Manila Bulletin

Ang Tambalan

Sugilanon ni Carl Mantua

MAO ra gihapon ang pamayhon ni Lolo Leon gikan sa pagbiya ni Caloy alang sa pagtungha sa kolehiyo sa miaging bulan sa Hunyo. Bako na ang tigulang ug puti na kaayo ang tanan niyang buhok, timaan sa daghan nang katuigan sa iyang pagpakabuhi. Apan bisan pa man sa iyang ubanong edad, sa tan-aw ni Caloy, piskay ug kusgan pa gihapon siya sa inadlawng mga buluhaton. Uban kaniya ang iyang kapikas, si Lola Oping. Ug silang duha ang nagtikawtikaw sa ilang duha ka andanang balay nga gama sa kahoy nga nahimutang daplin sa karsada tabok sa eskuylahan sa Baryo Tigbawan.

Dugay nang mingtaliwan ang duha ka anak sa magtiayong tigulang. Usa niini usa ka magtutudlo ug mao gani ang adbayser ni Caloy dihang diha siya sa ikaunom nga ang-ang sa elementarya. Samtang ang lalaki nga igsoon nagtrabaho isip guwardiya sa airport sa kaulohan. Sila unta kadto ang sungkod sa kawad-on ug kahaponon. Apan kay ingon pa, malas gyod ang magtiayon kay nahauna pa man hinoon sa pagtaliwan ang ilang duha ka anak. May unom ka apo ang mga tigulang, kadungawog ug kaduwa ni Caloy sa mga bata pa sila. Apan ang kapit-os labihan kadagmalan, ug mao kiniy mipatibulaag kanila. Nanimpa’d na lang intawon sila sa halayong dapit.

Ang uban sa Mindanao nangaminyo ug ang uban sa Manila nagpakabuhi.

Sukad sa pagkahimugso ni Caloy, silingan na niya ang mga tigulang. Magsikbit ra man god ang ilang isigkabalay. Maong bisan sa gamay pa siya, kanunay na siyang magyampungad sa balay sa mga tigulang ilabi na nga tua sab didto ang iyang mga kadula. Kasagaran, kon mahapon nga gikan siya magdula luyo sa Gabaldon sa tunghaan tabok sa karsada, maglulingkod siya sa pinandayng lingkoranan nga hinimo sa guod daplin sa karsada, diha sa balay sa mga tigulang ilalom sa punoan sa batuan.

Dili pa lang dugay nga miabot ang batan-ong Caloy alang sa bakasyon sa Marso. Nauli siya kay Semana Santa man ug may tulumanon sa kalihokan sa kuwaresma. Sa laing bahin, palis na nga miabot ang tigulang gikan sa bu’d. Bisan Biyernes Santo, mitungas lang gihapon kini aron dunay matak-ang sa abohan. Sa pagkakita niya sa batan-ong mibisita, mitimbaya gilayon si Lolo nga may kahinangop.

“Maajo kay nauli ka, Boy. Komosta man ka didto sa Sugbo?” mapahiyomon nga nangutana si Lolo Leon kang Caloy.

“Maajo man, Lo!” kusog-kusog niyang tubag sa tigulang. Nagkabiba pa intawon ang tiguwang sa iyang bukag nga hinimo sa uway. May sulod kining diyotayng saging-karnaba ug pipila ka inahan sa duma nga istaring nga ipasaw sa ilang binuhing baboy. Bungol na ang tigulang maong kusgon gyod sa batan-on ang iyang tingog aron magkasinabot sila.

“Matay, good looking na man ta ron, Boy,” dugang ni Lolo samtang hinay-hinay sab niyang gipawos ang bukag gikan sa iyang abaga ug gipahimutang sa lingkoranang kawayan, dayong habwa sa sulod nini. ‘Boy’ tuod ang iyang isangpit ni bisan kinsang batan-ong lalaki nga iyang ikakukabildo.

“Mao ra god gihapon, Lo, antos lang gihapon tas kalisod,” tubag ni Caloy samtang namapha sa atbang nga lingkoranan dayong lingkod niini. Apan sa kahiladman ni Caloy adunay kahaw-ang nga gibati samtang nagtuon sa Sugbo. May mga panahon nga mosantop sa iyang hunahuna nga nagpanawag kaniya ang iyang baryo nga nag-umol kaniya ug sa iyang kalipay.

