Artsibo ng Nobelang Komiks…

(IKA-34 LABAS)

NOBELANG KOMIKS BLG. 41 SALABUSAB

Manunulat: Francisco V. Coching Ilustrador: Francisco V. Coching Publikasyon: Liwayway Bilang ng Labas: 42 Bilang ng Pahina Bawat Labas: 2 Unang Labas: 25 Mayo 1953 Huling Labas: 8 Marso 1954

MAKIKILALA natin si Bertong Salabusab sa isang panig ng daungan sa Maynila na pinangingilagan at kinatatakutan. Subalit lumaki siya sa bayan ng Masapsap sa Laguna bilang isang mangingisda at binatang mababa ang loob sa kabila ng kahirapan. Bata pa ang kapatid niyang si Popong nang maulila sila nang lubos. Natigil sa pag-aaral si Popong at naisip ni Berto na hindi niya mabibigyan ng magandang kinabukasan ang kapatid kung aasa lang siya sa pangingisda. Nagpasya siyang makipagsapalaran sila sa Maynila.

Matapos maipagbili ni Berto ang kaniyang bangka kay Tandang Andro, binagtas nilang magkapatid ang mainit na lansangan pa-Maynila. Noon nila nadaanan ang isang lalaking naputukan ng goma ng jeep. Nag-alok ng tulong si Berto na noong una’y tinawanan lang ng lalaki bago ito namangha nang iangat ni Berto ang jeep. Bilang kapalit ng pagtulong ni Berto ay iniangkas silang magkapatid ng lalaki sa je-ep papuntang Maynila. Subalit nang matunugan ng lalaki na may dala silang pera, bigla sila nitong hinoldap. Nang mapukpok si Berto sa ulo at makuha ang salaping dala niya, nagpasya ang magkapatid na bumalik na lang sa kanilang nayon. Pero isang

trak ang dumaan at hinimok sila ng tsuper na sumakay para dalhin sa ospital. Nang malaman ni Berto na patungo ang drayber sa pier, nakiusap siyang isama sila para makakuha siya ng trabaho. Pagdating sa pier, inirekomenda ng tsuper si Berto sa kapatas.

Tinanggap si Berto bilang pansamantalang kargador sa piyer pero kinainisan siya ng ibang kargador dahil sa kasipagan niya. Nang tumutulay siya sa andamyo ay pinatid siya ng isa kaya nabunggo siya sa sinusundang kargador na ikinasabog ng mga pasan nilang sako ng harina. Sa galit ng nabangga ay binuntal siya nito. Pagdating ng kapatas, isinumbong ng mga kargador si Berto bilang may kagagawan ng pagsabog ng mga sako ng harina. Subalit pinabulaanan ito ni Popong at itinuro ang pumatid sa kaniyang kuya. Tinampal ng itinuro si Popong na ikinagalit ni Berto kaya binabag niya ang lalaki. Pero pinagtulungan si Berto ng mga kasama ng lalaki at saka siya pinalayas ng kapatas. Hinagisan siya nito ng piso upang ipanlunas umano sa mga sugat na tinamo.

Napilitang maghanap ang magkapatid na Berto at Popong ng ibang pagkakakitaan ngunit palagi silang nabibigo. Nang makaramdam sila ng gutom ay kumain sila sa isang pansitan. Subalit dinukutan si Berto ng isang lalaking nakakita sa kaniyang piso. Sa kabila ng paliwanag ni Berto, hindi pumayag ang Intsik na may-ari ng pansitan na hindi sila magbabayad ng kinain kaya tumawag ito ng pulis. Mabuti’t isang istambay ang nagpatunay na dinukutan si Berto kaya napawalang-sala ang magkapatid.

Sa kanilang muling paglalakad-lakad, nakakita ng patalastas ang magkapatid tungkol sa paghahanap ng utusan. Subalit nang mabalitaan ni Berto sa dating utusan na balasubas ang magiging amo ay nagpasya na lang silang magkapatid na bumalik sa kanilang nayon. Bigla namang nakakita si Popong ng isang balutang nahulog sa isang dumaraang bus kaya tinakbo niya iyon subalit isang mabilis ding kotse ang nakahagip sa kanya. Nang dalhin si Popong sa ospital, buong pagsusumamong ipinaako ni Berto sa doktor ang halagang tatlong daang piso para sa dugong isasalin kay Popong. Nangako siya na kung hindi niya mabayaran ang halagay ay handa siyang paalipin. Pumayag ang doktor sa treinta porsiyentong tubo.

