Ang Gitadlas Nga Dalan Sa Ikigai: Kamingaw Ug Kailhanan

MAPASIGARBOHON ang Katitikang Binisaya karon nga natapok na ni Manu Avenido sulod sa usa ka libro kining mga sugilanong tataw nga gipatud-an sa singot, dugo, ug tinta: ang “Ikigai Ug Ubang Piniling Mga Sugilanon”. Pipila lamang sa kontemporaryong mga magsusulat dinhi sa atong katitikan ang adunay gilapdon sa abilidad ug katakos sa pagtagik niining mga estorya sa lainlaing natad sa genre ug gapabiling haduol gihapon sa atong kasingkasing ug kalag— mga estoryang yano ug mga estoryang komplikado, mga estoryang inadlaw-adlaw ug mga estoryang talagsaon. Nahatagan dinha sa maampingong mga kamot kining mga lalang nga nagsamin sa lugar natong mga Bisaya gikan dinhi sa lumad natong yuta hangtod didto sa kailhanan natong nahipadpad sa nagkalainlaing dapit sa kalibotan sa tukmang pagdibuho nga angay gayod pagasaulogon.

Apan bisan sa gilapdon sa kab-ot sa mga tema ug teknik nga namuwak sa mga estorya ni Avenido, tataw gihapon kaayo ang tingog ug estilo nga iyang gipalutaw sa matag estorya. Mailhan gayod nga iyaha ang mga sugilanon. Anaa kanunay kining duha ka timailhan nga kining mga sugilanona nagtubod sa dagang ni Avenido: ang presensiya sa Bisaya nga nanimpalad gawas sa nasod ug ang pagka walay bili sa takna dinha sa iyang mga naratibo nga gihulipan pagtakdo sa mas bug-at nga konsepto: ang panumdoman.

Si Avenido, isip magbubuhat sa gawas sa nasod, nakasabot sa panginabuhi nga giatubang sa mga OFW ug lig-on siyang representante sa mga kaliwat natong nahilayo karon sa atong gakos. Mamatikdan ang hiyas niining pagpanimpalad sa gawas nga gipaluta sa walay pagtap-ong og paaron-ingnong tabil niining tinuod nga kahimtang sa atong mga kabanay nga nagtrabaho sa laing nasod. Ug ang kutay nga nagbugkos sa mga naratibo mao ang pagka hanap sa tradisyonal ug pormalistikong pamaagi sa panugilanon tungod kay ang nagtakdo sa mga lingon (plot) mao ang panumdoman nga sa akong panusi-susi sa trabaho ni Avenido, nasabtan kong mas lawom ang duot sa handurawan dinhi nato kay ang tawo wala man lamang galihok sulod sa dimensiyon sa takna kondili didto kita nagkaabot sa gasulpot-sulpot nga memorya isip mga linalang nga mahunahunaon. Nan, nabadbaran ni Avenido ang tradisyonal nga mga pamaagi sa pagpresentar og estorya mao nang malakip gayod siya sa eksperimental ug kontemporaryong Bisayang

piksyonista nga angayng matun-an sa atong katilingban, ilabi na sa kabatan-onan.

Gisugdan aning “Sa Lalaking Naligsan Sa May

Interseksiyon” ang koleksiyon. Sa unang kapahayag pa lang daan, gitagna na sa sugilanon kon unsay posisyon sa tagsulat ug magbabasa sa matag estorya sa libro: Gilili niya sa bentana sa pasaheroang dyip nga iyang gisakyan ang nahimutangan sa aksidente. Mao kini kita. Maingon sad nga sama sad sa boyurismo. Galili lamang kita sa bentana nga mao ang estorya sa mga panghitabo nga moabot sa matag sugilanon. Ang matag sugilanon man god adunay aksidente (o umaabot nga aksidente) sa mga karakter nga nalambigit sa gipang-asoy.

