Manila Bulletin

Human Sa Eleksiyon, Unsa Na?

Ni MARIANO V. TUYOR

LAYO pa lang ang eleksiyon, magkapuliki na ang COMELEC sa pagpangandam alang kuno sa malinis, maligdong ug mahapsay nga piniliay. Akong gibutangan og ‘kuno’ kay ang COMELEC man lang usab ang magpasiatab sa pagpangandak nga ingon niini ang resulta human sa eleksiyon. Ang COMELEC man god ang gitahasang magpahigayon nga mamahimong malamposon ang eleksiyon. Ang resulta sa eleksiyon, matod pa, mao ang bagong mandato sa katawhan nga gitugyan ngadto sa mga mingdaog sa piniliay. Busa, ginaingon nga sagrado ang eleksiyon. Vox Populi, Vox Dei. Ang tingog sa katawhan, tingog sa Diyos. Tiaw mo na. Ang mandato nga gikan sa katawhan pinaagi sa boto mao ang naghatag og gahom sa napiling mga kandidato. Kaniadto kaha tingali. Apan karon, lahi na kaayo.

Unsay nahitabo? Kinsay makasulti nga limpiyo ang resulta sa eleksiyon? Ambot sa langaw! Dugay pa gani ang eleksiyon, maniobra dinhi ug maniobra didto. Way tihik-tihik nga mosaad, mahaylo lang ang mga botante. Pinalitayg boto. Hinulgaay. Linimbongay. Tinikasay. Pinatyanay. Bisan unsa na lang nga pamentaha ang buhaton aron lang malupig sa diskarte ang kaatbang. Bahalag unsa kahugaw nga mga pamaagi ug diskarte basta ang mahinungdanon nga makadaog sa piniliay. Usa kini ka kamatuoran nga naghulagway sa tinuod nga panghitabo panahon sa eleksiyon.

Kon atong hunahunaon og maayo, dili tinuod nga mandato sa katawhan ang naghatag og gahom sa midaog sa eleksiyon kay gipalit man sa mga kandidato ang boto sa katawhan. Sa laktod nga pagkasulti, gipalit nila ang posisyon nga ilang gihuptan human sa eleksiyon. Klaro man god kaayo nga magpinalitay sa boto. Magpalabwanay pa gani. Kon mahibaw-an, pila ang ihatag nga kuwarta sa kaatbang, palabwan kini. Busa ang botante usab mangangkang ang kamot nga modawat. Tungod sa pagpinuhalay,

Kon motagad man ugaling, morag gibitayag bairan ang dagway. Nagmud-ok. Ilabi nag mangayog hinabang ang moduol kaniya. Ang kanhing ngisihon ug daling mopahiyom nga sangko sa dalunggan, nahanaw na. Pinabundak na ang tingog.

ang highest bidder maoy botaran. Wa nay pag-analisar kon unsang matanga sa pagka tawo ang ilang gibotaran. Matod pa sa akong gikaestorya nga kon kinsa ang makapayahang sa kaldero, mao ang botaran. Sa kalisod sa panahon karon, praktikal na ang mga botante. Ang uban gani di gyod mobotar kon way itunol nga kuwarta.

Kon paninglan na gani sa ilang utang, moingon na dayon nga ayaw lang kabalaka kay mabayran ko kana sa eleksiyon. Makadawat man kog uwan-uwan. Tiaw mo na. Unya moingon pa ta nga sagrado ang boto nga gilaoman na man gani kining ipangbayad sa utang. Ang naasoyng boto sa katawhan makonsiderar pa bang tingog sa Diyos? Kaniadto tingali nga buotan pa ang mga botante. Apan mabasol ba usab ang mga botante nga igo ra man kining modawat sa ihatag sa mga kandidato. Wa man usab manghagad ang mga botante nga ibaligya ang ilang boto.

Ang kandidato nga gamay lang ang ihatag nga kuwarta kaysa kaatbang segurado gayod nga mapilde. Labaw nang mapilde ang kandidato nga di mopalit og boto. Akong gikahinabi ang pagumangkon sa akong misis nga katulo na ka higayon nga mikandidato sa pagka kagawad sa lungsod, naa siya sa ikasiyam nga puwesto kay wa man mamalit og boto. Nagkanayon siya nga kon paguwapohay pa lang unta, midaog na ako. Mopahuway una ka sa paglansar kay mi-last term ka na, maoy akong sungog kaniya. Katulo na man god kang milansar. Dayon dungan namong pangatawa. Ingon niini ang dagway sa politika karon. Kon kulang ka sa diskarte, ayaw na lang patuga-tuga sa paglansar. Di na mosalir ang pa-pogi points. Hinuon, moingon sila nga okey ra nang pasayaw-sayaw, pakanta-kanta ug pakengkoy-kengkoy sa bantawan basta mowitik kag kuwarta aron gayod botaran. Way tihik-tihik pod nga mogasto ang kandidato aron modaog sa eleksiyon. Kinahanglan nga dunay badyet alang sa gasto sa pangampanya ug ipalit og boto. Kini na ang bagad nga nahitabo. Maot nga pamolitika. Dunot nga sistema. Dugay na kining sakit sa eleksiyon, kanser na sa katilingban, apan wa gihapon kini masumpo sa COMELEC. Matod sa COMELEC, moaksiyon lamang sila kon dunay pormal nga reklamo. Buot ipasabot nga mopasaka og pormal nga reklamo. Buot ipasabot nga mopasaka og pormal nga kaso aron hatagag atensiyon sa hingtungdang buhatan sa gobyerno. Kinsa man poy motestigo nga siya midawat og kuwarta agig bayad sa iyang boto. Morag gigisa ka sa kaugalingon nimong manteka. Kinsay mosugot nga himoong testigo aron maapil usab nga kasohan kay nagbaligya man sa iyang boto? Unya, naa bay modelanto nga kaso ning sitwasyona?