Umalis si Berto para maghanap ng pera pero may masidhi nang poot matapos mapaglimian ang kalagayan nilang magkapatid. Naisip niyang wala nga palang pinatutunguhan ang kabutihangasal at kababaang-loob. Noon niya muling nakita ang nagpakilalang si Juantso o si “Pretty Boy,” ang istambay na tumulong sa kaniya noon sa pansitan. Di makapaniwala si Berto na isa palang manghuhula si Juantso. Kinabukasan, isang matandang dalaga ang naakit ni Juantso na magpahula sa kaniya. Pinapikit niya ang babae para mahalungkat niya ang bag nito. Nadakip si Juantso ng pulis na matagal na palang nagmamatyag dito.

Walang nagawa si Berto kundi lumayo kay Juantso para hindi na siya madamay. Nagpasya siyang bumalik sa piyer sa pag-asa na makadilihensiya sa pagdaong ng bapor roon. Tinulungan niya ang isang matanda sa pagbubuhat ng maleta pero ipinagtulakan

Ginagawang estratehiya sa nobelang komiks ang pag-iiwan ng mga tanong sa mambabasa kaugnay ng posibleng tahakin ng banghay. Nilulubos ito ni Coching sa nobelang ito. May mga dulo ng labas na nagiiwan siya ng hindi lamang isa o dalawang tanong.

na naman siya ng mga lalaking nagtulongtulong sa kaniya noon. Ganoon na lamang ang galit ng Berto nang lapastanganin ng tatlo pati ang matandang nagpabuhat sa kaniya ng maleta. Noon di’y nilapitan niya ang tatlo na nagtatawanan sa pagtawag sa kaniyang “salabusab.” Dalawang sunod na suntok ang pinadapo niya kay Tibong, ang pinuno ng

tatlo. Kaya maagap siyang hinawakan ng mga kapanalig nitong sina Bruno at Binong para makaganti si Tibong. Pero agad natadyakan ni

Berto si Tibong at naagaw pa niya ang patalim mula sa tatlo kaya nagpanakbuhan ang mga ito. Dahil sa matinding poot, hinarap ni Berto ang

lahat ng iba pang maton sa lugar at hinamon.

Walang tumanggap sa hamon ni Berto pero muling lumitaw si Juantso na siyang nagpaliwanag ng nangyari sa harbor police na dumating kasama ang ang isang tenyente, si Ric. Binigyan naman si Berto ng matandang tinulungan niya ng sampung piso. Ipinagtapat ni Berto kay Juantso na malaking salapi pa ang kailangan niya para pambayad sa operasyon ni Popong. Bumalik-balik sila sa piyer hanggang sa pagdaong ng isang bapor na sinasakyan ng magandang si Marta. Nang sumang-ayon ang dalaga sa pagbubuhat ni Berto ng kaniyang maleta, biglang may isang lalaking umagaw sa bag ni Marta. Hinabol agad ni Berto ang lalaki at siya namang pagdating ni Tenyente Ric na naghihintay pala talaga kay Marta.

Matapos gulpihin ni Berto ang magnanakaw, hinabol niya ang mga kasabwat na pinagpasahan nito ng bag. Sa huli, sinisid niya ang bag sa ilog na pinagtapunan ng huling kasabwat na nasukol niya. Ganoon na lamang ang pasasalamat ni Marta nang maisauli ni Beto ang bag. Sinabi ni Berto na hindi pasasalamat kundi sandaang piso ang kailangan niyang kabayaran sa pagkakasauli ng bag bilang katumbas ng buhay niyang itinaya niya sa paghabol dito. Sa kabila ng pagkapoot ni Marta sa hiling ni Berto, wala siyang nagawa kundi magbigay at umalis. Tumutol si Juantso sa sapilitang paghingi ni Berto ng pera kay Marta pero sinabi ni Berto na hindi niya iyon gagawin sa kapwa niya mahirap. Pero mayaman si Marta at kailangan niyang makalikom ng pera para sa kapatid niya.

Samantala, dinalaw sa ospital nina Ric at Marta si Doktor Belmonte, ang ganid na doktor na gumipit kay Berto. Ama pala ito ng babae at siyang nagpatayo’t may-ari ng ospital. Iniwan sila ni Ric matapos yayain si Marta sa sayawan kinagabihan. Matapos magbalitaan ng mag-ama ay inilibot ni Doktor Belmonte ang anak sa ospital. Nang iwan ng doktor ang anak para sagutin ang isang tawag sa telepono, natanaw ng dalaga sina Berto at Juantso. Palihim niyang sinundan ang dalawa para alamin ang pakay ng mga ito sa ospital. Natuklasan ni Martang may kapatid si Berto sa ospital at nalaman din niya ang dimabuting patakaran ng kaniyang ama sa ospital. Biglang napawi ang pagkamuhi ni Marta kay Berto. Nabagabag siya hanggang kinagabihan sa mga nalaman kaya nakalimutan niyang susunduin nga pala siya ni Ric para sa kanilang lakad.