Anaa pod nagsakay ang karakter sa pasaheroang dyip. Gibitbit sa metapora ang tibuok koleksiyon kay dad-on man ta sa umaabot pang mga naratibo sa usa ka pamagdoy. Gabiyahe ang matag sugilanon padulong sa dangtanan nga magpakita sa bug-at nga mga temang gipanglaboratoryo sa mga estorya. Apil na ang pagbiyahe sa lainlaing nasod. Daw ang matag sugilagming gihimong jeepney stop sa nagkalainlaing eskina sa libro.

Ang “Lalaking Naligsan” say unang sugilanon ni Dr. Avenido nga nakahatag kaniyag kadaogan sa Palanca. Gituyo ning gihimutang sa pang-abli nga sugilanon, dili lang kay mao kiniy nagbukas sa nagsunod niyang kalamposan sa panulat, kondili, naghatag pod kinig tigbayon sa kinatibuk-ang kasinatian nga maoy masugatan sa koleksiyon. Dad-on kita sa nagtenedor nga mga dalan ug bukas sa mga karakter ang pagpili sa agianan nga, sa maayo ug sa dili, subayon hangtod sa utlanan.

Sa nagsunod nga sugilagming, sa “Laundok”, mabasa ang kinamub-ang sugilanon sa koleksiyon. Maingon natong melodramatiko ang maong sugilanon ug takos kining isipon nga usa siya ka pangmasa nga estorya nga gihambin sa libro. Nakadaog pa gani kinig unang ganti sa tigi sinulatay sa Bathalad-Mindanao 2023. Ug kon tutokan kini, aduna kiniy tinagoang mga hiyas nga magtultol kanato sa mas lawom pa nga mga kamatuoran kabahin sa relasyon nato sa atong mga ginikanan. Ug dili lang kay relasyon nato sa atong mga ginikanan ang gihisgotan dinhi. Mapalawman pa gyod ang estorya sa metaporikal nga lantag. Unsa may relasyon nato sa atong kultura nga nagsilbing ginikanan sa atong katilingban? Gihipos sa atong kultura ang mga bulawanong kasaysayan nga nagsamin sa kailhanan natong mga Bisaya. Galaundok ang atong matam-is nga mga pagtuo nga gimatuto sukad pa kaniadto.

Apan unsa may gibuhat sa atong henerasyon karon? Gihinayhinayan kini paglimpiyo. Gipanglabay ang nangaraan na— ang gipang-isip nga wala nay mga pulos. Dako kining sagpa sa aping sa atong katiguwangan nga miula og dugo ug singot aron panalipdan ang atong kailhanan sa panamas-tamas nga nasinati sa atong kaliwatan sa kamot sa mga mananakop. Tingali, mahimuot kitang makita nga aduna nay kabag-ohan sa atong siglo. Bag-ong kultura ang mamahimo natong mapalambo karon nga nahikalimtan na ang mga karaan. Kasubo bayang hunahunaon nga kining tanan magpabilin na lamang sa panumdoman nga ang pagdumdom posibleng mohanap ug dili na nato mahikaplagan.

Gisundan dayon ang kinamub-ang estorya sa kinatas-an sa koleksiyon: “Si Yobab Marley”. Sa akong pagmatikod sa pakighinabi nako sa tagsulat, usa kini sa labing ampay niya sa gipungpong mga estorya sa libro. Basin nasayop lang ko sa akong pangagpas, apan kanunay ni niyang mahisgotan sugilanona. Nakahinumdom pa ko sa unang pagbasa nako sa sugilanon.

Hinay nga pagkaluto ang epekto niini kanako. Saylo na sa tungang bahin naglami ang estorya— kadto nang pagpahibalo kon unsay kaagi ni Yobab Marley ug nganong nabuang siya. Usa ni siya ka balighong karakter. Makililimos nga tambok. Magpakilimos dapit sa pharmacy, apan walay nakatambal aron maayo siya sa sakit sa utok.

