Ang Bagani sa Mga Tagna

33. Makasandig, Karaang Banuwa sa mga Higaonon

HAY, inom-inom unya dali ra diay mangahubog,” matod ni Robert Makaindan samtang gikugos si Gagawen nga maayong pagkahinanok human mahurot ang usa ka tibod nga Pitu Kabukad. Wala pa mahanaw ang pahiyom sa mga ngabil sa batang babaye nga maorag maayo kaayo ang pamati.

Human niyag pahiluna kang Gagawen, mibalik na sab siya alang nila ni Mayagnaw ug Laga Pigsayu.

“Hay, bino ug babaye,” matod sa lalaki nga naglingolingo. Maampingon niya nga gialsa si Laga Pigsayu. Human niyag pahiluna kang Laga Pigsayu, gibalikan dayon niya si Mayagnaw. Igo rang naglantaw si Laga Malandang nga naglibog kon kinsa kahay asawa sa lalaki ug inahan ni Gagawen.

“Salamat sa pagpahiluna kanamo, Laga,” matod ni Robert Makaindan.

“Walay sapayan halangdong bisita,” tubag ni Laga Malandang. “Bagtinga lang palihog nang gamayng lingganay sa pultahan kon aduna moy kinahanglan.”

Human kadto, misulod na si Robert Makaindan sa ilang temporaryong pinuy-anan. Hamugaway ang pinuy-anan nga giandam alang kanila. Nahimutang kini mga duha ka gatos ka dupa gikan sa habog nga Balay Hulabunga. Aduna kiniy lima ka lawak, lawak kan-anan, ug luag nga luwang nga dawatanan og mga bisita. Aduna usab kiniy kaugalingong tugkaran nga gituboan sa lunhawng mga balili, daghang bulak ug usa ka dakong punoan sa kahoy nga Kaligaliga.

“Mambulalakaw, ha. Unsay tuyo kanako sa banay Mambulalakaw?” pangutana ni Robert Makaindan sa iyang kaugalingon. Naghinam na siyang masayran kon unsay kalambigitan sa banayng Mambulalakaw sa Libungan sa banayng Mambulalakaw sa kalibotan nga iyang gigikanan.

Maayo ang pagkahinanok ni Robert Makaindan pagkagabii niana. Human ang usa ka bulan nga kapuol ug kalaay sa biyahe sa dagat, niadtong gabhiona lamang siya nakatulog og tarong. Malinawon ang iyang pagpahulay ilabi na kay maayo ang iyang pamati tungod sa giinom nga binong Pitu Kabukad. Malagmit ingon usab niadto ang nasinati sa iyang mga kauban nga walay kisaw sa tibuok gabii.

Mao pay pagbutho sa kahayag sa kabuntagon sa dihang mibangon si Robert Makaindan. Migawas dayon siya ngadto sa tugkaran aron masaksihan ang pagsidlak sa Adlaw. Apan sa pagkatinuod, buot lamang niyang sulayan kon mosalir ba ang iyang kahibulongang mapa bisan sa kontinente. Ug tuod man, human niyag sulay niadto, nasuta niya nga mosalir gihapon kadto. Kinahanglan lamang nga tin-aw ang iyang hulagway sa lugar nga iyang padulngan.

“Kinahanglan nako og mapa ug impormasyon mahitungod sa mga lugar nga buot kong adtoan,” matod pa ni Robert Makaindan sa iyang kaugalingon. Buot niyang sulayan nga mobutho sa lugar nga wala pa niya sukad maadtoi. Mao nga

kinahanglan niya og tukmang impormasyon aron mahulagway niya sa iyang hunahuna ang mga lugar nga buot niyang adtoan.

“Agalon, nabati nako nga maorag adunay nagpanawag nako,” matod ni Layok Pagalad nga kalit rang mibutho.

“Mao ba? Kinsa kaha?” pangutana ni Robert Makaindan. “Dili nako maklaro kon unsa o kinsa,” matod ni Layok Pagalad. “Palihog na lang og susi kon aduna bay karaang lugar duol dinhi nga wala nay nagpuyo nga tawo.”

“Ngano man?” pangutana sa ulitawo.

“Nagtuo ko, Agalon, nga ang nanawag nako sama kanako nga talabusaw,” matod ni Layok Pagalad. “Ganinang kaadlawon, nabati nako ang iyang dakong kahigwaos nga motilaw na sab og dugo.”

