet tungod niini didto sa bukid ngadto sa mga katunggan ug kanipaan sa lungsod. Wala nay mga tawo nga nagtikawtikaw sa poblasyon, mingaw ug hilom.

Nagpadayon ang evacuation sa mga sibilyan. Usa ka adlaw niana, nagbalsa og unom ka sakong bugas- humay si

Mr. Segarra luwan sa iyang balsahan nga giguyod sa kabaw gikan sa Sityo Lomao, ( Palasao, Cantilan, Surigao) paingon unta siya sa Bujaan, ilang bakwetan. Sa dihang milabang siya sa taytayan haduol sa Baryo Madrid, napalgan ni Mr. Segarra ang nagapadulong nga mga sundalong Hapones nga nagsakay sa mga kabayong mola. Gialirongan siya sa mga sundalong Hapones; gisukit- sukit siyag pangutana sa pinulongang Iningles mahitungod sa iyang pangita, puluyanan, ug uban pang personal nga kasugiran sa iyang kinabuhi; gipangutana siya asa dalha kadtong unom ka sakong bugas ug iyang gitubag sa Iningles. Nagpangurog siyag panubag. Unya, gidakop siya ug giorderan sa pagreport didto sa Jap headquarters sa Japanese Imperial Army sa Baryo Madrid dala ang unom ka sakong bugas. Duna say duha ka evacuee, matod sa nag- asoy, nga nadakpan ug gidala ngadto sa Jap headquarters sa Madrid— sila si Mr. Alumio Arreza ug

Silvino Esguerra, mga magtutudlo sa public school. Human

Nangurog siya sa kahadlok, sugid pa ni Mrs. Lugo, kay nanghigda man ang mga Hapones sa dakong katre nga gitakyapan og halapad nga banig samtang sa ilawom niini mao ang upat ka gerilyang gitago ug nagbukot og halapad nga banig nga pulos sab mga armado! Nahadlok siya nga basig mosukol ug tiwasan na lang nila ang ilang kaaway ibabaw sa ilang gihigdaan.

sa pagdetenir ug pag- imbestigar kanila, gipanghatagan silag passes ug gibuhian sila.

Sa Mayo 11, 1942, gitudlo si Mr. Hospecio Segarra pagka puppet mayor sa Cantilan, ang gisaligang lider nga gihimong mid- figure opisyal ug tigpanalipod sa katawhan. Siya ang mibarog komo tinugyanan sa mga sibilyan sa mga panaog- daog ug pasipala sa ubang mga sundalong Hapones. Human sa pagkatudlo kang Mr. Segarra isip puppet mayor, napulo ka sundalong Hapones nga nagsakay sa mga kabayo nagpakayab og Japanese flag paingon sa ilang bakwetan sa Bujaan aron pagtino- susi kon unsa katinuod ang kahimtang didto ni Mr. Segarra ug iyang pamilya. Human sa maong pagsusi, nagpabilin ang pamilya didto sa Bujaan sulod sa usa ka bulan. Unya namauli sila sa Lomao, ilang puluy- anan sa uma. Nianang panahona, gipanid- an sila sa mga sundalong Hapones ug maoy hinungdan nga gisuspetsahan siya nga collaborator. Sa pikas nga bahin, ang mga gerilya naniid usab kang Mr. Segarra sa sekreto.

Usa ka adlaw niana, padayong asoy ni Mrs. Lugo, usa ka Eutiquio Orzales, nangayog ayuda nga pagkaon unom ngadto sa napulo ka sakong bugas nga imentenar para pagkaon sa mga gerilya ( sundalo sa gobyerno) sumala sa hangyo- panabang ni Col. Olegario Ambray. Ang maong pagkaon gidala ngadto sa Manag- as, bukid sa Cantilan diin nahimutang ang guerilla headquarters. Ang maong donasyon ni Mr. Segarra nagpasabot nga usa ka mabinationg hinabang ug loyalty ngadto sa mga gerilya sa kagamhanan— usa ka pagpadayag sa gugma sa nasod.

Pipila ka adlaw nga minglabay, usa ka gerilya miharong sa ilang pamilya didto sa ilang panimalay sa Lomao ug nagkanayon:

“Kanaog mga dumadapig sa Hapon…! Hain man si Teodulo?” Gisulti kini sa gerilya sa makusog nga tingog samtang gipunting ang armas kanila, sakop sa pamilya.