Tataw kining paghinaway sa kasamtangang kaguliyang sa atong katilingban. Hinuon, dili na man bag-o nga aduna gayoy buang sa atong isigkadapit. Matod pa ni Omar Khalid, mailhan ang diwa sa usa ka dapit kon kinsay buang anang

Nagpamatuod kini nga isip mga magdadagang, gibugkos na kita sa impluwensiya sa usag usa ug niana nga panghitabo gipangandoy sa magsusulat nga mapalambo pa og samot ang dagway sa arte ug mabaid ang isigkadagang nga maoy moabiba sa kinaiya sa atong budaya. Sa akong pagmatikod,

dapita. Dinhi sa sugilanon, gihatagan kana og dugang giladmon. Gidibuho pinaagi sa karakter ni Yobab Marley ang kawalay pakabana nato sa labaw nga nanginahanglang mga tawo nga makit-an ra nato sa atong kasilinganan. Gipalabi ang negosyo, ang pagpanguwarta, ang pagtigom sa bahandi nga dili man gani madala paingon sa langit! Makaluluoy kaayong hunahunaon nga mao kiniy kahimtang sa atong nasod. Tungod sa kapobre nato, mabuta na kita sa klarong makita sa kadalanan nga daghan ang nagpakilimos og tabang. Wala nato panglingia. Gipamugaw na hinuon.

Sa ikaupat nga sugilanon, dapit sa uwahing mga parapo sa “Kahuyang”, mabasa kini nga kapahayag: “Mipatigbabaw ang tinuod nimong pagka tawo— ang imong pagka ikaw— ingon sa walay bisan unsang matang sa kalibotanong sukdanan ang makabalit-ad sa iyang pagka tinuod.” Pagkalamia! Kita karon sa bag-ong siglo, nalukop na lang tag apod-apod sa tanang butang sulod sa mga kategoriya. Gipanghatagan nato og “depinitibong” kahulogan ang tanan. Gitanggong ang matag dagway sa katilingban ug gipreso sa mga ideya. Nahanaw na ang pagka gawasnon, nahanap ang pagka interesante natong mga tawo tungod niini.

Gipanghingusgan sa estorya nga dili masukod sa pipila lamang ka ideya ang paghatag og depinisyon sa usa ka linalang. Moingon ang kadaghanan nga mas sayon sabton ang butangbutang kon isulod kini nato sa mga kahon aron malumpong ug mapadali ang pagresponde nato sa usa ka lain (other) kon aduna nay gitagana nga pag-ila kanila. Salbahis kanang hunahunaon. Gibilanggo nato ang atong katahom nga makita sa atong pagka komplikado isip buhing mga linalang. Maingon nga diskriminasyon gayod ang paghatag niini nga mga kahulogan. Gihikawan nato ang makaiikag nga mga kamatuoran sa atong kailhanan isip tawo— labaw na sa sekswalidad.

Dako sad kaayog sala ang nangatukod nga mga institusyon sama sa simbahan ug estado nga gibulag lamang ang atong pagka mao sa pipila lamang ka pilianan. Matod pa sa sugilanon, dili ingon ana ang tawo. Komplikado kita nga mga linalang nga adunay komplikado nga mga panginahanglan. Ang pagsukod sa tawo, walay kapuslanan.

Matod pa ni James Joyce sa iyang “A Painful Case”, “Love between man and man is impossible because there must not be sexual intercourse, and friendship between man and woman is impossible because there must be sexual intercourse.” Kinsa may nagpasiugda ani nga gumaran? Ang simbahan.

Nalingaw kaayo kong nagbasa sa sugilanong “Ang Milagro Sa Baryo Camansili”. Mitikanhon kaayo ang premiso. Kahibawo na man gyod tang tanan sa estorya kabahin nianang mga estatuwa sa Batang Hesus nga mokalit lag kahanaw sa kapilya o simbahan kay tua misuroy diay. Kining maong sugilanon mihatag sad og dagway niana nga mito. Oryental kaayo nga disenyo!