Pagtungo nina Marta at Ric sa sayawan, ipinagtapat ni Marta sa lalaki ang natuklasan niya tungkol kay Berto. Hindi ito minabuti ni Ric na halos usigin si Marta sa pagbabago ng loob nito kay Berto. Habang nagsasayaw sila, isang kakilala ni Ric ang lumapit sa kanila para hilinging maisayaw si Marta. Dahil naging mapilit ang lalaki, sinapak ito ni Ric at saka niyaya si Marta para umalis. Dinala niya ang babae sa Dewey Boulevard at isinamo ni Ric ang pag-ibig niya sa dalaga na nagsabing hindi niya kayang ibigay rito ang higit pa sa pagkakaibigan. Sa pangamba ni Ric na masira ang pagtitiwala sa kanya ni Marta ay hindi na siya nagpumilit sa iniluluhog niya.

Pag-uwi ni Marta, natanaw niya sina Berto at Juantsong pinalalayas ng guwardiya ng ospital dahil bawal umanong matulog sa bakuran. Nakiusap si Marta sa guwardiya na hayaan sina Berto. Napahiya naman si Berto nang makilala ang dalaga. Aalis na sana ang dalawa nang tawagin sila ni Marta. Sa kabila ng matinding pangangailangan ng salapi ay tinanggihan ni Berto ang alok na tulong ni Marta. Nang makaalis na si Berto ay saka lumabas sa pinagtataguan niya si Ric na lalong lumalakas ang hinala na hindi pagkahabag lang ang nararamdaman ni Marta para kay Berto. Isang maitim na balak ang nabuo sa isipan ni Ric. Nagtuloy siya sa isang bahay sa labas ng Maynila para dalawin si Lota na naghihinanakit dahil sinisipot lang niya kung kailan niya maibigan. Naghihintay pa rin ang babae ng pangako niya ritong pakakasal sila lalo pa’t tumigil ito sa pag-aaral dahil kay Ric. Nang sabihin ni Lota na nagdadalantao siya, pinabulaanan ni Ric na siya ang ama ng bata at hinagisan lang niya ng pera ang babae bago ito iniwan.

Samantala, sa paghahangad na matulungan si Berto ay si Popong ang inasikaso ni Marta. Si Berto naman ay kinausap ng dalawang lalaking kinasapakat ni Ric para sa isang deal na pagkakakuwartahan. Nang pumayag si Berto ay binigyan siya ng paunang bayad na sandaang piso. Nang dinalaw ni Berto si Popong, ikinuwento ng bata ang tungkol sa mabait na nars. Pinaalalahanan ni Berto ang kapatid na huwag magtiwala sa ibang tao. Nang malaman niyang si Marta ang tinutukoy ng kapatid, nagpaliwanag siya sa babae at nagkaunawaan sila sa wakas. Matapos maghiwalay ng dalawa, lumitaw si Doktor Belmonte at pinagbalawan naman si Marta na makipag-usap pa kay Berto. Subalit dahil sa panunumbat at hinanakit ni Marta tungkol sa panggigipit ng ama sa mahihirap ay naglubag ang loob ng doktor nangakong hindi na niya sisingilin ang mga dukhang pasyente.

Pagsapit ng gabi, tulad naman ng kasunduan niya sa dalawang lalaking nag-alok sa kaniya ng deal, lumangoy si Berto sa dagat papunta sa isang nakahimpil na bapor, dala ang isang susi na ipapasa niya dapat sa isang nag-aabang doon. Pero sa halip ay isang lantsa ng patrol na kinausap ni Ric ang sumulpot na pinaputukan siya. Nakaligtas si Berto sa paghabol sa kaniya ng harbor patrol pero natutop naman siya ng mga tanod sa daungan. Lumaban siya pero dumating naman ang pangkat nina Ric at pinaputukan siya. Mabuti’t muli siyang nakatalon sa tubig.

Nang hindi na siya makita nina Ric ay nagtungo ang pangkat ng tenyente sa ospital at doon hinanap si Berto. Nang malaman ni Doktor Belmonte ang kanilang pakay ay binigyan nito ng layang maghalughog ang mga pulis doon. Hindi nila alam na lihim namang nag-uusap sa likod ng ospital sina Marta at Berto na ipinagtapat na wala siyang kasalanan. Nakiusap si Marta kay Berto na hayaan siya ng lalaking tulungan ito.