“Mao lagi, Boy, aw, dili lang jod ta magpinutong,” sumpay niya.

Puno pa sa paglaom ang tigulang bisan talisawop na ang iyang Adlaw, bisan duha na lang silang nagtambayayong diha sa kahaponon. Kay matod pa sa katigulangan, “Bahalag asin ug duma basta tugob pa ang gugma.” Ug nagpadayon ang kukabildo sa duha. Dagko kaayo silag tingog. Usahay moabot sila sa panistis diin mangatawa na lang sila.

Suod ni Caloy ang tigulang. Nakaila si Caloy kaniya diha sa iyang kakugihan ug kadaghan sa abilidad sa kinabuhi ug

panginabuhi. Dakog respeto ang batan-on kaniya kay hanas kining mamanday, manguma, ug manggamag kasangkapan sa balay. Gawas pa niana hanete usab kining mokulit og rebulto sa mga santos nga hinimo lang sa kahoy nga santol ug siya ra sab ang mopintal. Nahisama siya kang Leonardo Da Vinci, kadtong usa ka Italyanong henyo ug siyentista, kinsa nailhan lang sab ni Caloy sa mga nabasa nga libro didto sa iyang pagtungha sa Sugbo.

Usa ka higayon niana, nasaksihan ni Caloy ang kakuti sa pagkulit sa rebulto.

“Kalisod sab ana kuliton, Lo.”

“Dili sab lalim, Boy. Sama kalisod sa pagkulit og maayong gawi sa usa ka tawo.” Nakugang si Caloy. Lawom man nga sanglitanan ang gitubag sa tigulang kaniya.

“Di tingali ko makamao ana, Lo, uy!”

“Sa interes ug kakugi ra makuha ang katakos, Boy… Apan humanon ko jod ni karong semanaha.”

“Ngano man, Lo, nga Biyernes Santo man?”

“Nakasaad ko, Boy, sa ahong higala nga Waray, taga Barugo, Leyte.”

“Pareha man lagi na anang naa sa altar, kanang dunay mga pako, Lo?”

“Oo, Boy, si San Vicente Ferrer ni, patron naho sa panambal,” niini pa ug gihuypan ang kahoy nga naagian sa iyang pagliha.

Sa tinuod lang, hurot ang belib ni Caloy ngadto kang Lolo Leon kay duna sab kiniy abilidad sa panghilot ug panambal. Gani, sa wala pa kini milarga paingon sa Sugbo, nagpakabkab pa man siya sa iyang pus-on nga sa pagsusi sa tigulang nahibaw-an nga gidanlak diay ang batan-on. Human mahilot, nabalik ra sab sa lugar ang tinai nga hapit na misuksok sa itlog ug wala na sab magsakit ang pundiyohan ug pus-on ni Caloy….

Usa kadto ka buntag sa unang tuig ni Caloy sa sekondarya, may gikuha si Lolo Leon, ang iyang buyot nga hinimo sa panit sa mananap. Wala na siya nangusyoso pa kon sa unsa kadtong mananapa. Gipagawas sa tigulang gikan niini ang mga putos nga plastik nga nagda’g na ang bulok sa kadaan.

“Mao ni ahong mga gamit sa panambal, Boy. Ang uban aho pang tinigom dihang batan-on pa ko.”

“Unsa man pod na, Lo?” nangutana ang silingan samtang nanginano kon unsa kadtong mga pinutos. Ug gihikyad sa tigulang ang matag sudlanan dayong pasabot sa iyang gigunitan.