Gikuwadro pa gyod kini sa kasinatian sa mga bata.

Adunay umaabot nga bagyo. Nagkabuagsa ang tanan. Adunay mga kahigwaos sa mga problema nga namutho tungod sa mga kasaypanan nga lagmit mabuhat gayod sa linghod pa og pangisip. Apan wala kini panumbalinga sa Labaw Nga Makagagahom nga misalbar gihapon kanila. Walay bisan usa nga wala luwasa. Sa mata sa Diyos, kitang tanan takos nga luwason. Ug niana pa lang daan nga malaomon kaayo nga pagtan-aw, nasang-at na ang sugilanon didto sa ang-ang diin makakutlo gayod og pilaknon nga mga pagtulun-an ang magbabasa.

Ang alegoriya niini magamit dili lang sa dalan paingon sa kahamtongan, kondili paingon pod sa atong katiguwangon nga kanunay magbitbit sa mga suliran nga dili masulbad pinaagi sa gahom sa tawo lamang. Adunay lawom nga mga puwersa nga galihok sa kalibotan ug kuwang da ang salabotan sa tawo pagtungkad niining mga katingalahan. Nag-awhag kini kanatong magpabiling lig-on sa pagtuo nga adunay nagtan-aw kanatong tanan nga Gahom, ug kini nga Gahom nahigugma kanatong dili takos sa Iyang gugma.

Ang “Estatuwa” ang ikaduhang sugilanon ni Avenido nga nakapadaog kaniya sa Palanca. Maayong pagkaplastar pod sa sugilanon diha sa tungang bahin sa libro kay usa kini sa makusganong estilo nga napalambo sa tagsulat dinha sa iyang mga obra.

Sa sugilanon, adunay duha ka estorya. Natahi og tarong diha sa duha ka managlahing naratibo sa duha ka managlahing panahon ang kalisdanan sa gugma. Sa usa ka bahin, ang gugma ni Teresa Magbanua sa iyang nasod atol sa gubat. Sa laing bahin, ang gugma ni Emman sa usa ka maestra nga mibiya lang pod kaniya sa uwahi, nakakaplag og mas lunhaw nga kabalilihan. Sa duha ka estorya, mga langyaw ang mingdagit sa hinigugma.

Susama ang mga karakter sa usa ka estatuwa. Dili na lang kini tagboanan sa duha ka nagkahigugmahay. Nahimo pod kining metapora nga binalhog ang karakter nga dili makadesider. Gipakaestatuwa si Emman tungod sa kahimtang sa iyang kinabuhi. Kahibawo na pod kita anang katilingbanong pagyaga-yaga sa mga habalhabal driver nga maoy makadughit sa gugma sa usa ka maestra. Apan nakabsan sa gahom si Emman. Nagpabilin siyang estatuwa. Si Teresa, nahimong makasaysayanong babaye nga nagpamatuod sa kaisog sa kababayen-an sa Pilipinas nga mokulit sa kaugalingong dalan paingon sa kagawasan. Kinsa may tinuod nga estatuwa sa duha?

Misunod ang sugilanong “Kon Giunsa Nato Paghubad Ang Kasakit Diha Sa Mga Anekdota Sa Bungbong Sa Hiroshima Peace Memorial Museum”. Kini nga sugilanon, lami kaayo ang paglaboratoryo sa pulos sa pinulongan. Unsa man gyoy hiyas ug kinaiya niining pulong? Mabalikan kini nga tema sa sugilanong “Limbo”, apan dinhi pa lang daan, gisugdan nag dekonstrak sa tagsulat kon unsay pulos sa pulong.

Kita nga nabuhi sulod sa kultura, nabuhi upod sa gahom sa pulong. Ang pulong ang gabitbit sa kalag sa usa ka katilingban. Pinaagi sa pulong, mahubit ug malitok nato ang unsay ganahan ug kinahanglan natong ipasabot.