Nang makauwi si Marta mula sa kubong pinagtaguan niya kay Berto, naratnan niya si Ric na waring naghihinala sa kaniya. Pagpanhik niya sa loob ng kanilang bahay, pinaalalahanan din siya ng kaniyang ama pero tahasan niyang sinabi rito na walang kasalanan si Berto kaya tinulungan niya ito.

Nang sumunod na araw, nagkaila si Juantso kay Popong nang hinanap nito sa kanya ang kapatid. Dala ang pagkain at sulat mula kay Marta, dinalaw niya si Berto. Sa sulat ay naunawaan ni Berto ang hirap ng lagay niya laban kay Ric at sa batas. Bago umalis si Juantso ay binigyan niya ng baril si Berto.

Samantala, ang palagiang pagdalaw ni Marta sa kubong pinagtataguan ni Berto ay nagbigaydaan upang magkaunawaan ng damdamin ang dalawa.

Lingid naman kay Juantso ay sinusundan pala siya ni Ric saan man siya pumunta. Si Ric nama’y palihim din palang sinusundan ni Lota. Nang inihatid ni Juantso kay Marta ang mga pinamili niyang pagkain para kay Berto, narinig ni Popong ang nangyayari at palihim siyang sumakay sa kotse ng dalaga. Sinundan naman si Marta ni Ric na sinusundan naman ni Lota. Hanggang sa umibis ng kotse niya si Marta ay hindi nito alam na nasa sasakyan niya si Popong. Agad namang tumawag si Ric sa kanilang himpilan para tumawag ng squad. Nagbabalitaan sina Marta at Berto nang biglang sumulpot si Lota sa pag-aakalang si Ric ang naroon. Naghinala nang masama si Berto kay Marta sa pagaakalang kasabwat ito ni Ric.

Nagtangkang makipagbarilan si Berto nang dumating ang pangkat nina Ric. Napahinto lang siya sa pagpapaputok nang makitang hawak ni Ric si Popong. Napilitan siyang sumuko kay Ric na nagulat nang makitang nasa kubo si Lota. Dahil dito, naagaw ni Berto ang baril kay Ric at nagsuntukan ang dalawa. Sa bandang huli, sumuko si Ric at isinuko pa sa lumapit na kapitan ang kaniyang tsapa matapos amining siya ang may kagagawan ng lahat ng kaguluhan. Humingi naman ng tawad si Berto kay Marta sa naging pagdududa niya sa dalaga

ILANG PANSIN

⦿

Sa ikasiyam na labas, nang huhulihin na ng pulis sina Berto dahil hindi sila makapagbayad dahil nadukutan sila, tinulungan sila ng isang lalaki na ayon sa bata ay “magaling magsalita ng Ingles at Kastila” na maaaring dahilan kaya mabilis siyang pinaniwalaan ng pulis. Ibig sabihin, makikita noon pa man ang ibang paraan ng pagtingin ng lipunan sa isang taong nakagagamit ng mga kolonyal na wikang ito na para bang tanda iyon ng pagiging katiwa-tiwala.

⦿

Ginagawang estratehiya sa nobelang komiks ang pag-iiwan ng mga tanong sa mambabasa kaugnay ng posibleng tahakin ng banghay. Nilulubos ito ni Coching sa nobelang ito. May mga dulo ng labas na nag-iiwan siya ng hindi lamang isa o dalawang tanong. Sa dulo ng ika-37 labas, halimbawa, mababasa ang apat na tanong na ito: “Mapatunayan kaya ni Marta ang kabuktutang ginagawa ni Ric? May hinala kaya si Ric na itinatago ni Marta si Berto? Malaman kaya ni Popong ang kinasapitan ng kaniyang kapatid? Ano ang gagawin ni Juantso?” Mapapansin sa mga tanong na ito ang pagtatangka ng kuwento na isa-isahin ang kamalayan ng mga tauhang nakapalibot kay Berto na siyang pangunahing tauhan bilang salabusab.

⦿

Sa dulo ng ikalawa sa huling labas ay naroon ang anunsiyo na itinatanghal na sa Dalisay ang “salin sa pelikula” ng Salabusab na pinagbibidahan nina Efren Reyes at Leila Morena bilang Berto at Marta. Sa direksiyon ito ni Cesar Gallardo at ipinamamahagi ng Premiere. Ibig sabihin, ginagawa na ang pelikula habang tumatakbo pa lang ang serye sa Liwayway.

(Itutuloy)