“Kini, Boy, ang bukog sa puti nga usa, kini ang sa duhong, kini ang bangkil sa buaya nga ahong napangajo didto sa Palawan, ug kini pod ang dugokan sa dakong sawa gikan sa langob sa Hindang. Ug kining uban ahong natigom sa mga biyahe sa una,” padayon niyang asoy kang Caloy samtang nahimanga siyag hikap-hikap sa mga bukog sa mga

Dako kaayo ang impluwensiya ni Lolo Leon sa batanong kaisipan ni Caloy. Unsa kaha ang propesyon ang iyang subayon sa kinabuhi?

mananap nga wala pa gyod tawon makita ni Caloy sa aktuwal. Apan nagpabilin siya nga way hanaw kon unsang mananapa ang duhong. Wala man god kini mahisgoti diha sa eskuylahan. Gipakita usab sa tigulang ang mga garapa nga dunay sulod nga mga likido. Usa niini ang lana sa sawa nga sa pagsimhot ni Caloy, daw mahabwa gyod ang tanan niyang gikaon sa pamahaw. Mipasabot ang tigulang bahin sa kaepektibo sa lana sa sawa nga kon ihaplas kini sa pus-on sa talianak, dali rang mogawas ang puya sa tagoangkan sa inahan.

Apan may usa ka lapad nga botelya sa Tanduay ang naalinggatan ni Caloy. Sulod niini ang usa sa krusipiho, dunay nagdupa nga imahen ni Jesukristo, ug puno ang botelya sa mga bato-bato ug pinong mga tipaka sa gasang nga nagkalainlain ang kolor. Duna sab kiniy mga gamot ug mga liso sa kahoy nga gihumol sa lana sa lubi. Naengganyo gyod ang silingan sa nasaksihan. Gani, naglibog sab siya kon giunsa pagkartiyo pagpasulod sa krusipiho didto sa botelya nga gamay ra man ang babaan niini. Ang likido nga sulod niini tambal sa panuhot o ayre, sa pasmo-tingag, ug sumpa sab sa hilo, mapurta man o laygay.

Sa pag-irog sa kamot sa orasan, inanay sab nakabatyag si Caloy og lain nga awra sa iyang palibot. Misugod pangpanglimbawot si Caloy samtang nasingo niya ang nagsagolsagol nga mga baho sa lana ug mga tambal-binisaya gikan sa buyot sa tigulang. Nakahinumdom siya sa asoy nga gipaambit sa tigulang, usa ka higayon, sa dihang nagtuon pa si Caloy sa elementarya…

HAPON kadto. Nagsandig-sandig si Lolo Leon sa iyang kawayang lingkoranan nga may saylanan sa tiil. Nagpabuhot siya sa iyang tinustos, linikit nga pikas sa dahon sa tabako. Giputos ang pikas tumoy sa tinustos nga dahon sa saging nga gipormag gamayng apa nga maoy gisuksokan niini. Misugilon siya sa iyang kasinatian sa langob sa Baryo Bontoc, sa lungsod sa Hindang.

Segun sa iyang asoy, gisulod niya ang maong langob ug gisubay ang taas, nagliko-liko, ug saka-kanaog nga agianan nga igo rang maarang ang iyang lawas. Apan sa unahan iyang nakita nga dako kaayo ang wanang sa sulod sa langob. Ug maaninag na sab niya ang sulod niini. Sa iyang pagbaktas nalabyan niya ang mga lim-aw ug mga tanom-tanom nga nabuhi sa dapit. Matod pa, iyang nasaksihan ang mga bitin nga susama na kadagko sa punoan sa lubi. Apan matod pa wala gyod siya tukba kay iya na mang gihangyo daan ang mga nagbuhi niini nga dili lang unta siya pasipad-an sa rason nga nangita ra siyag magamit sa iyang pagpanambal. Way pamilok si Caloy samtang naminaw sa giasoy sa tigulang. Padayon siyang nag-asoy nga namunit siya og mga tipaka sa tandayag, gikan sa nagtibug-ol nga hugaw sa bitin, nga igo niyang mabitbit ug gisulod sa iyang dalang buyot nga panit. Didto sab niya mapuniti ang dugokan sa usa ka dakong sawa. Dugang pa niya, ang dalan nga iyang gisubay sulod sa langob halos tunga sa adlaw niyang gibaktas. Sa iyang kakugang, milagbas kini sa usa ka isla tabok sa Hindang. Daw dili makatuo si Caloy sa gisugilon sa tigulang, ug misamot kadagko ang iyang mga mata nga naghinam-hinam sa sumpay sa gisugilon. Kay ang asoy susama man sa enchanted cave diha sa estorya nga giasoy sa iyang maestra, si Ma’m Tresing, nga mao sab ang school librarian sa elementarya.