Maaninaw pod nato ang hinungdan sa desisyon sa awtor nga hubaron ang tibuok libro ngadto sa Iningles. Kining pulong man god, ilabi na kanato kansang nasod sinakop na sa mga langyaw sukad pa kaniadto, nalubaran ang gahom tungod sa pagpanamastamas sa mas gamhanan pa sad nato. Apan unsaon man kini pagbawi? Unsaon pagbawi sa gahom nga gihikaw kanato? Anaa gisip-it sa sugilanon ang tubag. Pasilaobon nato ang pagmahal sa kon unsay ato! Pabuthon susama sa nukleyar, ug ang mga angol kadtong mga ideya sa pagka sinakop!

Ang karakter sa sugilanon nga naglisod og padayag sa tinuod niyang pagbati ngadto sa babaye makitang metapora kanatong magbabasa nga gikalisdan ang pagpadayag sa tinuod tang mga pagbati kay gikawatan man kitag kailhanan sa dila. Kulturanhong kailhanan. Kailhanan nga gibitbit sa pinulongan.

Sa uwahi, gikawat gihapon ang iyang gihigugma sa langyaw. Dungag pa gyod nga lantag sa sugilanon ang kasinatian sa mga Hapones adtong Ikaduhang Kalibotanong Gubat sa dihang nawas-ag ang Hiroshima ug Nagasaki sa bomba atomika nga nagpilde kanila sa gera.

Tukmang pagkapili ang “Ikigai” isip bantayog nga titulo sa koleksiyon. Sa maong sugilanon gihulagway ang uyok nga buot ipasabot sa libro. Anaa dinhi nga kapahayag, paghisgot nga kon ugaling moabot na ko sa kinatumyan, hinay-hinay kong buhian ang laso aron mas gawasnon nakong matultolan ang ubang natagong dapit sa kakahoyan. Hinaot adunay motawag og balik nako aron akong ihulagway kaniya ang katahom diha sa kamingaw. Kamingaw! Mao kiniy usa sa duha ka dalang gitadlas sa libro.

Una natong gihisgotan sa pangabling estorya ang naghulat nga aksidente sa mga karakter. Apan dinhi, wala gipakita kon madayon ba gayod ang aksidente nga gipangandaman sa nagasoy. Anaa gapahipi ilawom sa estorya ang sangpotanan. Sa ibabaw, gihulagway ang dagway sa kamingaw. Naagian ko na man gyod ang kinabuhi sa usa ka OFW. Maingon kong mingaw gayod ang kinabuhi sa gawas kay layo man sa pamilya. Dili pod sinati ang mga dapit nga bag-o sa panilaw. Gapadayag kini

sa tinuod nga kailhanan natong mga Pilipino. Giisip pa nato karon ang gibug-aton sa tribu. Ania pa sa atong kaugatan ang kahinaman sa panagtapok. Dili man god kita masolitaryohon nga kaliwatan. Sa matag isla sa atong kapupud-an, anaa ang tribu, nga mao ang kasingkasing sa katilingban.

Sa bag-ong siglo, gikatag na kita sa kanasoran. Susama kita sa nadayaspora nga mga Hudeyo. Hain na man karon ang tribu? Nakatag. Gatanggong kanato sa kaguol. Daw gipalabang kitag ngitngit nga langob ug nagpangapkap pa kita sa lapsanan kon asa mahangkag og balik ang kahayag.

Dugang lantag pa gyod ang paghisgot sa kahimsog sa atong utok. Angay ni siyang hisgotan karon. Nahilayo na kita sa usag usa. Nagkanipis ang kutay sa tribu nga maoy nagbugkos kanato sa kaluwasan. Dili na ikakurat kon nganong daghan kanato ang magul-anon sa kontemporaryong panahon. Napusgay na ang atong kahugpongan. Kabugtoon na ang sumpay sa isigkaingon. Kinahanglan pangitaon natog balik ang usag usa, ug sa pagbuhi sa laso nga maoy kutay sa kahilwasan, hinaot mobagting ang gikuptan natong paglaom ug tawagan kitang mahibalik sa atong gigikanan, sa atong mapasigarbohong tribu!