( Ang masuso nga bata sa nag- asoy nga Mrs. Lugo mao si Corazon ug si Teodulo nga gipangita sa sundalo, anak ni Mr. Segarra ug manghod ni Mrs. Lugo.) Nahiubos- nahadlok sila sa gibuhat sa gerilya nga tagilungsod man unta sila. Tungod niadtong hitaboa, ug sa pagkasayod nila ni Col. Olegario Ambray, uban ni Capt. Olympiades Buniel, mga tinamod ug inilang personalidad sa lungsod, uban sa usa ka American guerilla nga ginganlag si Spellman, miadto sa ilang balay sa Lomao ug nangayog pasaylo nga wala silay labot sa gibuhat niadtong nanghasi nga sundalo nga wa magpaila.

Sa pagligid sa mga adlaw, nagkanihit na ang suporta sa pamilyang Segarra para sa mga gerilya kay menos nag abot sa ani sa humay ug igo ra alang sa ilang pamilya. Bisan pa niini, nagpadayon silag ayuda sa ginagmay na lang. Labot pa, tempo man sa gera ug ang pagtanom og humay seasonal ug ang mga mag- uuma dili makahatag og igong abot ug pag- atiman sa uma. Apan nagpadayon gihapon ang suporta sa pagkaon alang sa mga gerilya ug kanunayng moanha ang mga gerilya sa ilang balay sa Lomao. Samtang ang mga Hapones moanha usab ug maniid sa walay pagpahibalo kang Mr. Segarra.

Dihay usa ka adlaw, mga alas 5: 00 sa buntag, kalit lang mibutho ang upat ka sundalong gerilya diha sa ilang balay nga pulos mga armado nga gipangulohan ni Tikyo Orzales. Ayuda ang ilang tuyo ug diha sila mamahaw uban sa ilang pamilya. Human sa ilang pamahaw, takulahaw lang napalgan nila ang usa ka tropa nga sundalong Hapones, fully armed, padulong sa ilang balay. Nalisang sila ug gikulbaan kay seguradong magkaengkuwentro gayod ang mga sundalong Hapones ug mga sundalong gerilya. Buot na untang rakrakan sa mga sundalong gerilya ang nagapadulong nga mga Hapones apan daghan kini. Gilibotan dayon ang ilang balay. Gipugnan ni Mr. Segarra ang hitabo untang pagsinukliay sa bala kay maalaot man gayod ang iyang pamilya. Ug niadtong tungora, nangaliyupo ang mga gerilya nga mangaliya nga panalipdan sila. Busa, gipatago sila ubos sa dakong katre ug gitakyapan ang maong katre og halapad nga banig samtang ang upat ka gerilya gibukotan og dakong banig, ready sa pag- fire sa ilang armas kon sila mamatikdan sa kaaway. Abi nilag moagi lang kadiyot ang mga Hapones apan gisirkulohan man hinuon ang balay ug gipangsuhid didto sa silong ang palibot sa nataran. Taudtaod, misaka ang opisyal nga Hapones ug nakigsulti kang Mr. Segarra sa Iningles. Nagpangurog si

Mrs. Lugo niadtong hitaboa samtang nagduyan sa iyang masusong anak. Mihangyo ang kaaway og pagkaon busa nangandam na usab si Mr. Segarra og pamahaw pinaagi sa iyang mga katabang nga idulot sa mga Hapones. Nalangan ang pagpreparar sa pamahaw alang sa mga Hapones ug nahimo ang maong pagkaon ngadto sa paniudto. Nag- ingon ang opisyal nga Hapones nga “they were on patrol”.

Human sa pamahaw, estoryahay si Mr. Segarra ug ang labaw sa mga Hapones, minghangyo ang maong opisyal nga mopahulay sa katre uban sa duha ka Japanese body guards. Nangurog siya sa kahadlok, sugid pa ni Mrs. Lugo, kay nanghigda man ang mga Hapones sa dakong katre nga gitakyapan og halapad nga banig samtang sa ilawom niini mao ang upat ka gerilyang gitago ug nagbukot og halapad nga banig nga pulos sab mga armado! Nahadlok siya nga basig mosukol ug tiwasan na lang nila ang ilang kaaway ibabaw sa ilang gihigdaan. Mao nga nangaliyupo gayod si Mrs. Lugo ug gipugngan ang mga gerilya pinaagi sa awit- laylay niya sa masuso nga iyang gikompos nga tono ug wording sa kaugalingon niyang pinulongan samtang nagduyan siya sa iyang masuso nga si Corazon. Unya napanid- an ni Mrs. Lugo nga nahinanok ang mga Hapones apan nagsige siyag kanta ug laylay ngadto sa giduyan niyang anak nga si Corazon, pasidaan ug tambag pinaagi sa awit ug minugna niyang tono ug wording, ingon ug mao ning mosunod:

“Ang siki nijo naglupot. Itoy upat nga naghigda sa katre.