“Makatabang ba kanimo nga ato siyang matultolan?” pangutana ni Robert Makaindan.

“Agalon, kon ako siyang matukob, madugangan ang atong kusog ug gahom,” tubag ni Layok Pagalad.

“Kon mao, ato nang susihon. Apan sa sunod bulan pa nato na masusi kay dili pa ta puydemobiya dinhi sulod sa usa ka bulan,” matod ni Robert Makaindan.

Maoy pagbalik ni Layok Pagalad sa tuong abaga ni Robert Makaindan sa dihang miabot si Laga Malandang kauban ang tulo ka sulugoon sa Balay Hulabunga. Nagdala silag mga pagkaon alang sa pamahaw. Misidlak na niadtong tungora ang Adlaw.

“Maayong buntag, halangdong bisita,” timbaya ni Laga Malandang.

“Maayong buntag sab. Lahos na lang mo palihog didto sa lawak-kan-anan. Ihan-ay na lang dayon palihog didto,” matod ni Robert Makaindan.

Gimandoan dayon sa dalaga ang tulo ka sulugoon aron dad-on ang mga pagkaon sa lawak-kan-anan.

“Tuod diay, buot sa ang among agalon nga makigdungan nimo alang sa pamahaw,” matod ni Laga Malandang.

“Aw, kon mao palihog na lang og sulti nga mosunod na ko. Mag-andam lang ko og kadali,” matod sa ulitawo.

Human nilag han-ay sa mga pagkaon, nanglakaw ra dayon ang mga sulugoon uban ni Laga Malandang. Samtang sa laing bahin, gisusi ni Robert Makaindan sa dakong samin kon pulido ba ang iyang takuban. Sul-ob ang itom nga biste, maora siyag bagani nga kumakaon og atay ug kasingkasing.

Usa ka kasabotan ang naumol tali kang Robert Makaindan ug ni Laga Mambulalakaw kalabot sa kaluwasan ni Laga Aluyan…

Wala pa gihapoy kisaw ang iyang mga kauban niadtong taknaa mao nga nagbilin na lang siya og sulat sa lamesa.

Milakaw siya nga sama sa yanong tawo. Dali ra unta kon iyang gamiton ang gahom sa katingalahang mapa apan dili niya buot nga makakuhag atensiyon sa Makasandig. Sa iyang tan-aw, adunay mga tawong labing gamhanan nga nagpuyo sa Makasandig ug dili niya buot nga mailhan siya sa maong mga tawo.

“Halangdong bisita, didto ta sa inyong giplastaran kagahapon,” matod ni Laga Malandang nga mitagbo kaniya.

Miyango ra siya ug hilom nga misunod sa babaye. Sa dihang taliabot na siya, nakita niya nga mitindog ang usa ka maanyag nga babaye nga taas og buhok. Simple apan elegante ang kolor-puti nga biste nga gisul-ob sa maong babaye. Mipahiyom kini kaniya. Sa banabana sa ulitawo, mga kapin sa 30 anyos na ang maong babaye. Apan sa dihang nahunahuna nga malagmit usa ka bagani ang maong babaye, misulod sa iyang hunahuna nga basin edaran na kadtong bayhana.

“Maayong buntag!” timbaya sa maanyag nga babaye. “Komosta? Hinaot maayo ang inyong pagpahulay kagabii.”

“Maayong buntag sab,” tubag ni Robert Makaindan. “Daghang salamat kaayo sa inyong maayong pagtagad.

Maayo ang among pagpahulay kagabii.”

“Manglingkod ta,” matod sa babaye. Human og lingkod ni Robert Makaindan, milingkod dayon ang babaye sa iyang atbang.

“Tuod diay, ako si Laga Mambulalakaw,” matod sa maanyag nga babaye. “Matod ni Lighod Pagayuk, ikaw si Layok Digpanabiya, husto ba?”

“Aw, kon husto nga ikaw si Laga Mambulalakaw, nan, way hinungdan nganong dili husto ang Layok Digpanabiya,” tubag ni Robert Makaindan dungan ang pahiyom.

“Ha-ha-ha! Daan pa gyod ko nga talagsaon ang among halangdong bisita,” matod ni Laga Mambulalakaw. “Apan mamahaw sa ta samtang wa pa mabugnaw ning pagkaon.”