Apan adunay usa ka hitabo nga si Caloy lang gayod ang naginusarang saksi— pipila na lang ka adlaw ug adlaw na sa tanang mga santos o Todos los Santos. Adlaw kadtong Sabado sa hapon, sanglit didto na pod si Caloy gayampungad sa lingkoranang kawayan. Adunay taga Sityo Casilion nga miadto sa tigulang.

Usa kini ka babaye nga susama nag pangedaron sa inahan ni Caloy. Luya kaayo ang iyang paglihok, ug nagping-it sa kasakit, timaan nga aduna gayod siyay gipamati nga sakit sa lawas.

“O, unsa may ato, Day?” pangutana sa tigulang.

“Patambal ko, Mano Leon. Lain man ahong paminaw… hapit na semana,” luya nga tubag sa babaye.

Milingkod na lang ang babaye tungod tingali sa hilabihang kakapoy ug sa sakit nga gihambin ug sa pagbaktas niya gikan sa sityo paingon sa sentro.

“Ato una nga himulsohan.” Miduol ang bako nga tigulang sa gilingkoran sa bisita ug gitapion ang iyang tuong kamot ngadto sa pulso sa babaye. Iyang gipaminaw ang pagpitik sama sa usa ka medical doctor nga mitapion sa stethoscope ug mianalisar sa iyang nabatyagan.

“Aduna diay manahog diha sa Casilion?” Nakapangutana ang tambalan. “Aduna bay nahiubos o nasuko nimo dili pa lang dugay?”

Wala dayon makatubag ang babaye. Misamot hinuon kinig kaluya, morag kahilakon. Ug sa hinay iyang gisugid:

“Ahong silingan. Wala ko magpabaylo og humay… niadtong miaging semana. Mihangjo sija… tunga sa bakid… aron naa sijay malubok… Apan gigahin ko man god kadto alang sa binhi.”

“Mao ba? Mao kadto ang nakaingon sa imong gipaminaw karon,” direktang tubag sa mananambal. “Sige ahong ilatag ang panapton, ug lingkod sa tunga.”

Gilatag sa tigulang ang panaptong puti, ug miayuda pa si Caloy kay aron madali kinig kabukhad sa sawog nga semento. Ug didto milingkod ang babaye tunga sa gibukhad nga panapton. Gikuha ni Lolo Leon ang iyang bag nga panit didto ilalom sa aparador diin ibabaw niini nahimutang ang altar nga gibutagan sa rebulto sa Santo Niño sa Praga, estampa sa Inahan sa Kanunayng Panabang, sa rosaryohan ug mga tamdanan sa pangadyeon ni Lola Oping, ug ang imahen ni Sr. San Vicente.

Midagkot siyag kandela didto sa altar gamit ang posporo nga didto niya gikuot sa iyang buyot. Sa makadiyot, nagkutibkutib ang iyang baba sama sa nangadye atubangan sa altar. Pagkahuman, mibalik gilayon pagpungko sa sawog ug iyang gisugdan pag-andam ang iyang mga gamit. Human niya og tigom sa kinilkig gikan sa mga bukog sa mga mananap ginamit ang dagkog grano nga papel de liha, iya kining gisugba sa binaga nga uling nga gisulod sa bagol nga giandam ni Lola Oping. Gisagolan niyag diyotayng laya nga dahon gikan sa cellophane nga iyang gibukhad. Ug iya pa gyod kining gipatud-an og diyotayng lana gikan sa botelya sa Tanduay nga adunay krusipiho. Dungan sa pagpuot sa aso, mihangad ang tambalan sa altar ug militok na usab sa iyang orasyon ug dayon nanguros. Gipatong niya ang nagpuot nga bagol sa lusa nga plato. Dungan sa paglitok sa mga pangadye nga dili maklaro sa dunggan ni Caloy, gituoban sa tigulang ang babaye kinsa gibukotan sa laing habol nga puti. Idalikyat niya og pagawas ang ulo sa babaye gikan sa gibukot nga panapton aron paginhawaon ug nga dili malumos sa aso. Human sa pipila ka gutlo, gikuha ni Lolo Leon ang bagol nga nagpuot pa. Nakabantay si Caloy nga gipaningot pag-ayo ang babaye, nagkisdong-kisdong tungod tingali sa kaha’ng sa aso ug kainit sa pagtuob.