Sunod, lami kaayo ang pagkahulagway sa mahikanhong reyalismo niini nga sugilanon sa “Limbo”. Tiaw mo nang adunay tawo nga may ulo sa kabayo! Mitikanong hulagway kini, ug kamao mogamit ang tagsulat sa mga elemento sa mito nga maghatag og dugang giladmon sa sugilanon. Makahinumdom ko sa BoJack Horseman nga usa ka parody sa kinabuhi. Kining “Limbo”, seryosong parody (mahimo sang satire) sa kultura ug lengguwahe. Makahinumdom sad ko sa atong tikbalang nga maoy hinungdan sa mino. Balihon dayon nato ang atong sinina.

Ug sa nahisgotan sa nahaunang pamatbat, naghisgot kining sugilanon sa hiyas sa pinulongan. Nahimong pahinumdom ang sugilanon kanato. Gipahinumdoman kita nga kon dili kita makamaong moamping sa atong pinulongan, gawas nga mawala kini, masulod kita sa laang sa limbo. Dili siya langit, dili pod impiyerno. Kondili dapit kini nga walay kapuslanan ang tanan. Walay kapaingnan. Mangawala ug mangasaag lamang kita sa nagkausab nga kalibotan ug ang atong kailhanan mahanaw sa kabag-ohan sa kinabuhing atong gisagubang matag adlaw. Makahahadlok gayod ang premiso niini nga estorya. Gaawhag kini kanato, sa walay paglangan ug walay panagana, nga mopatigbabaw unta ang atong pagpangga sa atong kultura ug panalipdan kini sa mga puwersa nga buot mokutlo ug mohikaw sa atong kailhanan.

Adto na pod ta sa sugilanong “Ang Babaye Sa Pikas Lawak”. Dinhi, gipamatud-an na pod sa tagsulat ang iyang panabot sa panginahanglan sa sekswalidad. Lisod tukion ang maong panaghisgot, apan gisulayan gayod og dibuho ni Avenido kon unsay kalisdanan nga anaa, ilabi na adtong mga tawo nga giulang pang makapadayag sa tiunay nilang pagka sila.

Duna tay gipanghambin nga mga panginahanglan. Angay gayod hisgotan ning atong sekswalidad kay isip mga linalang, anaa kanato ang kahinam sa intimasiya. Niini nga linya: “Ug igo ra ang maong handomanan aron sa kataposan mabuhian nako ang dugay nang gipugong-pugongang agulo gikan sa akong kahiladman, gipakita sa awtor ang kataposang sangpotanan sa atong buot nga masabtan. Dili ra man god diay kini pagsakmit sa uwag ang gihisgotan sa atong sekswalidad, kondili, ang panginahanglan sa gugma ug pagpangga. Naghikab-hikab kita kanunay sa dilaab sa tinguha. Tawhanon kaayo kini nga kamatuoran.

Niining estoryaha, mahinumdoman pod nako ang kang Jondy Arpilleda nga “Agulo Sa Pikas Apartment”. Horror lang tong kang Arpilleda.

Dugang niini, gidokumento pod sa tagsulat ang atong kasinatian sa panahon sa COVID-19. Gibutang kita sa makalilisang nga dapit diin nagkadaghan ang nangamatay tungod sa sakit. Taliwala niini, wala hikalimti sa tagsulat ang pagka tawo sa mga karakter niya, nga niadtong panahon sa pandemya, nahimo na lang intawong mga numero ang tawo. Gipangdungag sa nagkadaghang kaso sa mga nangamatay ug nangataptan sa COVID.

Ang “Elyen” ang ikaduhang labing taas nga sugilanon sulod sa koleksiyon. Puparehas kini sa tigbayon sa “Estatuwa”, diin adunay duha ka sugilanon sulod sa usa ka estorya, sa managlahi upod nga panahon. Usa kini ka science fiction. Nahaduol pod kining estoryaha sa salida nga “Interstellar” ni Christopher Nolan. Naghisgot og time dilation.