Samtang nangaon sila, gisaysay ni Laga Mambulalakaw ang kasaysayan sa Makasandig. Kadto tungod kay nabati niya nga langyaw sa maong lugar ang tawong nagpaila isip si Layok Digpanabiya. Sa lihok niini ug sa tonada sa iyang panulti, tataw nga mao pay pag-abot niini sa Sinibwalan. Sa iyang bahin, wala magpakaaron-ingnon si Robert Makaindan. Matag karon ug unya mangutana siya sa babaye. Pinaagi sa saysay sa babaye, nasuta sa ulitawo nga ang banuwa sa Makasandig gitukod sa grupo sa mga tawo nga miabot kaniadto sa Libungan. Sila ang grupo nga unang migama og barko nga ilang gitawag nga balanghay. Ug tungod niadto, nakaseguro siya nga kadtong mga tawhana sama kaniya nga Higaonon. Buot ipasabot, ang Makasandig usa ka karaang banuwa nga gitukod sa mga Higaonon.

“Asa na man ang kaliwat niadtong mga tawo nga mingtukod niini nga banuwa?” pangutana ni Robert Makaindan. Nahuman na silag pangaon niadtong tungora.

“Sumala sa kasaysayan, kalit ra sila nga namiya sakay sa usa ka barko nga molupad. Adunay pipila kanila nga nagpabilin apan milalin sila sa Intangkil diin nagtukod silag usa ka kuta. Apan usa niana ka adlaw, gisulong sa usa ka dakong puwersa sa mga busaw ang maong kuta. Matod pa, tanang tawo sa maong kuta gipamatay sa mga busaw. Sa paglabay sa mga panahon nalimtan na sa kadaghanan ang mahitungod kanila,” saysay ni Laga Mambulalakaw. “Aw, mao nay kasaysayan nga among nahibaw-an.”

“Mao ba? Hmmm, kon mao, diin gikan ang imong bansagon nga Mambulalakaw?” kalit nga pangutana ni Robert Makaindan samtang mitutok sa mga mata ni Laga Mambulalakaw.

Sa iyang kakurat, wala dayon makatingog si Laga

Mambulalakaw. Nganong maorag nasayod ang lalaki nga ang maong bansagon gikan sa mga minggama sa balanghay? Dako kaayo ang iyang pagkasorpresa. Apan tungod kay taas na man ang iyang kasinatian, dali ra siyang mikalma.

“Wala ko magdahom nga usa ka adlaw niana adunay mangutana nako bahin niining butanga,” kalmado nga pulong ni Laga Mambulalakaw. “Apan sa dili pa ta mopadayon, pili sa kon unsay imo, kape o bugnaw nga tubig?”

“Ininit nga tubig na lang palihog,” tubag ni Robert Makaindan.

Gibutangan dayon sa babaye og ininit nga tubig ang usa ka tasa. Gitunol dayon niya kadto kang Robert Makaindan. Sa dihang gidawat kadto sa ulitawo, gibutangan dayon kini sa ulitawo og tulo ka ulad sa bulak sa binagyasan. Human kadto mipula ang init nga tubig sa tasa samtang mikuyanap ang kaalimyon niini sa palibot.

“Hmmm, maorag lami galing na nga ilimnon,” matod ni Laga Mambulalakaw nga natental niadto.

“Aw, kon gusto nimo, ihatag nako nimo ning usa ka putos,” matod ni Robert Makaindan dayong tunol sa usa ka putos nga mga bulak sa binagyasan.

Walay giusikan nga panahon ang babaye ug giawat dayon ang gibuhat sa lalaki. Paglabay sa pipila ka gutlo, misugod na kinig higop sa maong ilimnon. Mipiyong siya aron matagamtam ang kalami sa maong ilimnon nga makahatag og kahayag sa hunahuna.

“Banggiitang ilimnon!” matod sa maanyag nga babaye. “Unsay tawag niini?”

“Bulak sa binagyasan,” tubag ni Robert Makaindan. “Naagian namo sa among pagpanimpalad.”

“Binagyasan, ako nang timan-an,” matod ni Laga Mambulalakaw. “Na, hala, padayon ta.”

Mihigop pag-usab ang babaye sa ilimnong gikan sa hinumolang bulak sa binagyasan. Human kadto, miginhawa siyag lawom. Hilom lamang nga naghulat si Robert Makaindan.