“Sige lingkod lang usa palihog diha sa lingkoran duol sa altar, kay ako pa ning tiwason,” iyang awhag sa babaye kinsa mikuha sa iyang dalang panyo ug nanarapo sa iyang singot. Ug unya mainampingon nga giahag-ahag sa tigulang ang puti nga habol, daw may gitigom siya sa tunga sa panapton nga gigamit sa pagtuob. Ug aduna siyay gipakita ngadto sa babayeng nagpatambal.

“Dia tan-awa. Mao ning mga mananapa o insektoha ang naghatag og sakit sa imong lawas,” dayong pakita sa iyang napupho gikan sa panapton.

“Unsa man na, Mano Leon?” Nakugang ang babayeng nagpatambal.

“Mao kini ang gihatag sa nasuko nimo,” ni Lolo Leon pa samtang nagpadayon siyag hipos sa mga panapton ug mga gamit sa iyang panambal.

Miduol si Caloy kang Lolo Leon tungod sa iyang pagkakuryoso. Apan sa dihang iya nang napiho kon unsa ang gipakita sa tigulang, dili makatuo si Caloy sa iyang nasaksihan. Didto sa tunga sa panapton ang mga tipaka sa bildo, mga pinong

bato-bato, balhibo sa manok, ug tipasi sa humay, aduna pay pipila ka uhot. Didto kini masawod sa panapton nga gigamit sa pagtuob. Segurado ang bata nga dili lamat ang iyang nakita kay gihinol pa man kini niya sa iyang mga tudlo. Dili sab makatuo si Caloy nga nagbinuang ang tigulang. Sayod siya nga ligdong kini ug mahadlokon sa Diyos. Nanglimbawot gyod si Caloy tungod sa nasaksihan, ug mibati na sab siyag kahadlok. Bisan gikulbaan siya sa nakita, pabilin pa si Caloy sa iyang kamadudahon niini. Wala gyod siya kapugong ug nangutana siya sa tigulangtambalan kon unsa kadtong iyang nakita. Mipahiyom lang hinuon si Lolo Leon ug nagkanayon:

“Mga u’d kana Boy. Minggawas gikan sa lawas human sa pagtuob,” tubag sa tambalan.

“Mao ba, Lo? Kuyawa god ana!” ni Caloy pa nga sagol way pagtuo.

“Dili katuohan, di ba? Apan mao gyod na ang hitabo,” tubag sab sa tigulang kinsa mibatyag sa pagka madudahon sa bayong-bayong.

Sumpayan pa unta ni Caloy og pipila pa ka pangutana apan wala na lang siya maglangas pa. Hinunoa, iyang gihinayhinay og tapok ang iyang kaugalingon gumikan sa iyang kahadlok ug di katuohan nga nasaksihan.

“Hala, sige, Day, pugnita ang naa sa panapton ug isugba sa nahibing baga sa bagol,” sugyot niya sa nagpatambal.

Ang kadadlok ni Caloy nasagolan pa gyod og kakutaw kay nganong nakaingon ang tigulang nga mga ulod kadto nga dili man gyod ulod ang iyang nakita ug nahikap. Bisan ang nagpatambal nga babaye dili sab makatuo sa nahitabo. Ug wala na lang sab si Caloy magkuti-kuti pa kay nagsugod nag panugnaw ang iyang tingkoy. Gianam-anam sa babaye og sugba ang napuphong nga tipaka ug lusok gikan sa panapton. Kalit kining mosirit ug mosiga inigtugpa sa baga, daw bilog sa posporo nga giitsa sa kalayo, ug moaso nga lang-ig kaayo ang baho.