Sa nahaunang mga estorya, anaa ang pangindahay sa magsusulat nga masang-at ang atong pinulongan sa kalidad nga pangkalibotanon. Gipamatud-an niya dinhi nga mahimo gayod kini.

Daghan ang makaingon nga kuwang ang gilapdon sa atong pinulongang Binisaya aron litokon ang bag-ong mga kalamboan sa teknolohiya, siyensiya, ug astropisika. Tingali ang uban magingon nga ang uniberso dako ra kaayo aron hubiton sa dila sa usa ka Bisaya. Sayop kana nga pagtuo! Walay dilang dili kamao mohubit sa katahom sa kawanangan. Tingali, Kasadpanon ang pagkuwadro nato sa atong hunahuna maong maglisod tag tungkad sa posibilidad nga hubiton kini sa pulong Sidlakanon.

Sa estoryang “Elyen”, gipalabang na kita sa magsusugilanon didto sa kapasidad nga momugna og arte nga mahitabo sa umaabot nga damlag. Espekulasyon lamang kini, apan kini nga espekulasyon, usa diay kini ka saysay sa kasamtangan na natong panahon diin ang trahektoriya sa katilingban mopaingon na sa mga estrelya. Luyo sa sugilanon, usa kini ka paghinaway sa kasamtangan diin gikutlo ang inspirasyon sa estorya. Diskurso pod kining naghatag og panabot sa maabot sa atong alamdag. Anaa na kita sa takna sa kasaysayan nga kitang mga Bisaya makapadayon paingon sa ugmang walay utlanan. Makasugakod gayod kita sa hadla sa kaugmaon. Purya buyag!

Ang “Lucy” ang labing ampay nako sa tanang sugilanon sulod sa koleksiyon. Lami kaayo ang pagkasuwat diin gigamit ang ikaduhang persona sa pag-asoy sa naratibo. Ikaw! Ikaw kadtong unggoy sa gatosan ka libong mga tuig nga minglabay. Nagsabak ikaw sa mesiyas nga moluwas sa kalibotan. Ikaw!

Ikaw kadtong unggoy nga migamit sa iyang pagka utokan aron maluwas niya sa kaalaotan ang iyang tribu! Ikaw! Ikaw kadtong unggoy nga nagpakainahan aron dal-on ang kasaysayan paingon sa katunhayan.

Gigamitan kini ni Avenido og mga metapora ug elemento nga napatik na sa atong alimpatakan. Kon molantaw kita sa pagtulun-an ni Carl Jung, ang kolektibong himungaya mipadayag gayod sa sugilanong Lucy. Anaa ang pagkatental ni Eba sa hardin sa Eden nga mabasa sa Henesis. Anaa ang sawa nga si Satanas. Anaa ang kawananganon nga linalang (dili kinahanglang lalaki) nga mikunsad sa kalibotan ug mihatag og gahom sa babaye. Anaa ang kahakog sa lalaki sa gahom ug gibutahan na niya ang iyang kaugalingon sa mga kasaypanan tungod sa garbo ug impluwensiya.

Sa uwahi, masulub-on gihapon ang babaye. Gialirongan siya, sukad pa sa karaang panahon, og mga kalisdanan nga nag-ulang kaniya sa himaya. Apan ang iyang pag-ambak gikan sa kahoy, bisan subo gayod siya nga kataposan sa estorya, nagsang-at gihapon kaniya sa usa ka leyenda. Siya ang unang tinuod nga Tawo! Siya— ikaw!