“Sa dili pa ko mosaysay, mahimo bang mahibaw-an nako kon nganong interesado ka sa kagikan sa Mambulalakaw?” pangutana ni Laga Mambulalakaw.

“Adunay kalambigitan kanako ang mitukod niining banuwa,” matinud-anon nga tubag ni Robert Makaindan.

“Hmmm. Kon mao wala koy angay kabalak-an. Magsugod ko sa akong bahin. Sa pagkatinuod, dili gyod ko tinuod nga kabahin sa banay Mambulalakaw. Duha mi ka magsoon. Aduna koy manghod nga babaye. Nailo mi sa dihang gisulong sa mga busaw ang among banuwa sa Balabagan. Napulo ka tuig ang akong panuigon samtang tulo ka tuig ang panuigon sa akong manghod sa dihang nahitabo kadto. Sa dihang patyon na unta kaming magsoon sa usa ka busaw nga baksan, miabot ang usa ka tigulang nga bagani nga way duhaduhang mipatay sa maong busaw. Gidala kami sa maong bagani dinhi sa Makasandig. Siyay tag-iya sa yuta nga gitukoran niining Balay Hulabunga. Sa pagkatinuod, siya gyod ang tinuod nga tag-iya niini. Siya nailhan sa ngalan nga Dagsang Mambulalakaw. Usa siya ka buotan nga tawo. Gipadako niya kami nga maorag iyang mga anak. Gihatagan niya kami sa iyang bansagon nga Mambulalakaw. Apan usa niana ka adlaw, siya nananghid kanamo nga mobiya. Matod niya, buot niyang pangitaon kon hain na ang iyang agalon. Matod niya, siya sinagop lamang gihapon sa iyang agalon nga maoy tinuod nga Mambulalakaw,” saysay ni Laga Mambulalakaw. Tataw nga naguol siya nga nahinumdoman kadtong mga butanga.

“Diin man siya mipadulong?” pangutana sa lalaki.

“Matod niya, moadto siya sa Bungtod Nanguyaw-uyaw sa Digkaaldawan,” tubag ni Laga Mambulalakaw.

“Kanus-a man nahitabo kadto?” pangutanag usab sa

lalaki.

“Kalim-an ka tuig na ang minglabay. Baynte anyos ako niadtong tungora,” matod sa maanyag nga babaye.

“Hmmm?” Mikunot ang agtang ni Robert Makaindan. Tungod kay kon tinuod kadto, buot ipasabot 70 ka tuig na ang panuigon ni Laga Mambulalakaw!

“Ha-ha-ha! Ayaw nag isulti ang akong edad,” matod ni Laga Mambulalakaw nga nasayod na kon unsay gihunahuna sa lalaki. “Dili ko bagani. Gitudloan ko sa pagbinaylan sa misagop kanamo kay matod niya kinahanglan adunay baylan ang banay Mambulalakaw. Mao nga batan-on pa gihapon ang akong panagway.”

“Lain pay ako, unsay tuyo nimo kanako? Nganong maayo ang imong pagtagad kanamo? Nganong buot nimong masayran nako ang daghang butang bahin kanimo?” pangutana ni Robert Makaindan.

“Maayo kay dali ka makasabot. Malagmit dali ta magkasinabot,” matod ni Laga Mambulalakaw. “Sa pagkatinuod, kinahanglan nako ang imong tabang.” “Tabang?” Naglibog si Robert Makaindan.

“Huo. Gikinahanglan nako ang imong tabang. Ikaw lamang ang makatabang kanako aron maluwas ang akong manghod didto sa Balabagan,” matod ni Laga Mambulalakaw. Wala na siya maghulat nga mangutana ang ulitawo. Gisaysay dayon niya ang nahitabo ni Laga Aluyan.

“Nganong nahunahuna man nimo nga makatabang ko kanimo sa maong butang?” pangutana ni Robert Makaindan.

“Aw, kinahanglan mabasa nimo ni aron masabtan ko nimo,” matod ni Laga Mambulalakaw. Gitunol dayon niya sa lalaki ang usa ka papel. Kini ang nahisulat sa papel:

“Ang moluwas ni Aluyan / Moabot gikan sa dagat./

Ang gapos sa Balabagan /

Mabugto sa iyang gubat.