Ton ijo siki ihikoy, hinay- hinay kay jaoy upat nga naghigda sa sa ibababaw de armas.”

Ug kon hubaron kini, mao ning mosunod:

“Ang inyong tiil naglabaw. Naay upat nga naghigda sa ibabaw sa katre. Inyong tiil iuk- ok hinay- hinay kay naay upat naghigda sa ibabaw nga armado.”

Nahitabo kadto gikan sa buntag hangtod sa hapon.

Hitabo nga mangilngig ug makakitbi matod ni Ms. Lugo. Gani, ang usa ka gerilya nga nagtago ubos sa katre, nakaihi gayod tungod sa kalisang ug kakuyaw. Apan nangaliya siya gihapon sa Kahitas- an ug nagmabinantayon mao nga sa pagkaalas 4: 00 sa hapon, ang mga sundalong Hapones sa kapulihay mingbiya ra sa ilang balay.

Human niadtong hitaboa, nagmapit- os na ang ilang panginabuhi ug nagpuyo sa kakuyaw. Midangat na kanila ang mga kasayoran mahitungod sa mga pasipala sa mga Hapones nga nasinati sa mga sibilyan nga gisuspetsahan nga mga gerilya. Labi na kay dunay taho nga usa ka sibilyan ang miluba sa sundalong Hapones didto sa may Sampinitan ug Bugsukan, baryo nga sakop sa Cantilan, Surigao nga lagmit maoy usa ka hinungdang gibuhat matod pa, mga panimalos sa mga kaawayng Hapones ngadto sa mga sibilyan. Daghan ang gipanakop mao nga ang mga ginikanan ug paryente mingdangop ug nagpatabang kang Mr. Segarra, komo maoy mayor niadtong panahona.

Usa sa mga ligdong nga gerilya nga si Lt. Clerino ang pagapatyon na unta sa mga Hapones apan tungod sa pakiluoy ug panabang ni Mr. Segarra, naluwas ug gibuhian si Lt. Clerino, matod ni Mrs. Lugo. Dunay mga gisuspetsahan nga mga sibilyan nga gihukman na nga punggotan sa ulo apan nangaliyupo sa mga opisyal nga Hapones nga una sila hunosan sa kinabuhi, buot silang makigkita kang Mr. Segarra aron mangayog panabang. Gitugotan kadtong patyonon ug tuod man naluwas sila gumikan sa hangyopanabang sa puppet mayor.

Ug dinhi kutob ang kahasol, kapintas nga pagtugaw sa kahusay ug kalinaw sa lungsod tungod sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan.

Ug gikan niadto sa pagbanagbanag sa liberation kun peace time nga panahon, matod sa maalamong mga mulupyo, mingdangat ang laing makasaysayanong adlaw sa Hulyo 4, 1946 sa buntag diin takdong gihimo usab sa mga opisyal sa lungsod nga gipangulohan ni kanhi Mayor Felix Coleto ang inauguration kun adlaw sa pagsubo sa Republika sa Pilipinas diha sa karaang kiosk sa Cantilan Plaza.

Si kanhi Mayor Hospecio L. Segarra mitambong niadtong higayona ug gitaho nga atol sa maong inawgurasyon gitanom ang usa ka timaan nga kahoyng nara nga makita karon luyo sa maong kiosk sa plasa.

Si Hospecio L. Segarra maoy ikapito sa laray sa namunoang mga mayor sa lungsod sa Cantilan, lalawigan sa Surigao del Sur gikan sa 1942- 1945. Namatay siya niadtong Agosto 19, 1950 sa Cantilan, Surigao del Sur. Agig pasidungog ug alang sa malungtarong paghatag dungog kaniya, ang LGU sa Cantilan, nagpasar og Municipal Ordinance No. 02- 2013 nga nag- ulohan, “AN ORDINANCE RENAMING COPPER STREET TO HOSPECIO L. SEGARRA STREET, IN THE MUNICIPALITY OF CANTILAN, SURIGAO DEL SUR.”

Ug subo nga ipahibalo dinhi nga ang iyang anak nga si Virginia Segarra- Lugo, ang nag- asoy saysay dinhi sa iyang kaagi ug sa iyang amahan, mipahulay na sab sa dayon niadtong Abril 8, 2015.) —

Cover Story

tl-ph

2022-06-01T07:00:00.0000000Z

2022-06-01T07:00:00.0000000Z

https://manilabulletin.pressreader.com/article/281681143525171

Manila Bulletin Publishing Corp