Ang “Panagtigi” ang ikatulong sugilanon ni Avenido nga nakahatag kaniyag kadaogan sa Palanca. Usa kini ka love letter sa labing tinahod niyang mga magsusulat— ilabi na kang Tem Adlawan. Naghisgot kini sa reinkarnasyon. Gabalik-balik lamang ang kalag sa tawo. Sidlakanong konsepto! Nahisgotan pod sa sugilanon (patapsing ang uban) ang pipila ka banggiitan natong mga magsusulat nga Bisaya ug giselebrar ang ilang natampo sa atong kultura sa ilang pagkalabot sa sugilanon. Sila ang gipangila ni Avenido nga mga haligi sa atong kailhanan. Gipalili kita

sa pilosopiya sa tagsulat kon kinsa ang matod pa niya angay pamasahon.

Masubay sa sugilanon ang kinabuhi sa usa ka tadiyandi, sa usa ka magsusulat. Niining estoryaha mahinumdoman nako ang “Tigpamaba Sa Magay” ni CD Borden diin adunay magsusulat nga walay katandian ang kamasaaron sa arte apan wala nila panumbalingi ang dungog. Kinutlo kini sa tinuod nga kinabuhi. Si Lukas de Loyola kang Borden, si Temistokles Adlawan kang Avenido. Nagpamatuod kini nga isip mga magdadagang, gibugkos na kita sa impluwensiya sa usag usa ug niana nga panghitabo gipangandoy sa magsusulat nga mapalambo pa og samot ang dagway sa arte ug mabaid ang isigkadagang nga maoy moabiba sa kinaiya sa atong budaya. Sa akong pagmatikod, mao na kiniy kasaysayan sa tanang literatura sa kalibotan.

Gibira pod sa tagsulat ang maong estorya sa tinuod nga mga kasinatian sa mga magsusulat nga naningkamot makadawat og ganti sa Palanca, ug sa ubang mga pasidungog nga katitikanon. Ang pag-ila nga mahatag sa Palanca dako gayod og epekto sa bokasyon sa tadiyandi aron malabot siya sa kasaysayan sa katitikan, ug mapalapad ang iyang sphere of influence.

Nan, niining uwahing sugilanon, nagpakaisog ang tagsulat

nga himoong samin kining “Panagtigi” sa mga nanimpalad sa lumba nga mahilabot ang ngalan sa kasaysayan ug naghatag kinig mabulokong dibuho sa kasinatian sa usa ka tadiyandi ug sa lugar ug pulos niya sa katilingban.

Sa kinatibuk-an, maingon nakong kini nga maong libro nakalabang sa nagkalainlaing disiplina sa panulat. Adunay Kasadpanon nga pag-eksperimento, adunay usay Sidlakanon nga mga gumaran, konsepto, ug estratehiya sa panugilanon. Mikawat ang tagsulat og mga ideya sa mga naagian na niyang basahon ug gihimong hilo sa panapton nga iyang gihablon. Tungod niini, maisip nga tagdala sa sulo sa katitikan kining obra ni Avenido nga nagdahom pagbitad sa malukpanong mga teknik ug materyal ang posibilidad nga maabot sa atong arte isip Bisaya.

Dala sa gikaingon kong lig-on nga aspeto niining hugpong sa mga sugilanon, ikarekomendar ko gayod nga matun-an kini sa mga estudyante, magtutudlo, ug kanila nga gusto pang palapdan ang kaamgohan nila sa katitikan ug kinabuhi.

Sa kalangkobang pagkasulti, dako gayong kalamposan ang “Ikigai Ug Ubang Piniling Mga Sugilanon” sa natad sa literatura, dili lang dinhi kutob sa atoa. Kasabot ang tagsulat kon unsaon pagnabigar sa gakadaiyang genre ug tema sa kontemporaryong sugilanon sama sa science fiction, surrealism, postmodernism, queer literature, magic realism, realism, mental health, urban legends, myths and folklore, pandemic literature, ug speculative prehistory nga sa akong kasinatian sa pagbasa sa iyang mga obra nagduso ug nagdis-og gayod sa literatura sa sunod nga ang-ang sa pagmugna. Anaa ang kaugmaon sa matag panid sa libro. Walay tintang nausik niini. —