Kinsang ulo di molabad / Sa gitangag nga kagahom

Nianang Pitu Kabukad? / Siya ray imong paglaom.

Kay kinsa pay makaarang / Sa kahumot sa tanaman?

Dili masukod sa ang-ang / Ang dalan sa kaluwasan.”

Report - Daluwangan

Upat ka tawo nga wala mailhi. Kauban ni Lawedlawed Manlidoay nga misulod sa banuwa gikan sa pantalan.

Report - Hulatanan og Karwahe Upat ka tawo nga wala hiilhi. Usa lalaki. Tulo ka babaye. Gipasakay ni Lawedlawed Manlidoay sa karwahe. Gipahatod sa Balay Hulabunga.

Report - Balay Hulabunga 1

Usa ka batan-ong lalaki, duha ka batan-ong babaye, usa ka batang babaye. Wala masukod sa sukdanan ang ang-ang sa gahom sa pagka bagani. Walay reaksiyon ang samin nga sukdanan.

Report - Balay Hulabunga 2

Upat ka tawo. Gidala ni Laga

Malandang sa lamesa atubangan sa tanaman. Walay nahitabo. Report - Balay Hulabunga 3

Gagawen ang ngalan sa batang babaye. Miorder og daghang pagkaon. Giorder sa batan-ong lalaki ang tulo ka tibod sa Pitu Kabukad.

Report - Balay Hulabunga 4

Layok Digpanabiya ang ngalan sa batan-ong lalaki. Mayagnaw ang ngalan sa usa sa duha ka batan-ong babaye. Laga Saliyaw ang ngalan sa ikaduha. Nahubog ang tulo ka babaye. Wala mahubog ang batan-ong lalaki.

“Unsay estorya aning unang bahin?” pangutana ni Robert Makaindan.

“Mao nay panagna nga akong nadamgohan 35 ka tuig na ang minglabay,” tubag ni Laga Mambulalakaw.

“Aw, mao ba? Hmmm, paspas ug tukma ang inyong mga report, ha,” matod ni Robert Makaindan nga mikunot ang agtang. Naglisod siyag tuo nga adunay nakabantay sa ilang pagsulod sa banuwa.

“Dili lang kami. Aduna pay uban. Sa pagkatinuod, adunay napulo ka grupo sa paniktik nga naglihok dinhi sa Makasandig. Pito niini gikan sa pito ka dagkong banay nga maoy tigdumala sa Sinibwalan. Ako nagalihok ilawom sa usa sa maong pito ka banay,” tubag ni Laga Mambulalakaw.

“Mao ba? Unsang mga banaya nang pito?” pangutana ni Robert Makaindan.

“Manhabayan, Diglapid, Lumalagwas, Mangkabungkal, Gumagang-aw, Salagyaon ug Mambitoon,” tubag ni Laga Mambulalakaw. “Mao ni ang mga banay nga tigdumala sa tibuok Sinibwalan.”

“Kon buot nako makakuhag impormasyon bahin sa pito ka banay ug sa ilang mga puwersa, asa ko moduol?” pangutana ni Robert Makaindan.

“Walay mobaligya nimo og impormasyon. Apan kon magkasinabot ta, mahimoan nato kana og pamaagi.” Mipahiyom si Laga Mambulalakaw. Niadtong tungora, nakaseguro na siya nga miabot na ang tubag sa panagna nga iyang gidamgo.

“Unsay imong kondisyon?” pangutana ni Robert Makaindan. Nasayod siya nga kon buot niyang makalihok og tarong, kinahanglan aduna siyay lawom nga pagsabot sa tanang puwersa sa Sinibwalan.

“Isaad kanako nga kon mapadpad ka sa Balabagan, tabangan nimo ang akong manghod nga makabalik dinhi sa Makasandig,” pulong ni

Laga Mambulalakaw. “Kon imo kanang isaad, buhaton ko ang tanan aron mahatag kanimo ang tanang impormasyon nga imong gikinahanglan.”

“Akong isaad nga sa akong pagtunob sa Balabagan, himoon ko ang tanan aron tabangan si Laga Aluyan nga makabalik sa Makasandig. Maigo ko sa liti kon dili nako kini tumanon,” matod pa ni Robert Makaindan. Human kadto nadungog ang dahunog sa dalugdog.

(PADAYONON)