Human maproklamar, ang molingkod nga mga opisyales, idlas pas manok nga ihalas. Lisod na kining duolon sa katawhang nagkinahanglan sa ilang serbisyo publiko. Ngani, kon duawon sa ilang opisina, molighot kinig gawas sa gitagong pultahan nga adto agi sa likod sa opisina diin nagparking ang ilang mahalong sakyanan. Kon moatubang man, di nimo ikaestorya og maayo kay daghang gikuri-kuri ug busy sa pag-atiman sa mga papeles ilabi nas mga kontrata sa proyekto kay nag-apas man sa Special Operating Procedure (SOP). Nasayod ka na kon unsay buot kong ipasabot.

Kon motagad man ugaling, morag gibitayag bairan ang dagway. Nagmud-ok. Ilabi nag mangayog hinabang ang moduol kaniya. Ang kanhing ngisihon ug daling mopahiyom nga sangko sa dalunggan, nahanaw na. Pinabundak na ang tingog. Pinasinghag. Maminandoon na ang tingog. Pinalurat na ang kalimutaw. Mosunod kuno unta sa protocol. Sukwahi na gyod kaayo sa ilang gipakitang taras panahon niadtong nangampanya pa sila.

Hinuon di na sila magpanagana nga mopakita sa ilang daotang gawi kay nakalingkod na man sila sa puwesto. Nakahawid na sila sa renda sa gahom. Magpatahod na sila. Ang dili mosunod kanila, samok-samokon. Tumo-tumoag mga pasangil. Surang-surangon. Idemanda pa gyod aron ipakita nga sila gamhanan. Ayaw na lang pagkomento aron di ka maligsan.

Wa nay tahod sila sa katawhan nga naghatag kanilag gahom.

Gani, giyatakan na nila ang tawhanong katungod. Nganong morespetar pa man sila nga gipalit na man ang mga boto nila?

Klaro intawon nga nagtakuban lamang ang ubang opisyales sa atong kagamhanan. Karnero ang dagway apan kanding ang batasan. Malumo kunohay ang hitsura apan balhiboon ang balatian.

Kusog manglingla. Dakong mangingilad. Hunahunaa rag maayo. Makaingon kang matinabangon kunohay na sila kay mohatag og hinabang. Apan ang gihatag nila gikan man diay sa buhis sa katawhan. Unya angkonon pa nila ang kredito. Dayon og ingon, kon wa ka pa tabangi ni Meyor, unsa na kahay imong gidangatan. Basig natigbak ka na. Kusog na laging mangangkon nga gani ang ilang susweldo gikan man sa buhis sa katawhan. Mangangkang lang ang kamot nga modawat sa suweldo apan way gibuhat sulod sa ilang opisina. Aircon pa ang ilang buhatan apan ang nagsuweldo niyang katawhan nagkutoy ang tiyan sa kagutom.

Kon atong isipon og maayo, ang mga opisyales ug trabahante sa gobyerno gipangsuweldohan sa katawhan. Busa ang katawhan mao ang ilang agalon ug sila mao ang sulugoon. Mao bitaw nga gitawag silag public servant. Apan ang nahitabo mao nga sila na man hinuon ang nagpakaagalon. Sila ang hari-harion. Ang napiling mga opisyales mao ang mapahimuslanon sa ilang posisyon nga gigamit sa ilang personal nga interes.

Abusado na sila human sa eleksiyon. Maihap lang tingali sa mga tudlo sa atong kamot ang opisyales sa gobyerno nga wala mangurakot. Maoy pagya nga matag transaksiyon adunay gitawag nga SOP kuno. Pila man? Di pareho. Kasagaran 20%. Ug adunay moingon nga labaw pa niana. Apan nasumpo ba kini? Wala.

Ngano? Halos tanan mang opisyales ug trabahante sa gobyerno ang nagbuhat niini nga wa masiloti. Porbida baya ning hitaboa! Naa pay giingon nga emergency purchase nga mopatong og 30% nga mark-up sa presyo sa gipamalit nga mga supplies.

Daghang anomaliya bahin sa pangurakot. Dakong eskandalo. Kon init pa gani kini sa medya, imbestigaron o kaha kasohan kunohay, apan kon mahilom na, mataop na lang usab ang eskandalo. Absuwelto ang nangurakot. Susmaryosep! Ingon niini ang matang sa atong panggobyerno.

Matod pa, moingon nga hatagan og bag-ong mandato ang mga opisyales pinaagi sa eleksiyon. Kay sa ingong paagi ipakita ang gahom sa katawhan. Bag-ong mandato sa imong kagaral! Ingna hinuon nga bag-ong panikas aron magpabilin sa ilang puwesto. Magtigom na kinig kuwarta sa sunod nga eleksiyon. Kanus-a pa ba kaha mausab ang atong piniliay? Ambot sa langaw nga pulag lubot!

Luoya sa atong demokrasya! Gibugalbugalan lang ang kabalaan niini sa hiwing mga politiko. Ikaw, higala, unsay imong ikasulti? Abir, timang usab!—

Gumalaysay

tl-ph

2023-05-01T07:00:00.0000000Z

2023-05-01T07:00:00.0000000Z

https://manilabulletin.pressreader.com/article/281758453638550

Manila Bulletin Publishing Corp