Samtang nanap-ong sa iyang ilong, si Caloy nakaalinggat nga naulian ang babaye, gipaningot og maayo sa pagtuob gikan sa iyang kaluya ug wala na kini magping-it pa sa kasakit. Hingpit siyang naalim sa iyang gipaminaw.

“Mano Leon, salamat intawon nga imo kong gitambalan!” Pu’ng sa kalipay ug pasalamat ang nalitok sa babaye, dayong kuot sa linikit niyang kuwartang papel ug mitunol ngadto sa mananambal.

“Ajaw na, Inday!” balibad sa tigulang sa gihatag nga kuwarta, apan miinsister ang babaye nga tungod kini sa kalipay nga naalim siya sa iyang gipamati.

“Salamat kaajo, Noy Leon,” subli nga pasalamat sa kalipay sa babaye.

“Ajaw lamang ko pasalamati. Gihimo ra kong himan. Pasalamat sa Ginoo ug kang Sr. San Vicente. Silay nagtabang nimo,” tambag niya sa babaye kinsa mihinok na lang pagsuksok sa iyang linikit nga kuwarta didto sa may tiilan sa rebulto ni Sr. San Vicente sa may altar…

Pero wala malimot si Caloy sa gisulti sa iyang amahan nga nakasuheto sa hitabo, ‘Duna say dili maayo nga lintunganay sa pagpanambal, Dong. Molabay lang ang kuwarta nga kinitaan sa panambal, monunot ra paglabay sa aso gikan sa palina, mahanaw gilayon. Ug walay tambalan nga makatambal sa iyang kaugalingon.’

Apan ang nakaalarma kang Caloy mao ang usa ka estorya nga iyang nabatian sa ubang mga tigulang sa ilang baryo. Kuhaon ra usab gilayon ang mga mahal sa kinabuhi sa mga tambalan bugti sa ilang gihuptang abilidad. Ug nahinumdom si Caloy sa panahon nga nagpasunod ang pagkamatay sa duha ka anak sa mga magtiayon…

“BOY, aho sang ad-aron ang ahong dalang inahan sa istaring kay hapon na man. Maajo na lamang ni para naa koy ipasaw sa baboy. Para sa pista sa Senyor puhon, Boy,” niya pa sa ilang taudtaod nga kukabildo.

“Sige, Lo Leon, kay hapon na jod. Motabok usa ko kay moadto kos simbahan!” lanog nga tubag niya sa tigulang. Nabatyagan pa ni Caloy ang maong awra nga nasinati niya dugay nang panahon ang nakalabay samtang nagkig-estorya siya kang Lolo Leon.

“Tuod, Boy, balik unja diri sa balay. Duna koy ihatag nimo.”

“Ha?! Ah, aw… sige, mobalik lang ko human sa prosesyon, Lo!”

“Boy, bijaan sa tika, ha, moadto sa ko sa kosina,” sanghid sa tigulang.

Kalit nga gikutaw ang usa ka pangutana sa hunahuna ni Caloy. Misantop gilayon kaniya kon unsa ang ihatag sa tigulang kaniya. Ug daw dunay kalipay nga mipuno sa hawang niyang kahiladman.

NAKATABOK na si Caloy sa karsada. Biyernes Santo na kadto. Nag-ilog na ang kahayag ug kangitngit nga mibanig sa kilumkilom. Miilog usab sa galamhan ni Caloy ang mingaw nga alawiton sa Kuwaresma nga gikanta sa mga biyata sa simbahan ug iyang napanimahoan ang aso sa mga kandelang dinagkotan gikan sa mga deboto. Ang aso nga nahanggab nagpahinumdom kaniya sa iyang pagsanong sa imbitasyon sa tambalan.

Nagsugod na ang prosesyon sa mga Santos ug sa Santo Intierro libot sa baryo. Wala gyod damha ni Caloy nga didto siya nasum-ok sa panon sa mga deboto ug karo ni San Vicente Ferrer, ang patron sa mga mananambal. (KATAPOSAN)

Cover Story

tl-ph

2023-05-01T07:00:00.0000000Z

2023-05-01T07:00:00.0000000Z

https://manilabulletin.pressreader.com/article/281578065012118

Manila Bulletin Publishing Corp